QĐND -  “Chúng ta đang sở hữu hệ thống tài liệu Phủ Thống đốc Nam Kỳ đồ sộ, toàn vẹn, chân thực và duy nhất, có ý nghĩa quan trọng đối với Nam Bộ, Việt Nam và cả khu vực. Chúng tôi đang hoàn thiện hồ sơ trình UNESCO công nhận tài liệu này là Di sản tư liệu thuộc chương trình Ký ức thế giới vào cuối năm nay”-TS Vũ Thị Minh Hương, Cục trưởng Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước (Bộ Nội vụ) khẳng định tại hội thảo khoa học “Tài liệu phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ-Tiềm năng di sản tư liệu” mới đây.

Giá trị lịch sử, khoa học và thực tiễn

Phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ có tới 2.435,5m giá tài liệu với hơn 73.000 hồ sơ đủ loại như: Văn bản pháp quy; công văn trao đổi; bản đồ; tổ chức chính quyền Trung ương, địa phương… liên quan đến các lĩnh vực kinh tế, chính trị, ngoại giao, quân sự, giáo dục, thương mại, giao thông… Tài liệu hiện đang được phân loại, hệ thống hóa, bảo quản và sử dụng cẩn thận tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia II (TP Hồ Chí Minh). TS Phan Đình Nham, nguyên Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia II, cho biết: Tài liệu phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ có giới hạn từ năm 1859 đến năm 1945. Xét về thời gian hình thành thì đây là phông tài liệu có giá trị lịch sử với đầy đủ các tiêu chí cần thiết; là bằng chứng, cứ liệu lịch sử hùng hồn, chính xác nhất trong quan hệ giữa hai quốc gia Pháp-Việt Nam lúc bấy giờ. Nguồn tài liệu quý giá này đang được từng bước ứng dụng công nghệ thông tin và số hóa phục vụ tra cứu, tham khảo cho nhiều đối tượng trên tất cả các lĩnh vực. Từ năm 1976 đến nay đã có 789 đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án tham khảo, sử dụng tài liệu phông này ứng dụng hiệu quả vào thực tiễn đời sống xã hội.

Công văn số 680 ngày 29-7-1935 của quản ngục gửi giám đốc khám lớn Sài Gòn về bản yêu sách của Trần Văn Giàu và tù chính trị đấu tranh tuyệt thực.

Tài liệu phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ được viết chủ yếu bằng Pháp ngữ. Phần nhỏ còn lại viết bằng chữ Việt, Hán, Lào, Nhật, Anh, Hà Lan… Nội dung chứa đựng nhiều thông tin có độ tin cậy cao, thể hiện rõ chính sách cai trị, khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ở Nam Kỳ và Đông Dương; đồng thời, phản ánh chân thực tinh thần đấu tranh anh dũng, kiên cường của nhân dân Nam Bộ. Bà Nguyễn Thị Hiểu, Phó trưởng phòng Chỉnh lý tư liệu, Trung tâm Lưu trữ quốc gia II, chia sẻ: Các phông lưu trữ Phủ Toàn quyền Đông Dương, Phủ Thống sứ Bắc Kỳ, Tòa Khâm sứ Trung Kỳ… đều được Pháp chuyển về bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia hải ngoại ở Ai-xen Provence. Vì vậy, tài liệu của các phông này bị phân tán, không đầy đủ. Duy nhất chỉ có phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ còn nguyên vẹn do kế hoạch di chuyển tài liệu bị Pháp thay đổi vào phút chót và không kịp mang đi. Cho nên, đây là phông tài liệu chính xác, đầy đủ và duy nhất thuộc phông tài liệu thời Pháp hiện lưu giữ tại Việt Nam. Nó cũng đáp ứng những tiêu chí về hình thức và nội dung của Di sản tư liệu thế giới do UNESCO yêu cầu.

Bảo tồn, phổ biến kho tư liệu quý

Bản đồ Sài Gòn năm 1876 thuộc tài liệu phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ.  Ảnh do Trung tâm Lưu trữ quốc gia II cung cấp.

Với giá trị to lớn, đầy đủ, toàn vẹn, độc đáo và duy nhất, tài liệu phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ là nguồn di sản văn hóa vô giá kết nối nhân loại trong việc nghiên cứu lịch sử phát triển trong khoảng 100 năm của vùng đất Nam Bộ, Việt Nam và các nước trong khu vực. Đồng thời, tài liệu phông này chứa đựng tiềm năng trở thành Di sản tư liệu thế giới. Thế nhưng, việc bảo tồn và quảng bá những tài liệu này cũng đặt ra nhiều vấn đề cần giải quyết. Mặc dù Trung tâm Lưu trữ quốc gia II đã tích cực cải tiến về quy trình, nội quy, ứng dụng công nghệ thông tin hỗ trợ bảo quản, tra cứu nhưng vẫn không tránh khỏi tình trạng tài liệu bị ố mòn, mục, rách. TS Lê Hữu Phước (Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh), cho rằng: Để tiếp tục bảo vệ, giới thiệu và khai thác nguồn tư liệu này một cách hiệu quả, cần có biện pháp ngăn chặn xuống cấp hoặc chuyển sang bảo quản, lưu giữ bằng biện pháp hiện đại để tránh hư hỏng. Cùng với đó, cơ quan chức năng và các nhà chuyên môn cần đẩy mạnh giới thiệu, phổ biến rộng rãi những thông tin về tài liệu phông với công chúng; chuyển ngữ những tài liệu quan trọng thuận tiện cho việc tra cứu, tham khảo.

Đồng quan điểm với TS Phước, PGS, TS Hà Minh Hồng (Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP Hồ Chí Minh) khẳng định: Bảo tồn di sản không phải để lưu trữ trong kho mà cốt yếu là làm sao cho di sản đó phục vụ thiết thực đời sống xã hội. Bởi thế, càng nhiều nhà khoa học tiếp cận, nghiên cứu, khai thác giá trị tài liệu gốc thì việc phổ biến, giới thiệu di sản càng thêm đa dạng, nhanh chóng và hữu ích. “Trong điều kiện thực tế hiện nay, việc bảo quản, phổ biến tài liệu phông này rất cần sự công nhận của quốc tế về giá trị di sản tư liệu. Trên cơ sở đó, chúng ta có thể kêu gọi các tổ chức quốc tế hỗ trợ bảo quản, khai thác và phát huy giá trị của tài liệu phông Phủ Thống đốc Nam Kỳ phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế, xã hội của đất nước”-TS Vũ Thị Minh Hương nhận định.

HOÀNG THÀNH