Có thể liệt kê rất nhiều những câu nói nổi tiếng tương tự nhưng tựu trung lại, xét đến cùng các danh ngôn đều đề cập tới sứ mạng sản sinh, kiến tạo và phát triển văn hóa của sách. Ngày nay người ta thiên về chức năng phổ quát là sách lưu giữ và phát triển ngôn ngữ. Ngôn ngữ lại gắn liền với tư duy, con người sẽ không tri giác được những vấn đề sơ đẳng nếu không có ngôn ngữ - một mã văn hóa quan trọng bậc nhất trong đời sống. Nếu không mở được mã văn hóa ấy thì con người khó hòa nhập với cộng đồng. Vì vậy mà thế giới đương đại đang đề cao khẩu hiệu: Sách là văn hóa. Còn một lý do thời sự là nhân loại đang phải giải quyết mâu thuẫn giữa sự “bành trướng”, “lên ngôi” của văn hóa nghe nhìn (internet, truyền hình) với sự giảm sút văn hóa đọc (sách), trong khi đó sách mới là giá trị văn hóa truyền thống, lâu dài, bền vững, là món ăn tinh thần không thể thiếu của con người. Sách là sản phẩm, là mục tiêu, là động lực văn hóa, do vậy cũng cần phải có một ứng xử văn hóa cao nhất với sách.

Sách là sản phẩm tinh thần kỳ diệu mà con người sáng tạo để lưu giữ và trao truyền sự hiểu biết, quan niệm, khát vọng… từ thế hệ này tới thế hệ khác, từ cộng đồng này đến cộng đồng kia. Cho nên sách là sứ giả văn hóa tin cậy, trung thành nhất. Từ hiểu biết cuộc sống bên ngoài sách giúp khám phá, phát hiện con người văn hóa bên trong của chính cá nhân mình. Do vậy sách là những giá trị văn hóa.

Chúng ta đang có chiến lược văn hóa sách với ngày 21-4 hằng năm là “Ngày sách Việt Nam”, rồi qua những hình thức “Đường sách”, “Hội sách” được tổ chức thường xuyên là những giải pháp để văn hóa đọc phát triển. Từ những thành công ban đầu của đường sách Nguyễn Văn Bình được khai trương đầu năm 2016 với khoảng 20 gian hàng sách, Thành phố Hồ Chí Minh đang xây dựng kế hoạch một đường sách mới nữa trên đường Nguyễn Đổng Chi, quận 7, vào ngày 20-10 sẽ bắt đầu đón bạn đọc. Tại Hà Nội, mới đây, sáng 22-9, Hội Sách Hà Nội lần thứ IV - năm 2017 khai mạc tại Di sản Hoàng thành Thăng Long với chủ đề “Sách và Khởi nghiệp” hướng về tuổi trẻ với những khát khao lập nghiệp, cống hiến tài năng… Các hội sách, đường sách đã trở thành những điểm hẹn văn hóa cho những người yêu sách.

Bên cạnh những tín hiệu tích cực, cũng phải thẳng thắn nhìn lại những hạn chế. Đó là tình trạng sách lá cải, sách in sai, sách dở, sách xấu đã hoặc vẫn còn nguy cơ xuất hiện đòi hỏi các nhà xuất bản, cơ quan thẩm định, phát hành làm việc vất vả hơn. Về những cuốn phải cấm hoặc đình chỉ phát hành, thực ra là chuyện bình thường, nhất là trong hoàn cảnh tiếp biến văn hóa diễn ra ngày một mạnh mẽ, vì mỗi thời đại, mỗi xã hội đều có hệ quy chiếu tri thức và thẩm mỹ riêng nên loại bỏ cái không phù hợp là tất nhiên. Chọn sách chính là một lựa chọn văn hóa. Ngoài việc thẩm định kỹ càng các văn hóa phẩm trong nước thì vấn đề sách dịch càng phải thận trọng hơn.  

Có sách tốt sách dở, sách là văn hóa, cũng có sách phản văn hóa. Một cách bài trừ sách phản văn hóa tốt nhất là tạo ra nhiều hơn nữa sách văn hay, sách đẹp từ chính mạch nguồn văn hóa Việt.

NGUYÊN THANH