QĐND - Liên hoan phim (LHP) tài liệu châu Âu-Việt Nam lần thứ 7 vừa diễn ra tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, được coi là truyền thống tốt đẹp giữa những người làm phim tài liệu châu Âu và Việt Nam.

Những người bạn mới

Ngoài 8 bộ phim đến từ các nước: Thụy Sĩ, Đan Mạch, Tây Ban Nha, Ba Lan, Pháp, Thụy Điển, Đức, Áo và phim của các nhà điện ảnh Việt Nam, liên hoan lần này được mở rộng với sự tham gia lần đầu tiên của điện ảnh I-xra-en, cùng sự góp mặt của các nhà làm phim trẻ đến từ 6 quốc gia Đông Nam Á. Những nhà làm phim trẻ này đã giới thiệu phim của mình trong chương trình Ngày chiếu phim Đông Nam Á: “Tiếng vọng núi đồi” (Thái Lan), “Cội rễ” (In-đô-nê-xi-a), “Khi 14 phút là cả một đời” (Lào), “Cái đẹp và nhịp điệu” (Cam-pu-chia), “Lựa chọn của Ida” (Ma-lai-xi-a), “Quý bà sông hồ” (Mi-an-ma) cùng 3 tác phẩm của Việt Nam, gồm: “Khi tôi nằm chết”, “Mỹ Sơn-miền di sản” và “Ngày qua ngày”.

Điều người xem và những nhà làm phim thấy rõ nhất tại liên hoan là sự phong phú, đa dạng trong các đề tài làm phim của các quốc gia. Những người bạn mới trong cuộc đối thoại điện ảnh lần này như I-xra-en đã đưa tới liên hoan bộ phim “Đứa con ngoan”, một bộ phim mà theo lời đạo diễn Shirly Berkovitz tưởng chừng như khó có thể giới thiệu được ở đất nước này, nhưng ngay khi công chiếu, nó đã giành được nhiều sự quan tâm. “Đứa con ngoan” là câu chuyện về Or, một thanh niên 22 tuổi người I-xra-en đã bí mật thực hiện phẫu thuật chuyển giới tại Thái Lan. Or thuyết phục cha mẹ cho vay số tiền 12.000USD để theo học tại Oxford, nhưng thực chất cậu đã lén sang Thái Lan trong cô đơn và cảm giác tội lỗi. Đạo diễn Shirly đã ghi lại quá trình Or tìm lại bản thân mình tại Băng Cốc và cả nỗi lo sợ khi quay về đối mặt với gia đình tại Ten A-víp. Bộ phim đưa người xem trải qua những tình huống thú vị về nỗi sợ hãi, ý chí tinh thần cũng như giá trị của gia đình và cái tôi đích thực với mỗi con người.

Còn trong “Sự lựa chọn của Ida”, đạo diễn Amelia Hapsari (Ma-lai-xi-a) dẫn dắt người xem trải nghiệm cùng câu chuyện của cô gái Ida 18 tuổi phải lăn lộn sống ở Chow Kit - khu phố “đèn đỏ” ở Ku-a-la Lăm-pơ với những áp lực của sự nghèo đói, nghiện ngập. Tất cả những gì hiện diện trong cuộc sống hiện tại của Ida-nhân vật chính của bộ phim-đều như muốn kéo sụp cô xuống khỏi những hy vọng. “Sự lựa chọn của Ida” đã khai thác những ảnh hưởng tiêu cực của việc lớn lên ở Chow Kit đối với một đứa trẻ, cả về thể chất và tinh thần. Hoàn cảnh bủa vây Ida tưởng như không thể nào thoát nổi nhưng trước sau, người xem vẫn thấy giấc mơ đổi đời cháy lên trong Ida cùng niềm hy vọng về một gia đình trọn vẹn, công việc và tình yêu…

Cơ hội học hỏi cho các nhà làm phim tài liệu Việt Nam

Cảnh trong phim “Gieo chữ trên mây”. Ảnh: TSF

Kể từ khi bộ phim “Chuyện tử tế” giành giải "Bồ câu Bạc" tại LHP Leipzig (LHP tài liệu danh giá tại Đức) và được mệnh danh là “quả bom đến từ Việt Nam nổ tung ở thành phố Leipzig”, sau đó đã có 10 đài truyền hình lớn trên thế giới mua bản quyền chiếu rộng rãi ở châu Âu, Nhật Bản, Mỹ… thì cho tới nay, phim tài liệu của Việt Nam chưa có tác phẩm nào tạo được dấu ấn như vậy. Không ít người trong nghề cho rằng, phim tài liệu của chúng ta đang bị tụt hậu hơn rất nhiều so với các nước trong khu vực và thế giới.

