Bài 1: Làm giàu từ cây chủ lực

Cách trung tâm huyện Vị Xuyên (Hà Giang) 17km, Cao Bồ được biết đến là “vương quốc” của chè cổ bởi phần lớn những cây chè 300-500 tuổi được trồng chủ yếu ở đây. Nhiều hộ gia đình ở Cao Bồ đã đổi đời nhờ vào những cây chè quý này.

“Lộc trời” ban cho miền biên viễn

Chiếc xe ô tô 7 chỗ ì ạch đưa đoàn công tác của Văn phòng Thường trực về nhân quyền cùng Bộ Thông tin và Truyền thông vượt qua cung đường núi hẹp, khúc khuỷu, rồi lội qua con suối chảy xiết để tới xã Cao Bồ. Lên tới độ cao chừng 1.000m so với mực nước biển, bản làng của người Dao, sau cơn mưa chiều xối xả, hiện ra trước mắt chúng tôi đẹp như một bức tranh.

Hái lá trên cây chè Shan tuyết cổ thụ tại xã Cao Bồ. 

Theo Chủ tịch UBND xã Cao Bồ Lý Quốc Hưng, Cao Bồ là một trong những quần thể cây chè Shan tuyết cổ thụ của tỉnh Hà Giang với diện tích khoảng 850ha. Những cây chè Shan tuyết cổ thụ có độ tuổi hàng trăm năm là “báu vật” đối với người trồng chè ở Cao Bồ nói riêng và tỉnh Hà Giang nói chung. Ông Lý Quốc Hưng cho biết, người Dao ở Cao Bồ từ khi sinh ra đã thấy những cây chè cao từ 15 đến 20m, có đường kính từ 50cm đến 100cm, phải hai người ôm mới xuể, được trồng phân tán ở trong rừng. Tán cây chè mở rộng từ 3 đến 5m, che kín cả một vùng. Có những cây cành to, vươn xa, người hái chè không thể với tới mà phải dùng dao đi rừng phạt cả cành chè xuống để vặt búp… Đặc biệt, khí hậu và thổ nhưỡng đã giúp những vườn chè Shan tuyết ở đây phát triển tốt và mang hương vị rất riêng. “Không ai biết những cây chè cổ này xuất hiện tự bao giờ nhưng ước tính tuổi đời của chúng lên tới 300-400 năm, thậm chí có cây chè 500 năm tuổi. Vì thế, họ gọi những cây chè cổ là “lộc trời” ban cho người Dao ở vùng biên viễn này”, ông Lý Quốc Hưng cho hay.

Trước đây, người dân Cao Bồ chưa tận dụng được sự ưu đãi của thiên nhiên nên quanh năm suốt tháng trồng lúa, hoa màu nhưng vẫn không đủ ăn. Được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và chính quyền các cấp, nhiều gia đình đã thay đổi tư duy nông nghiệp, tìm ra cây chủ lực để trồng. Đó chính là cây chè, thảo quả và dược liệu, nhưng quan trọng nhất vẫn là chè. Nhờ giống cây “trời ban” ấy, đời sống của người Dao Cao Bồ trong một vài năm trở lại đây đã khấm khá hơn. Tính tới tháng 10-2019, gần như 100% các hộ dân trong xã đều trồng chè.

Từ cây biểu tượng tới con đường thoát nghèo

Nhờ những nỗ lực trong việc bảo vệ quần thể chè Shan tuyết cổ thụ, thu hái và chế biến thủ công, năm 2011, chè Shan tuyết Cao Bồ chính thức được Liên đoàn quốc tế về phong trào sản xuất nông nghiệp hữu cơ (IFOAM) cấp chứng chỉ chè hữu cơ Organic Cao Bồ. Đến tháng 6-2016, Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam cũng chính thức trao “Bằng công nhận cây Di sản Việt Nam” cho quần thể 220 cây chè Shan tuyết hơn 100 năm tuổi ở xã Cao Bồ.

Làm chè ống-sản vật của xã Cao Bồ (Vị Xuyên, Hà Giang).

Hiện nay, ở Cao Bồ có hai loại chè chính, gồm: Chè vùng cao với tỷ lệ đường lớn hơn và chè vùng thấp với nhiều chất tanin hơn, khi uống vào sẽ có vị chan chát rất đặc thù. Cả hai loại này đều có mức tiêu thụ rất lớn. “Thời điểm tháng Hai, tháng ba âm lịch, chè Cao Bồ được bán với giá 60.000 đồng/kg. Riêng năm 2019, mức giá đã tăng gấp đôi. Trong 6 tháng đầu năm 2019, toàn xã đã thu hoạch được 200 tấn chè búp tươi với giá trị ước tính đạt 10 tỷ đồng. “Bình quân mỗi gia đình, thu nhập từ trồng chè khoảng 42-43 triệu đồng/năm, thậm chí có những hộ giàu lên vì trồng chè với thu nhập lên tới vài trăm triệu đồng/năm”, ông Hưng cho biết thêm.

Theo lời giới thiệu của ông Lý Quốc Hưng, chúng tôi tìm đến nhà anh Hoàng Tinh Kiêm, một trong những hộ gia đình ăn nên làm ra từ cây chè địa phương, ở thôn Thăm Vè, xã Cao Bồ. Trong ngôi nhà khang trang, đầy đủ tiện nghi, anh Kiêm mời chúng tôi thưởng thức ấm chè búp tôm một lá-sản vật mà gia đình chỉ để dành tiếp khách quý.  

Anh Kiêm hồ hởi khoe rằng, nhà anh đã bắt đầu canh tác chè từ năm 2015, mỗi năm ba vụ trên diện tích khoảng 3ha chè cổ thụ. Do thiếu vốn để xây dựng xưởng sản xuất cũng như máy sao chè, anh được Nhà nước cho vay 110 triệu đồng từ nguồn vốn hỗ trợ do chương trình CPRP (Chương trình giảm nghèo dựa trên phát triển hàng hóa) của huyện Vị Xuyên cấp. Ngoài ra, anh còn tham gia các chương trình tập huấn về sản xuất chè sạch do huyện tổ chức… Sau ba năm, đồ đạc sắm sửa trong nhà cũng như chiếc xe ô tô 4 chỗ ở ngoài sân chính là kết quả thu về từ những vụ chè thành công. Theo nhẩm tính của anh Hoàng Tinh Kiêm, mỗi năm, cây chè mang về cho gia đình anh cả trăm triệu đồng sau khi đã trừ chi phí chăm sóc, thu hoạch, sơ chế và vận chuyển.

Một tín hiệu đáng mừng là chè Cao Bồ đã và đang từng bước chinh phục được các thị trường nước ngoài. Hiện nay, các sản phẩm chè Cao Bồ đã được xuất khẩu sang Đức, Trung Quốc, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ. “Chè làm ra bao nhiêu là hết bấy nhiêu và được các đối tác nước ngoài đánh giá hết sức tích cực. Chúng tôi đang nỗ lực biến cây chè thành lợi thế, chuyển đổi từ cây giúp thoát nghèo trở thành thứ cây đặc sản mà nhắc tới nó người ta sẽ nhớ tới Cao Bồ,” ông Hưng nhấn mạnh.

Giờ đây, cây chè Shan tuyết cổ thụ không chỉ là biểu tượng của vùng đất Cao Bồ mà trở thành con đường giúp người dân địa phương từng bước thoát nghèo hiệu quả.

(còn nữa)

Bài và ảnh: LINH OANH