Bà già mỗi ngày xếp sách ra đầy sạp. Có mấy cuốn bà chưa đọc đến, khách hỏi sách này nội dung gì bác? Bà phải quay sang hỏi ông già. Hơi điếc, nhưng khi thấy gọi, bằng ánh mắt thôi, cũng đủ làm ông bừng tỉnh. Như một cái kho lâu năm ẩm mục, bụi bặm giăng đầy, một cơn gió bay ngang làm căn phòng xao động. Điều đầu tiên người ta thấy ở ông là một nụ cười móm mém nhưng rất có duyên, đôi mắt ánh lên niềm hạnh phúc. Ông ngó qua tựa sách, rồi kể thao thao về câu chuyện. Có lúc, tôi nghĩ giọng điệu ấy, cảm xúc ấy không phải của một người già (như ông), mà đó là của người trẻ. Trẻ ở giọng nói thao thao, trẻ ở nhiệt huyết về thứ ghi chép nhân sinh vẫn cứ tuôn trào. Bà già nói, cái tuổi hai mươi của ông đã đứng lại từ dạo ông bắt đầu đam mê đọc sách. Năm mươi năm, cảm giác thèm sách, ngấu nghiến sách như vẫn tươm ra, như trong ông có một dòng sông không bao giờ đầy và cũng không bao giờ cạn.

Không ít người (và có cả tôi), khi nghe ông nói về sách, sẽ liên tưởng ông già là một vị giảng viên giảng dạy lâu năm ở một trường đại học văn khoa nào đó. Hỏi, có phải vậy không bác. Ông già cười:

Ảnh minh họa: Tô Ngọc.

- À không, cháu! Bác hồi trước giờ chỉ bán sách cũ thôi.

Đó là lần đầu tiên tôi gặp ông, hồi Tết của năm đầu tiên bước vào đại học. Ngày Mồng Một Tết, khu ký túc xá sinh viên như vẫn còn đang say sưa với giấc ngủ đông. Ban ngày, chỉ có mấy tiếng nói cười phát ra từ căn phòng tôi, mấy thằng xa nhà không về vì vé xe Tết đắt đỏ. Mấy ngày Tết vắng và lạnh trôi qua như mùa xuân bỏ ngỏ nơi đây. Ý nghĩ ngoài phố chắc vui dấy lên trong cả bọn.

Quán cà phê nằm kề bên nhà thờ hình đôi tay hướng lên bầu trời xanh và rộng. Đường phố Tết đông đúc người qua lại, tiếng xe không thôi dứt từ những cung đường. Ngồi từ quán cà phê, ngó qua phía sân nhà thờ vắng lặng, chiếc lá rơi như đếm được từng chặng xoay mình; ngoài phía ngã tư, xe chen chúc nhau trộn lẫn tiếng nói cười, tiếng gọi nhau í ới. Lúc đó chỉ thấy mỗi lòng mình là trống trải, trống trải đến vô cùng. Lúc mắt ngó bâng quơ về phía bên kia nhà thờ, vô tình thấy được một chút gì đó vừa gần gũi mà vừa xa lạ. Dưới bóng cây bàng, những quyển sách được bày ra. Hai ông bà già bán sách ngồi đó bên lề mùa Tết đến. Cuộc hàn huyên bên tách cà phê vắng bóng một người, thằng ấy đang ở dưới tán cây bàng xanh màu lá.

Ông già cười với khách, nụ cười phúc hậu, tay nâng niu quyển sách cũ ngả màu, đôi mắt sáng long lanh. Bà già ngồi lật mấy tờ sách bị rách, dán cẩn thận lại, từng động tác nhẹ nhàng như đang chạm vào báu vật. Trước mặt tôi là một dãy sách cũ, những năm tháng tưởng chừng bước qua mất, hiện lại nơi đây trên những trang bìa. Mấy quyển sách nhà xuất bản Cầu Vồng nằm nghiêm trang ở hàng đầu tiên, mấy mươi năm trôi qua như vẫn còn mới. “Kỹ thuật in ấn lúc đó còn thô sơ, in được một quyển sách đâu phải dễ”-ông già tháo kính nhìn tôi, giọng ông trầm ấm biết bao nhiêu, như những cơn gió mang tiếng chuông nhà thờ trầm lắng.

Câu đầu tiên tôi thắc mắc là, Tết mà bác không nghỉ bán sao bác? Ông già cười, vợ chồng tôi thui thủi có hai người. Tết nhất cúng ông bà xong ngồi ở nhà ngó nhau thì buồn lắm. Nhớ quầy, nhớ sách, nhớ những gương mặt háo hức tìm được quyển sách ưng ý của khách hàng. Vậy nên ra đây ngó Tết cũng thấy vui hơn ở nhà.

Bà vợ ông, tóc bạc phơ ngồi dán mấy trang sách, ngó lên nhìn tôi cười rồi nói, sáng này ông chở bà trên chiếc xe đạp cọc cạch từ nhà đến quầy sách cũ, vừa chạy xe vừa nói với nhau về một vị khách nào đó hôm qua, tìm cuốn sách "Mùa Tôm" mà tiệm mình không có, tiếc ơi là tiếc. Phải chi có thì giá nào cũng bán cho cậu ta để đọc, cuốn đó hay ơi là hay. Nhưng sáng ra tiệm thì thấy cuốn "Mùa Tôm" nằm trên đống sách ở trong thùng. Ông già cứ cằn nhằn mình, sao để đó mà lại quên. Ông không tiếc vài ngàn đồng bán cuốn sách, mà tiếc là một người cần đọc mà mình đã đánh mất hôm qua.

Tôi lựa mấy quyển, ông già tính tiền với giá gần như cho. Ông nói, bác biết mấy cháu là sinh viên, đâu có nhiều tiền nên bán rẻ vậy là được rồi. Nhưng ông già nấn ná đưa sách cho tôi. Ông như muốn giữ lại, muốn nhìn “đứa bạn” tri ân mình lần nữa. Nhưng ông biết, “đứa bạn” ấy có sứ mệnh của nó. Là bạn, ông hiểu nó hơn ai hết, ông biết nó cần phải đi đến thêm nhiều bàn tay, đôi mắt nữa. Ông già nói, cảm giác nghe khác hỏi về một quyển sách nào đó mình sung sướng như tìm được người cùng cảnh ngộ, tri kỷ, tri ân… Phải chăng vì lẽ đó, mà tiệm sách của ông bà đã tồn tại ở góc đường này hơn bốn mươi năm, bất kể nắng mưa, bất kể ngày ngày ít người tìm đến. Ông bà vẫn ung dung và thong thả với tuổi già, mỗi ngày bày ra những trang sách cũ, để háo hức và hạnh phúc thấy chính mình của những năm qua, qua bàn tay nâng niu của những khách hàng mỗi lần đến tìm mua sách.

Tôi vẫn nhớ mãi câu nói lúc nhận mớ sách từ tay ông, “bác lì xì con thêm quyển sách này, lì xì bằng sách là món lì xì vô giá…”. Lúc đó tôi chợt nghe lòng mình gọi: Ước gì khi về già, mình vừa sống tà tà vừa bán sách vầy hen…

Tản văn của LÊ QUANG TRẠNG