Một trong những sản phẩm được du khách lựa chọn mua về làm quà khi đến Tây Nguyên chính là thổ cẩm và không khó khi hỏi về các làng nghề thổ cẩm nổi tiếng ở đây. Xã Glar, huyện Đăk Đoa là một trong những địa phương phát triển và đưa thổ cẩm ra thị trường sớm của tỉnh Gia Lai. Hợp tác xã (HTX) Dệt thổ cẩm xã Glar với 35 thành viên ngoài nhiệm vụ dệt các sản phẩm cung ứng cho thị trường còn đặt hàng, thu mua của người dân trong vùng. Chị Seo, Phó chủ tịch HTX Dệt thổ cẩm xã Glar, cho biết: “Nghề dệt thổ cẩm của người Ba Na chúng tôi có từ lâu đời và nổi tiếng với màu sắc, hoa văn, họa tiết tinh xảo. Trước đây, người Ba Na cũng như các dân tộc khác ở Tây Nguyên, dệt thổ cẩm chỉ để phục vụ nhu cầu sinh hoạt trong gia đình. Năm 2006, HTX Dệt thổ cẩm xã Glar được thành lập mở ra một trang mới cho thổ cẩm quê hương”.

Sản phẩm của HTX Dệt thổ cẩm xã Glar thời gian qua luôn “cháy hàng” bởi mẫu mã được cải tiến đa dạng, phù hợp với nhu cầu, thị hiếu của khách hàng. Nếu như trước đây, người dân chủ yếu dệt áo quần, chăn, khăn thì bây giờ còn có ba lô, túi xách, hộp quà lưu niệm… mang lại thu nhập khoảng 2,5 triệu đồng/tháng cho mỗi xã viên. Tại các huyện: Kon Rẫy, Đăk Glei, Ngọc Hồi, Đăk Hà và TP Kon Tum (tỉnh Kon Tum), đồng bào các DTTS (Ba Na, Gia Rai, Xơ Đăng, Giẻ Triêng) đang nỗ lực duy trì nghề dệt thổ cẩm. Những tổ liên kết, HTX thổ cẩm ra đời và từng bước khôi phục, phát triển nghề thổ cẩm truyền thống, trong đó có nghề dệt thổ cẩm của dân tộc Rơ Măm ở làng Le (Mô Rai, Sa Thầy, Kon Tum) đứng trước nguy cơ bị thất truyền cũng đã được phục hồi.

Nghệ nhân dệt thổ cẩm huyện Chư Pưh (Gia Lai) truyền nghề cho chị em trong vùng. 

Những phụ nữ người DTTS trên địa bàn đã chọn nghề dệt thổ cẩm truyền thống của dân tộc mình để khởi nghiệp. Đáng chú ý, họ tập hợp được những nghệ nhân, thợ lành nghề để dệt các sản phẩm chất lượng cao và liên kết, đặt hàng người dân sản xuất sản phẩm theo nhu cầu thị trường; kết hợp phát triển làng nghề dệt thổ cẩm truyền thống với du lịch cộng đồng...

Tuy có những dấu hiệu khởi sắc, nhưng người dân địa phương vẫn chưa sống được bằng nghề. Họ đã và đang gặp nhiều khó khăn, cần những chính sách, giải pháp hỗ trợ đồng bộ, thiết thực hơn. Chị Hồ Thị Viên, Phó bí thư chi bộ làng Pơ Nang (Tú An, An Khê, Gia Lai), chia sẻ: “Ở làng tôi có khoảng 80% người dân biết dệt thổ cẩm, nhưng chưa ai sống được bằng nghề. Chúng tôi đang có hướng thành lập tổ HTX dệt thổ cẩm để đưa sản phẩm ra thị trường và kết hợp phát triển du lịch cộng đồng. Thế nhưng nghề còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là vốn sản xuất và phong tục sản xuất nhỏ lẻ, tự phát của bà con”. Nói về khó khăn trong việc huy động nguồn vốn, chị Seo cho biết: “Nhiều khi chúng tôi nhận đơn hàng xong mà như ngồi trên đống lửa vì thiếu vốn tổ chức sản xuất. Đặt hàng bà con thì phải đưa tiền trước họ mới làm. Thế là chúng tôi phải đi vay nóng với lãi suất cao”.

Một vấn đề khác là người dân địa phương chỉ quen dệt thổ cẩm thành các sản phẩm, như: Quần áo, chăn đắp, khăn quàng... Vì vậy, để hoàn thành một sản phẩm nhanh nhất cũng mất khoảng 20 ngày và giá bán là 1,5-2 triệu đồng. Tuy nhiên, đây lại là mặt hàng khó bán, vì thế, phần lớn nghệ nhân và thợ dệt chỉ tranh thủ lúc nông nhàn mới dệt. Từ đó cho thấy muốn phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống ở Tây Nguyên phải quan tâm đến 3 vấn đề sau: Một là vốn để xây dựng nhà xưởng, mua nguyên liệu, đặt hàng người dân; hai là tổ chức sản xuất theo định hướng thị trường; ba là quảng bá, giới thiệu sản phẩm.        

Các địa phương khu vực Tây Nguyên đều xác định phải bảo tồn, phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống của mình, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tạo việc làm, tăng thu nhập, cải thiện đời sống người dân. Chính vì vậy, thời gian qua, các địa phương đều tập trung xây dựng đề án bảo tồn và phát triển nghề truyền thống với mục tiêu: Tỷ lệ lao động người DTTS tại chỗ được đào tạo và biết làm nghề truyền thống khoảng 5-7%, thu nhập từ nghề truyền thống vùng DTTS đạt 2,8-3,5 triệu đồng/tháng; đề ra chính sách hỗ trợ về vốn, cơ sở vật chật, đào tạo nghề truyền thống, quảng bá sản phẩm, liên kết doanh nghiệp, kết hợp phát triển nghề truyền thống với du lịch… Đây là động lực góp phần thúc đẩy kinh tế vùng phát triển.

Bài và ảnh: NGUYỄN ANH SƠN