Chuyển đổi các tập tục không phù hợp với đời sống hiện đại

Lễ hội Ném Thượng (Bắc Ninh) không còn hình ảnh chém lợn trước đông đảo công chúng; lễ hội Gióng đền Sóc (Sóc Sơn, Hà Nội) không còn cảnh tượng hỗn loạn, đánh nhau tranh cướp giò hoa tre và kiệu trầu cau; lễ khai ấn đền Trần không có cảnh ném tiền vào kiệu rước hoặc giẫm đạp lên nhau để cướp ấn… Đó là thành công trong công tác quản lý, tổ chức lễ hội tại các địa phương trên trong mùa lễ hội đầu năm 2018. 

Có mặt tại chùa Bái Đính (Ninh Bình) đúng vào ngày 14 tháng Giêng âm lịch, câu chuyện giữa ông Nguyễn Văn Quân với một vị khách khiến chúng tôi tò mò. Người khách nọ đề nghị ông Quân cho tiền và vàng mã vào trong bao sớ. Thế nhưng, ông Quân khuyên vị khách không nên đặt vàng mã, thay vào đó nếu có lòng thành hãy đặt tiền vào hòm công đức của nhà chùa. Vị khách vui vẻ đồng ý, còn ông Quân cho chúng tôi biết thêm: Ba năm nay ở Bái Đính có văn bản hướng dẫn tới các chủ quầy hàng và người viết sớ tuyên truyền tới du khách thập phương. “Đặc biệt năm nay có văn bản yêu cầu của Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam về việc hạn chế đốt vàng mã. Điều đó cũng tạo thuận lợi để chúng tôi tuyên truyền đến du khách”, ông Nguyễn Văn Quân cho hay.

Lễ hội làng Thổ Hà (Việt Yên, Bắc Giang) tổ chức vào ngày 21 tháng Giêng âm lịch- một trong những nét đẹp văn hóa của người Kinh Bắc được gìn giữ và phát huy. Ảnh TRỌNG HẢI

Cũng là câu chuyện đốt vàng mã, chúng tôi có mặt tại đền chúa Thác Bờ (Hoà Bình) trong một ngày cuối tuần tháng Hai âm lịch. Đền chúa Thác Bờ chia làm hai địa điểm, nhưng sự trái ngược thể hiện rất rõ nét, nếu bên đền cũ (người dân thường gọi là đền cổ) ban quản lý nơi đây làm khá tốt công tác tuyên truyền nên hạn chế được lượng lớn đồ mã, vàng mã đốt tại đền. Ngược lại, bên khu đền mới (đang hoàn thiện) thì cảnh tượng hàng mã khổ lớn với thuyền rồng, hình nhân bà chúa Thác Bờ bày bán la liệt từ bến thuyền lên đến tận nơi thờ tự. 

Tại đền Bà chúa Kho (Bắc Ninh), mùa lễ hội năm nay, theo ghi nhận của chúng tôi, đã có những chuyển biến đáng kể việc đốt vàng mã. Trong khuôn viên di tích, loa phát thanh của ban quản lý liên tục tuyên truyền, hướng dẫn du khách hóa vàng mã đúng nơi quy định, không mang đồ mã lớn, cồng kềnh vào đền. Ngay tại điểm hóa vàng mã, điểm sắp lễ, thành viên ban quản lý cũng nhắc nhở từng người dân chỉ nên hóa ít, còn lại chuyển vào kho nhà đền. Tuy nhiên, trước cửa dọc hai bên đường vào đền Bà chúa Kho, hàng trăm gian hàng đồ mã, vàng mã bày kín, hỏi mặt hàng nào cũng được đáp ứng. 

Trao đổi với phóng viên Báo Quân đội nhân dân, TS Nguyễn Văn Vịnh, nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu xã hội và phát triển cho biết: "Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam khuyến cáo người dân hạn chế đốt vàng mã là dấu hiệu tốt. Mục đích tuyên truyền của Phật giáo là con người phải dựa vào chính khả năng và hành vi cá nhân của mình với mọi người, với cộng đồng, với xã hội và không được làm những việc ác, đừng làm những việc mà bị người ta coi là bất bình thường về lý trí, tức là phải sáng suốt, không nên thần linh hóa mọi vấn đề rồi vin vào đó làm những điều không phù hợp với đời sống hiện đại...". 

