Bệnh nhân BHYT ngồi chờ nhận thuốc tại Bệnh viện Nguyễn Trãi. Ảnh: Theo Internet

Có phải bảo hiểm y tế tự nguyện là dành cho tất cả mọi người có nhu cầu tham gia? Trong thời gian gần đây, một số bạn đọc gửi thư về tòa soạn thắc mắc việc họ là những người dân tự do rất muốn mua thẻ bảo hiểm y tế (BHYT) nhưng bị cơ quan BHYT từ chối. Đây có phải là chuyện lạ?

Tự nguyện mua cũng không bán

Hiện đã có hàng chục triệu người tham gia BHYT tự nguyện, trong đó nhiều người là lao động tự do, người dân nông thôn, hội viên các đoàn thể quần chúng… Nhưng vẫn không ít trường hợp bức xúc bởi muốn mua BHYT tự nguyện mà không được. Anh Vũ Thanh Bình (Duy Tiên, Hà Nam) đang là bệnh nhân chạy thận nhân tạo tại Bệnh viện Bạch Mai nói: "Khi tôi mới bị bệnh đã đến cơ quan BHYT xin mua BHYT nhưng bị từ chối. Họ nói chỉ bán BHYT cho cơ quan, đoàn thể... chứ không bán cho từng cá nhân. Tôi không thể hiểu vì sao lại như vậy?". Chính bởi không có thẻ BHYT mà trong hơn 2 năm qua, gia đình anh Bình đã phải bán tất cả những gì đáng giá trong nhà để lấy tiền đi chạy thận. Là một người lao động tự do, chị Chu Thanh Hà (Hà Đông, Hà Tây) cũng rất muốn có BHYT để phòng khi ốm đau bệnh tật hay tai nạn rủi ro. Tuy nhiên chị cũng có nỗi bức xúc tương tự: "Tại sao đã là BHYT tự nguyện lại không bán BHYT cho những người có nhu cầu? Chúng tôi là những người dân tự do không làm việc trong cơ quan nhà nước thì không được phép mua BHYT hay sao? Đã gọi là bảo hiểm y tế tự nguyện thì tại sao lại từ chối người tự nguyện tham gia?...".

Thông tư hướng dẫn thực hiện BHYT tự nguyện của liên bộ Tài chính - Y tế ban hành ngày 25-8-2005 qui định đối tượng tham gia bảo hiểm y tế tự nguyện là thành viên trong hộ gia đình, học sinh, sinh viên, thành viên của các hội - đoàn thể, thân nhân của người lao động đang tham gia BHYT bắt buộc hoặc của hội viên đoàn thể đang tham gia BHYT tự nguyện. Những người này chỉ được tham gia bảo hiểm khi đăng ký theo tập thể.

Người tham gia BHYT tự nguyện cũng được hưởng quyền lợi tương đương những người tham gia bảo hiểm y tế bắt buộc, kể cả các dịch vụ kỹ thuật cao. Cụ thể, BHYT sẽ thanh toán 100% cho các dịch vụ có giá dưới 7 triệu đồng và 60% nếu chi phí ở mức 7-20 triệu đồng. Riêng học sinh, sinh viên được trợ cấp 1 triệu đồng trong trường hợp tử vong do bệnh tật và rủi ro.

Mức đóng phí là 30.000-160.000 đồng mỗi năm, tùy đối tượng và khu vực (thành thị hay nông thôn).

Tự giải thích cho thực trạng trên, có ý kiến nghi hoặc: BHYT có phải là chế độ bao cấp không mà chỉ có một số người được tham gia? Trong khi các loại hình bảo hiểm nhân thọ, an sinh khác thì đến từng nhà gõ cửa để mời mua. Phải chăng BHYT đang là đơn vị độc quyền trong thanh toán các chi phí khám, chữa bệnh nên chỉ lựa chọn những người khỏe mạnh, ít rủi ro tham gia?

“Lựa chọn ngược”

Mang thắc mắc của người dân đến cơ quan BHXH Việt Nam, chúng tôi nhận được câu trả lời như sau: đây là biểu hiện của tình trạng "lựa chọn ngược" trong BHYT tự nguyện, tức là sự tự nguyện tham gia BHYT của những người có nhu cầu khám, chữa bệnh. Theo nhận định của Viện Chiến lược - Bộ Y tế, "lựa chọn ngược" đang là hiện tượng khá phổ biến. Kết quả khảo sát của Viện Chiến lược tại một số địa phương cho thấy, không hiếm trường hợp người ốm nặng, thậm chí là người đang điều trị tại bệnh viện mới đi mua BHYT. Và những người có nhu cầu cao nhất trong việc mua BHYT tự nguyện là những người đang cần chạy thận nhân tạo, điều trị ung thư, tai biến mạch máu não...

Theo đánh giá của cơ quan BHXH Việt Nam, tình trạng "lựa chọn ngược" đang xảy ra ở nhóm hộ gia đình, nhóm hội viên hội đoàn thể và nhóm thân nhân người lao động đang được triển khai vận động.Ở nhóm hộ gia đình hiện chỉ vận động được bình quân từ 1,4 - 1,8 người/hộ đăng ký tham gia BHYT tự nguyện, đây là tỉ lệ quá thấp vì quy mô mỗi hộ gia đình Việt Nam trung bình khoảng 4,5 người. Ông Hoàng Kiến Thiết - Trưởng ban BHXH tự nguyện cho rằng, khác với các hình thức bảo hiểm thương mại khác, BHYT tự nguyện với tính chất cộng đồng, nhân đạo, phi lợi nhuận do vậy việc thực hiện phải có tổ chức. Cần phải có một cộng đồng khỏe mạnh tham gia để san sẻ cho một số người yếu. Không thể có chuyện cứ khi nào ốm mới mua thẻ BHYT để được hưởng quyền lợi. Vì vậy, không phải người nào đến hỏi mua cũng bán mà phải có cộng đồng, phải tổ chức theo đợt.

Như vậy, rõ ràng không phải mọi thành viên trong mỗi hộ gia đình tham gia mà chỉ lựa chọn một vài người tham gia và có khi lại là những người hay ốm đau. Nhóm hội viên hội đoàn thể cũng vậy, không ít trường hợp khi có nhu cầu đi chữa bệnh thì đến đăng ký tham gia vào hội để hội mua thẻ BHYT cho mình... Các con số thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy, đối tượng nhân dân tham gia BHYT đang phát triển rất nhanh, năm 2005 đạt 1,5 triệu người, tăng gấp 5 lần so với năm 2004 và dự kiến năm 2006 sẽ tăng hơn nữa. Ông Hoàng Kiến Thiết cho rằng, đây sẽ là sức ép rất lớn đối với quỹ khám, chữa bệnh nếu có nhiều người "lựa chọn ngược". Nên chăng chỉ tồn tại một loại hình BHYT bắt buộc để hình thành một cộng đồng rộng lớn người tham gia và sẽ không còn sự "lựa chọn ngược"?

MAI THANH