Văn học cách mạng Việt Nam ghi nhận tác phẩm đặc biệt về Cách mạng Xô-viết có tên Bài ca Cách mạng Tháng Mười in ngày 7-11-1931 ở số báo đặc biệt Lao tù tạp chí trong nhà giam Hỏa Lò, do những người tù cộng sản sáng tác. Lấy cảm hứng từ “Sóng cách mạng vang ầm mặt đất/ Công nông Nga đã phất cờ đầu” bài thơ kêu gọi: “Gương Xô-viết rành rành ra đó/ Xích xiềng kia phá bỏ đi mau”. Cách mạng Tháng Mười, trong đó có các tác phẩm văn học Xô-viết đã góp phần soi đường cho cách mạng Việt Nam tiếp bước để làm cuộc cách mạng vĩ đại: “Biến người nô lệ thành người tự do” (Nguyễn Ái Quốc). Sự ảnh hưởng trước nhất là thay đổi tư tưởng, cái nhìn, như nhà thơ Tố Hữu tâm sự: “Từ năm 1935, tôi mới đọc văn học vô sản nhưNgười mẹ của Mác-xim Goóc-ki, Thép đã tôi thế đấy của Ô-xtơ-rốp-xki… Cảm ơn vô cùng những tác phẩm lớn ấy đã làm cho tôi sáng mắt sáng lòng và thúc đẩy tôi đi vào con đường cách mạng và văn chương cách mạng”. Đây cũng là tâm trạng chung của thế hệ nhà văn cách mạng cùng thời với Tố Hữu.
Nhà văn có ảnh hưởng lớn nhất tới văn học cách mạng Việt Nam trước năm 1945 là M.Goóc-ki. Giáo sư Đặng Thai Mai tâm sự: “Văn học Việt Nam biết ơn nhiều, biết ơn rất sâu sắc Goóc-ki”. Cả một thế hệ nhà văn trẻ Việt Nam, với Ngô Tất Tố, Nguyên Hồng, Hải Triều, Học Phi, Nguyễn Đình Thi… say mê đọc các tác phẩm văn học Nga. Dễ thấy hình ảnh người mẹ hay đứa trẻ của Goóc-ki có trong bóng dáng nhân vật ở Những ngày thơ ấu, Người đàn bà Tàu của Nguyên Hồng… Những tác phẩm của Goóc-ki, Ô-xtơ-rốp-xki, rồi M.Sô-lô-khốp với Đất vỡ hoang, Pha-đê-ép với Chiến bại… thực sự có sức “khua sóng, khua gió trong lòng người, soi tỏ đường đi nước bước cho bao con người đang quằn quại trong cái xã hội đen tối mù mịt ở nước ta hồi ấy” (Như Phong).
Ngay sau Cách mạng Tháng Tám 1945, Sông Đông êm đềm của M.Sô-lô-khốp được dịch ở Việt Nam, đặc biệt là cuốn Tỉnh ủy bí mật của A.Phê-đô-rốp được Bác Hồ dịch trong những ngày đầu kháng chiến. Văn học Nga nhất là văn học về đề tài chiến tranh vệ quốc vừa là món ăn tinh thần vừa là sự gợi dẫn, gợi mở các nhà văn Việt Nam sáng tác phục vụ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Nhà văn Vũ Tú Nam từng nói Suối thép của Xê-ra-phi-mô-vích ảnh hưởng đến cách cấu tứ, dựng truyện của ông đến mãi sau này. Nhà văn Nguyễn Văn Bổng khẳng định, nhiều nhà văn học tập ý nghĩa nội dung từ tác phẩm Người Xô-viết chúng tôi của B.Pô-lê-vôi. Tuy nhà văn Lê Khâm không nói nhưng bạn đọc dễ thấy Trước giờ nổ súngchịu ảnh hưởng từ Ngôi sao của P.Ka-da-kê-vích…
Không chỉ ảnh hưởng tới các nhà văn, văn học Nga còn tác động tích cực lớn lao tới tâm hồn, tư tưởng, tình cảm của bao thế hệ độc giả Việt Nam. Thi phẩm Đợi anh về của K.Xi-mô-nốp được dịch bởi tài năng và tâm hồn đồng điệu Tố Hữu đã trở nên thân thiết với bất kỳ người Việt nào. Cả một thế hệ thanh niên Việt Nam say mê đọc Đội cận vệ thanh niên của A.Pha-đê-ép, như được tiếp thêm ở đó lòng can đảm, đức hy sinh của những người con yêu Tổ quốc... Rồi thơ của Pu-skin, Mai-a-cốp-xki, Léc-môn-tốp, Ê-xê-nhin… đã góp phần làm lớn lên bao hồn thơ Việt cũng như nhân lên bao tình
Nhờ sự tích lũy tinh hoa tư tưởng của các nhà văn hóa lớn trên thế giới mà Bác Hồ trở thành Danh nhân văn hóa thế giới. Rất khiêm tốn, Người vẫn tự nhận mình là học trò của L.Tôn-xtôi. Người nhắc nhở thanh niên: “Nhà thơ Pháp, đồng chí Vay-ăng Cu-tuya-ri-ê viết: “Chủ nghĩa Cộng sản là mùa xuân của nhân loại”. Nhà thơ Xô-viết, Mai-a-cốp-xki viết: Chủ nghĩa cộng sản là tuổi trẻ của thế giới/ Do những người tuổi trẻ xây dựng nên”. Người mong muốn: “Thanh niên Việt Nam hãy hăng hái tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, xây dựng chủ nghĩa cộng sản”. Chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản là sự gặp gỡ tuyệt vời của các tư tưởng nhân văn đẹp nhất trên thế giới, đậm đà tỏa hương trong văn học Nga Xô-viết, sẽ nở hoa kết trái ở đất nước này và nhiều xứ sở khác!
NGUYÊN THANH