Trong chuyến thăm Hà Giang vào dịp đầu xuân năm 2007, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng thị sát thực tế, ghi nhận những thành công và hiệu quả mà các hồ treo thử nghiệm ở hai xã Xà Phìn, Tả Lủng (huyện Đồng Văn). Thủ tướng đã đồng ý cho xây dựng 30 hồ treo chứa nước trên cao nguyên đá với tổng kinh phí đầu tư là 90 tỉ đồng từ ngân sách Nhà nước. Tuy bước đầu triển khai còn gặp một số vướng mắc, nhưng có thể coi đây là công trình kiểu mẫu về đầu tư của Chính phủ trên địa bàn tỉnh Hà Giang.

Chị Lò Thị Mỷ ở xã Xà Phìn, huyện Đồng Văn (Hà Giang) tươi cười nói với chúng tôi: "Nhà báo ơi, nước về cao nguyên nhiều lắm, tất cả là nhờ Nhà nước đó. Các anh công nhân đã về xây những cái hồ đầy nước cho dân mình dùng đấy!". Nhìn ánh mắt ngập tràn niềm vui của chị, chúng tôi cảm nhận rõ hồ treo, một giải pháp công nghệ đã thành công, đưa được nước về cao nguyên đá. 

Đã từ bao đời nay, người dân ở các huyện trên vùng cao nguyên đá  phải chịu cảnh “mùa khát nước”. Từ tháng 10 năm trước cho đến tháng 4 năm sau, người dân phải thức dậy từ 3, 4 giờ sáng và đi vài cây số để gùi nước về dùng.  Để giải cứu cho cao nguyên khát, các cấp, các ngành ở Trung ương, các nhà khoa học đã dày công tìm kiếm nguồn nước. Chương trình hỗ trợ của tỉnh giúp người dân xây bể nước cũng góp phần làm vơi đi nỗi vất vả về nước trong mùa khô. Thế nhưng cao nguyên đá vẫn “khát” như một lời "thách thức" đối với các cấp, các ngành và các nhà khoa học…

Hồ treo chứa nước ở Cán Chu Phìn, huyện Mèo Vạc.

Trong khó khăn, ý tưởng xây dựng hồ treo trên cao nguyên đá với sự kiện hồ treo xã Xà Phìn (Đồng Văn), xã Tả Lủng (Mèo Vạc) được xây dựng thử nghiệm và đưa vào sử dụng đạt hiệu quả như một lời giải cho bài toán khó về nước. Các hồ treo đã giúp cho người dân ở xung quanh khu vực hồ vượt qua được những “mùa khát”.

Với sự quan tâm, đầu tư của Chính phủ, vượt qua nhiều khó khăn, thử thách, các chủ đầu tư, các nhà thầu xây dựng đã triển khai xây dựng công trình hồ treo trên nhiều địa bàn. Từ đó đến nay đã có 9 hồ treo được khánh thành và đưa vào sử dụng là các hồ: Há Pống Cáy, Sủng Nhỉ, Cán Chu Phìn, Giàng Chu Phìn, Khâu Vai (huyện Mèo Vạc); hồ Lùng Phủa, Ha Bua Đa, Cờ Lắng, Thài Phìn Tủng (huyện Đồng Văn). Ban quản lý Dự án hồ chứa nước sinh hoạt ở 4 huyện vùng cao núi đá phía Bắc tỉnh Hà Giang biết: Dự kiến từ nay đến cuối năm sẽ xây dựng xong 17 hồ nữa và khi có mưa xuống sẽ kiểm tra được khả năng chứa nước của các hồ. Với ý nghĩa “giải khát” cho cao nguyên đá, các hồ treo được đầu tư, thiết kế và phân bổ khá đồng đều ở những địa bàn thiếu nước, sẽ góp phần giúp cho người dân dễ dàng tiếp cận với nguồn nước.

Tại huyện Mèo Vạc, nơi được coi là địa bàn khó khăn nhất trong số các huyện của cao nguyên đá về nước sinh hoạt trong mùa khô, đến nay đã có 5 hồ treo được hoàn thành, 8 công trình khác đang khẩn trương xây dựng và dự kiến sẽ hoàn thành trong năm 2009. Ông Hoàng Văn Đế, Trưởng ban quản lý Dự án đầu tư xây dựng hồ treo của tỉnh cho biết: Các hồ treo đưa vào sử dụng đã phát huy được hiệu quả cao trong mùa khô này. Vì thế, tình trạng thiếu nước trầm trọng trên địa bàn 4 huyện đã giảm nhiều so với các năm trước.

Từ thị trấn Mèo Vạc, chúng tôi về xã Sủng Trà, một xã với đa phần là đồng bào Mông. Xã được đầu tư xây dựng một hồ treo ở xóm Há Pống Cáy. Hồ treo này khởi công từ tháng 3 và hoàn thành vào tháng 9-2008. Với dung tích 7.797m3, đến nay, hồ đã được đưa vào sử dụng một cách hiệu quả. Ông Vàng Chá Hơu, Bí thư chi bộ xóm Hà Pống Cáy niềm nở cho biết: Trước đây vào mùa khô, người dân Há Pống Cáy cũng như xã Sủng Trà rất thiếu nước sinh hoạt, cuộc sống vất vả lắm. Được Nhà nước đầu tư xây bể chứa nước nhưng cũng chỉ đủ dùng phần nào, khi hết nước, người dân lại phải đi rất xa để tìm nước. Nhờ có hồ treo Há Pống Cáy, năm nay là năm đầu tiên trong “mùa khát”, người dân 4 xóm của xã Sủng Trà là: Sủng Trà, Há Pống Cáy, Há Chế, Sủng Pờ A gồm có 322 hộ với 1.623 khẩu không chỉ đủ nước ăn, mà còn có cả nước để tắm giặt. Điều đó từ trước đến nay chưa bao giờ có.

Tiếp chuyện chúng tôi, Phó hiệu trưởng trường THCS Sủng Trà, Phan Thị Sinh, vui vẻ tâm sự: Mọi năm thiếu nước, số tiền trường bỏ ra để mua nước sinh hoạt cho các em học sinh nội trú dân nuôi cũng phải mất từ 1,5 đến 1,7 triệu đồng/năm. Nhưng năm nay, với 160 học sinh nội trú, nhà trường không còn phải lo đến chuyện thiếu nước sinh hoạt cho các em nữa. Nước được bơm từ hồ về đủ phục vụ cho nhu cầu của cả thầy và trò, cuộc sống vì thế cũng đỡ vất vả hơn rất nhiều.

Trên đường rời Há Pống Cáy trở về Hà Giang, chúng tôi gặp 3 bố con nhà Ly Chúa Lềnh địu can đi lấy nước ở hồ treo trở về, nét mặt tươi vui. Ly Chúa Lềnh nói: “Những năm trước, vào dịp này, gia đình mình cũng như mấy chục hộ khác còn phải đi bộ hơn 4km sang Tả Lủng để lấy nước, giờ cái nước đã về Há Pống Cáy, cuộc sống của người Mông giờ sướng hơn rồi”. 

Cái khát bao đời đang dần dần được hóa giải, người dân ở quanh hồ treo Há Pống Cáy cũng như nhiều nơi trên cao nguyên đá Hà Giang bớt đi vất vả. Miền đá đang dần hết khát, cơn khát đã được xoa dịu bởi công nghệ hồ treo-những  hồ nước đong đầy niềm vui và hạnh phúc.

Bài và ảnh: LÊ VIỆT DŨNG