Kiên quyết loại bỏ những biểu hiện lệch lạc

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Bộ VHTTDL) vừa tổ chức hội nghị sơ kết công tác quản lý, tổ chức lễ hội Xuân Mậu Tuất 2018 với sự tham gia của đại diện lãnh đạo, các cấp quản lý văn hóa cả nước. Tại hội nghị, khi lãnh đạo Bộ VHTTDL đề nghị phát biểu về tình trạng hỗn loạn, tranh cướp phết tại Lễ hội phết Hiền Quan (Phú Thọ), ông Cao Văn Mỹ, Chủ tịch UBND huyện Tam Nông (Phú Thọ) có tới hai lần kêu khó và mệt trong công tác quản lý, tổ chức. Theo ông Mỹ, mùa lễ hội năm nay huyện cử hơn 100 cán bộ, chiến sĩ công an, hàng chục dân phòng rồi lực lượng đoàn viên, thanh niên tham gia bảo vệ hội cướp phết. Tuy nhiên tình trạng tranh cướp, bạo lực vẫn xảy ra. Bà Ninh Thị Thu Hương, Cục trưởng Cục Văn hóa cơ sở (Bộ VHTTDL) thẳng thắn: Nếu mùa lễ hội 2019 huyện Tam Nông không có đề án tổ chức lễ hội cướp phết cụ thể thì khả năng Cục Văn hoá cơ sở sẽ báo cáo với bộ không cho phép tổ chức. Bà Hương đặt câu hỏi: “Tại sao không thay đổi thời gian cướp phết. Tại sao cứ phải 15 giờ, trong khi thanh niên làng uống rượu cả buổi sáng đến chiều lao vào cướp phết. Nếu không có đề án thì không bao giờ thay đổi được tình trạng tranh cướp, đánh nhau và 1.000 công an cũng không ngăn chặn được tình trạng lộn xộn ở lễ hội này. Bên cạnh đó, vẫn còn tình trạng hàng quán bày bán lộn xộn, vệ sinh môi trường không sạch sẽ”.

Về hội chọi trâu, bà Hương cũng bày tỏ, trong 3 hội chọi trâu: Phù Ninh (Phú Thọ), Đồ Sơn (Hải Phòng) và Hải Lựu (Vĩnh Phúc) hiện nay thì chọi trâu Phù Ninh là đáng lo ngại nhất. Công tác tổ chức ở hội này rất lộn xộn khiến không ít người tham dự mà nhiều lần thót tim. Hàng rào rất đơn sơ, không có lối riêng dẫn trâu vào, người xem hội và trâu chọi đi cùng chung một đường dẫn vào.

Tại hội nghị, nhiều ý kiến đại biểu cho rằng, phải rà soát lại các lễ hội chọi trâu. Nếu không có giá trị truyền thống, không có mục đích giáo dục, lan tỏa văn hóa thì nên dừng. Riêng về Hội chọi trâu Đồ Sơn, bà Trịnh Thị Thủy, Thứ trưởng Bộ VHTTDL yêu cầu phải đổi mới phương thức tổ chức và việc thay đổi phải có phương án chi tiết. Bộ VHTTDL sẽ thành lập hội đồng để thẩm định đề án này một cách kỹ càng nhất. “Nếu không đủ căn cứ là di sản, có tính giáo dục, nặng phần hội thì dừng các lễ hội để bảo đảm lễ hội an ninh an toàn, đúng tinh thần chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ: Chống thương mại hóa lễ hội”, bà Thủy khẳng định.

Bà Trịnh Thị Thủy cũng nhấn mạnh, về nguyên tắc phải tôn trọng những giá trị truyền thống lễ hội. Không xuyên tạc, không bóp méo, không đưa vào lễ hội những hiện tượng lệch lạc. Nếu không ngăn chặn và siết chặt kịp thời thì 2-3 năm nữa sẽ có những biểu hiện lệch lạc về lễ hội, chẳng hạn như mở rộng phạm vi, phát ấn, phát lộc, xóc thẻ… Như thế là có tội với tổ tiên, với cộng đồng.

VƯƠNG HÀ