QĐND - Năm 1940, phong trào công nhân đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân chủ, tăng lương, giảm giờ làm diễn ra rộng khắp. Đây cũng là thời điểm nguy cơ phát xít Nhật nhảy vào xâm chiếm Đông Dương. Thực hiện chủ trương của Xứ ủy Nam Kỳ, đầu tháng 8-1940, Thành ủy Sài Gòn-Chợ Lớn họp hội nghị mở rộng do đồng chí Tạ Uyên, Bí thư Xứ ủy chủ trì, truyền đạt nghị quyết của Xứ ủy về chuẩn bị khởi nghĩa.
Cuối tháng 9-1940, Thành ủy Sài Gòn-Chợ Lớn họp mở rộng để kiểm điểm, đánh giá kết quả chuẩn bị khởi nghĩa. Hội nghị đã thành lập Ủy ban khởi nghĩa cấp thành phố và cấp quận; bầu đồng chí Tạ Uyên làm Trưởng ủy ban khởi nghĩa thành phố, quyết định tổ chức các tổ, đội tự vệ vũ trang ở xí nghiệp, trường học, lập tổ du kích ở ngoại thành. Sau hội nghị, Ban Thường vụ Thành ủy tiếp tục họp để nghe báo cáo về tình hình quân sự của địch và xác định hướng tiến công của ta.
Thường vụ Thành ủy chỉ đạo các tổ chức đảng đẩy mạnh phát triển đảng viên và quyết định mở ngay những lớp bồi dưỡng ngắn hạn cho đảng viên, cán bộ chủ chốt về tình hình mới. Ngày 15 và 16-11-1940, tại Hội nghị Xứ ủy Nam Kỳ, đồng chí Nguyễn Như Hạnh, Bí thư Thành ủy Sài Gòn-Chợ Lớn được phân công liên lạc với cơ sở đảng trong các trại lính, thông báo tình hình và thời cơ khởi nghĩa.
Sáng 22-11-1940, Bí thư Thành ủy Sài Gòn-Chợ Lớn Nguyễn Như Hạnh đi nhận chỉ thị của Xứ ủy về việc triệu tập Hội nghị Thành ủy mở rộng thông báo thời gian nổ ra khởi nghĩa, trên đường về thì bị địch bắt do có nội gián. Cùng ngày, địch đã bắt hơn 50 đồng chí trong Thành ủy và Ủy ban khởi nghĩa. Cuộc nổi dậy trong nội thành đã không nổ ra vì không có lệnh khởi nghĩa phát đi như kế hoạch. Tuy nhiên, bắt đầu từ đêm 22 rạng 23-11-1940, tại Chợ Lớn, Gia Định và nhiều tỉnh khác ở Nam Kỳ, khởi nghĩa đã nổ ra với khí thế mãnh liệt và quy mô lớn chưa từng có, gây cho địch những tổn thất nặng nề. Mặc dù sau đó bị đàn áp đẫm máu, nhưng Khởi nghĩa Nam Kỳ vẫn là dấu son oanh liệt trong trang sử vàng của Nam Bộ thành đồng.
HÀ BÌNH AN (tổng hợp)