Ngay ở liên hoan lần này, những bộ phim Việt Nam chưa thực sự nổi bật, nếu có chút dư âm trong lòng công chúng, lại là những phim đã sản xuất từ gần hoặc hơn 10 năm trước như: "Tiếng vĩ cầm ở Mỹ Lai" (đạo diễn Trần Văn Thủy), “Còn lại với thời gian” (đạo diễn Lê Hồng Chương). Những bộ phim sản xuất trong vài năm trở lại đây được công chiếu tại liên hoan, gồm: “Trường Sa-Việt Nam” (Trần Tuấn Hiệp, Nguyễn Quang Tuấn), “Gieo chữ trên mây” (Nguyễn Quang Tuấn), “Khi tôi nằm chết” (Nguyễn Phương Anh), “Ngày qua ngày” (Nguyễn Thị Thanh Mai), “Mỹ Sơn-miền di sản” (Nguyễn Văn Hướng), “Chốn quê” (Nguyễn Sỹ Chung), “Nghèo đa chiều ở Đồng Mậm” (Nguyễn Sỹ Bằng), “Sông Hồng 12 khúc” (Đào Thanh Tùng)...

Không ít khán giả khi xem các phim tài liệu Việt Nam chia sẻ rằng: Phim chưa hấp dẫn! Cũng là phản ánh sự thật, nhưng trong khi phim nước ngoài thể hiện sự phá cách, sẵn sàng đồng hành cùng nhân vật, đi thẳng và đi đến tận cùng của vấn đề để chạm đến tận cùng cảm xúc người xem với những đề tài gai góc, thực trạng của xã hội và cũng là mối quan tâm chung của thế giới, thì phim tài liệu Việt Nam không làm được điều này. Cách kể chuyện quá cũ, nặng tính tuyên truyền, cách tiếp cận cũ, theo lối mòn, thậm chí dàn dựng, dẫn dắt, áp đặt ý kiến chủ quan của người làm phim lên hiện thực bằng lời bình… Các nhà điện ảnh quốc tế cũng nhận xét, lẽ ra phải chỉ cho khán giả xem những hành động của nhân vật, thì các đạo diễn Việt Nam lại thường yêu cầu các nhân vật nói về việc mình sẽ làm, hoặc chính người đạo diễn viết lời bình và nói về những điều đó trong phim, làm mất đi tính hiệu quả và kịch tính, chân thực của phim tài liệu. Có lẽ vì thế mà khi tham gia các liên hoan phim quốc tế, hầu hết phim Việt chỉ lọt vào vòng sơ loại, và luôn đứng ngoài lề các cuộc thi.

Đạo diễn, biên kịch Đào Thanh Tùng, Phó tổng giám đốc Công ty TNHH MTV Hãng phim tài liệu khoa học Việt Nam cho rằng, các nhà làm phim tài liệu nước ngoài được tự do sáng tạo nên họ được tiếp cận các vấn đề, tạo tính nhân văn cho tác phẩm, có tầm nhìn xa về thế giới con người hơn chúng ta rất nhiều. Trong khi đó, cách làm phim của chúng ta vẫn có những lối mòn, thiếu dấn thân. Khi chưa vượt qua được những rào cản đó thì chưa thể mong phim Việt Nam tiếp cận với sự phát triển chung của thế giới.

Dù vậy, liên hoan lần này ngoài cơ hội quảng bá phim Việt Nam với các nhà làm phim quốc tế, đưa đến những cuộc đối thoại đa chiều trong xu hướng làm phim, hợp tác sản xuất phim, còn mang đến những trải nghiệm thú vị khi đưa khán giả đến với nhiều nền văn hóa và cách làm phim khác nhau. Đây cũng là một cơ hội giao lưu, học hỏi cho các nhà làm phim tài liệu Việt Nam.

VƯƠNG HÀ