Mặc cho những thác đổ ào ào, những sông cuồn cuộn sóng, suối Tả Nhì vẫn điềm tĩnh luồn lách qua khe đá nhỏ, bào mòn từng viên sỏi xám lạnh. Có nước là có sự sống. Nước là khởi thủy cho cây trồng tốt tươi, bản làng quần tụ.

Người bản Đuông Nưa dẫn nước về để cấy lúa. Dòng nước hiền hòa như đứa trẻ ngoan biết nghe lời người lớn. Thần núi, thần rừng bảo nước về ở với bà con. Ruộng đồng cày ải, nước tràn về ngấm sâu vào từng thớ đất. Bàn tay người bản Tày nhẹ nhàng cắm cây mạ non xuống bùn. Khi đã đủ nước, đủ phân, đủ cả sự chuyên cần chăm bón, cây lúa mới trổ cờ, uốn câu nặng hạt. Nắng vùng cao vàng ươm làm con suối lóng lánh, làm cánh đồng rung rinh muôn ngàn hạt ngọc. Thế là mùa lúa chín đã tới.

     Người dân bản Đuông Nưa vào vụ mùa mới. 

Tôi cùng chàng trai người Tày là Triệu Duy Linh đến Đuông Nưa khi vào chính vụ. Nhà Linh có người họ hàng ở trong bản. Mùa đến hẹn nhau lên giúp một tay, ăn mẻ cốm mới, nhấp chút cay cay. Xe chạy trên con đường đất nhỏ dừng lại bên bờ. Ruộng cạn, đất có chỗ đã khô. Người ta tháo nước cho cây đanh lại, hạt chín đều. Những thân lúa óng ả được ngả ra, cuộn lại thành bó nằm phơi dưới nắng. Bàn tay người nắm lấy bó lúa chắc nịch, rung rinh những hạt vàng. Khuôn mặt nở ra ngời ngời. Chiếc khăn vấn màu chàm đội trên đầu làm mặt người tròn hơn, mãn nguyện thu hái công sức sau một vụ chăm bón. Mùa lúa chín, chim trên ngàn cũng về nhiều hơn, chấp chới trên những thửa ruộng đã gặt trơ gốc rạ. Chim nhí nhách nhặt hạt, bắt sâu bọ. Những con chó chạy theo người ra đồng nhấm nhẳng sủa, rồi lại rượt trên các bờ ruộng. Chúng đuổi theo đám chuột đồng không còn nơi trú ẩn, bới tung những lỗ chuột đào. Khói đốt rơm rạ bảng lảng bay lên theo gió lan xa. Vạt lúa đung đưa như hát lời lao xao.

Lúa gặt xong được tuốt ngay trên ruộng. Người dân trải bạt phơi thóc ở những nền ruộng khô nước. Nắng hong những hạt thóc se mặt. Gió đưa hương lúa mới tràn qua suối, lùa về bản như đánh thức những bịch, những bồ chứa trống không trong góc nhà. Ngày gặt lúa, người trong bản ở luôn ngoài ruộng không về. Bữa cơm trưa ngả ra trên những đụn rơm mới tuốt. Vợ chồng, con cái thi nhau ăn rào rào. Bát cơm ngoài đồng ăn vội qua nhanh. Người lại lom khom cắt cắt, bó bó. Chiều muộn, thóc đóng bao ì ạch chở về, hất lăn lóc ở chân cầu thang.

Chúng tôi về nhà bà Long Thị Họp, là người họ hàng của Triệu Duy Linh. Trời đã tối sẫm mặt, người trong nhà mới ngơi tay. Bà lụi cụi ôm những bó lúa nếp cắt ở thửa ruộng riêng. Những hạt nếp xanh căng mọng. Bà cẩn thận dùng miệng bát tuốt hạt khỏi bông. Bếp lửa đỏ hồng, chảo gang nóng rực. Đôi tay người đảo xoay nhẫn nại, bền bỉ. Chỉ có bàn tay là không giấu nổi tuổi đã khô lại như cành củi kiệt nước, thế nhưng lại vô cùng dẻo dai. Đã thành thông lệ, mùa đến là giã cốm. Dù có bận đến mấy thì người trong bản vẫn giã cốm dâng cúng tổ tiên, làm quà cho người thân. Chẳng thế mà tối tối, những lưng còng lại mòn mỏi thì thụp giã giã, sảy sàng.

Bên hiên nhà, mẻ cốm mới rang được đổ vào cối. Tiếng chày giã thình thịch. Hạt nếp bong vỏ, nhảy nhót hân hoan trên mặt chiếc mẹt nhỏ. Bao nhiêu cám bụi, vỏ trấu nhẹ tênh bay đi. Những hạt cốm xanh ở lại, mềm dẻo, dịu dàng. Đó là quà của suối, của rừng, của đất, của nước, của biết bao khó nhọc chắt chiu lại. Bà con dâng đĩa cốm non lên ban thờ thắp hương, cầu khấn vụ mùa bội thu. Người ta truyền tay nhau những hạt thơm dẻo. Cả một mùa lúa đọng trên tay người thu hái, thơm tho, thuần khiết, đượm nghĩa, đượm tình.

Mùa lúa chín kéo dài mươi ngày. Cả thung lũng dưới Đuông Nưa rực một màu vàng giữa bát ngát xanh mây trời cây lá. Những bóng áo chàm lom khom trên cánh đồng, cần mẫn gặt lấy những hạt vàng. Từ nơi phố thị về đây, tôi thấy lòng thênh thang khi ngắm cảnh sắc đẹp hiền hòa, lại thêm mến tấm lòng chân chất, hồn hậu của bà con. Dẫu biết rằng công việc nhà nông lắm nỗi nhọc nhằn, ấy thế nhưng niềm vui vẫn ánh lên trong từng đôi mắt. Niềm vui ấy lan truyền khắp bản, truyền tới cả những người khách ở phương xa đến. Khi rời bản, hương lúa vẫn thoảng bay theo gió đi xa. Mùi rơm rạ đồng bãi còn vương trên tóc, trên áo. Trong ba lô nhỏ, tôi ấp ủ gói cốm mới làm quà. Hẹn Đuông Nưa mùa sau sẽ trở lại, để ngất ngây trong hương lúa, tình người.

Bài và ảnh: THƯ NGỌC