Thành ra “đạo văn” luôn là vấn đề được quan tâm ngăn chặn. Cũng là quy luật, đã là “kẻ trộm” thì thường tinh ranh nên chỉ “ăn cắp” cái có giá trị. Chẳng kẻ trộm nào đi ăn cắp cái không giá trị. Chính điều này lại làm nảy ra một tâm lý “tự hào” ở người bị “đạo”: Văn mình hay nên mới bị ăn cắp, rồi coi đó như một biểu hiện của thành công nên chẳng có ý kiến gì. Đây cũng là “kẽ hở” để nhiều kẻ “đạo văn” tiếp tục “hành nghề”.
 
Nhìn vào lịch sử thì “đạo văn” có từ rất xưa và có điểm chung là chỉ thể hiện ở những “tác phẩm” được để ý của các tác giả tên tuổi. Nhà thơ nổi tiếng Virgil của La Mã cổ đại từng bị cáo buộc “chuyển thể” một ít nội dung từ một tác phẩm của tác giả Quintus Ennius. Năm 1593, nhà viết kịch Robert Greene cáo buộc William Shakespeare “đạo văn” từ kịch bản của mình. Sự thật thì không biết ra sao vì không có “tòa án” làm rõ trắng đen nhưng có một sự thật khác là Shakespeare thường “mượn” đề tài, ý tưởng từ người khác, nơi khác. Ví như ông mượn cốt truyện "Hamlet" từ văn học cổ điển Đan Mạch. Như vậy lại phải làm rõ “đạo văn” và “ảnh hưởng”.
 
Nằm trong quy luật ảnh hưởng và tiếp biến văn hóa, ảnh hưởng trong văn học từ nước này đến nước khác, trường phái này đến trường phái kia, tác giả này đến tác giả nọ… như một điều tất nhiên. Có ảnh hưởng chủ động và bị động. Chủ động thì người chịu ảnh hưởng biết rõ mình tiếp thu, kế thừa và loại bỏ cái gì, còn bị động thì có khi giẫm vào vết chân người đi trước mà không tự biết. "Đạo văn" là ăn cắp ý tưởng, ăn cắp văn của người khác, trắng trợn thì giữ “nguyên trạng”, “tử tế” hơn thì “chế biến” đi chút ít và coi đấy như là của mình. Còn ảnh hưởng bị động không phải là "đạo văn" nhưng do “hồn nhiên” mà vô tình “mượn” của người khác. Căn nguyên là do đọc nhưng không ghi chép, không thẩm định, không “tiêu hóa”, không biến kiến thức, tri thức đã có tan nhuyễn vào ý đồ sáng tạo, tình huống văn cảnh cụ thể, riêng biệt của mình. Ảnh hưởng bị động là đáng trách. Năm 1941, nhà phê bình Vũ Ngọc Phan trong "Nhà văn hiện đại" đã từng phê bình một nhà văn nước ta có trang viết phỏng theo gần như dịch lại tiểu thuyết "Những đêm trắng" của Dostoevsky. Có hai khả năng xảy ra đối với trường hợp này: Một là “đạo văn”; hai là “ảnh hưởng bị động”, do quá say mê Dostoevsky, thuộc Dostoevsky đã vô tình đem “hiểu biết” của mình về Dostoevsky “viết” thành “tác phẩm”!!!
 
Như vậy “đạo văn” thuộc về phạm trù đạo đức, đúng với tên gọi là “ăn cắp văn” phải kiên quyết bài trừ. Ảnh hưởng thuộc về vấn đề năng lực, học thuật, vốn sống, kinh nghiệm…
 
Chống “đạo văn” bằng cách nào? Vì thuộc phạm trù đạo đức nên hầu như các trường đại học lớn trên thế giới đều áp dụng phương pháp giáo dục làm gương. Tức trong bài viết của giáo sư nếu trích dẫn một từ quan trọng cũng phải nêu nguồn và yêu cầu sinh viên cũng làm tương tự. Nếu phát hiện “đạo văn”, giáo sư sẽ bị nghỉ dạy, sinh viên sẽ bị đình chỉ học.
 
Nhưng giáo dục dù tốt cũng không thể triệt để. Cực chẳng đã nên hiện nay nhiều nơi chống “đạo văn” bằng công nghệ, tức bằng máy quét được cài đặt phần mềm, đưa văn bản vào máy, máy sẽ chỉ rõ văn bản đã copy từ đâu, dĩ nhiên văn bản gốc đã được đưa lên internet. Nước ta đã có vài trường đại học áp dụng cách này và cho thấy những tín hiệu tích cực. Nên chăng mỗi tòa soạn báo, mỗi nhà xuất bản cũng nên có “phần mềm” này. Có thể tốn kém chút ít nhưng hiệu quả, góp phần làm trong sạch hóa, lành mạnh hóa văn chương và đạo đức xã hội!
NGUYỄN THANH