Thực tiễn xây dựng QĐND Việt Nam vững mạnh về chính trị luôn đặt ra nhiều vấn đề mới về lý luận và thực tiễn, đòi hỏi khoa học xã hội và nhân văn (KHXH&NV) nói chung, trước hết là KHXH&NV quân sự nói riêng cần kịp thời cung cấp luận cứ khoa học phục vụ sự lãnh đạo của Đảng, của Quân ủy Trung ương (QUTƯ), Bộ Quốc phòng về hoạch định chủ trương, đường lối xây dựng quân đội, củng cố quốc phòng, BVTQ trong tình hình mới.

Để đáp ứng yêu cầu tổng kết thực tiễn, nghiên cứu phát triển lý luận, KHXH&NV trong lĩnh vực quân sự, quốc phòng; góp phần xây dựng QĐND Việt Nam vững mạnh về chính trị trong tình hình mới, ngày 29-4-1999, Viện KHXH&NV Quân sự Bộ Quốc phòng được thành lập. Qua 20 năm xây dựng và phát triển, viện luôn hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao; trong đó, nhiều nhiệm vụ hoàn thành xuất sắc; có nhiều đóng góp quan trọng đối với việc tổng kết thực tiễn, nghiên cứu, phát triển KHXH&NV quân sự, phục vụ thiết thực nhiệm vụ xây dựng QĐND Việt Nam vững mạnh về chính trị.

Viện luôn tập trung nghiên cứu, phân tích, làm rõ các vấn đề cơ bản về lý luận: Vận dụng quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam vào tăng cường bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân và tính dân tộc của quân đội; đề xuất giải pháp xây dựng quân đội kiểu mới, tăng cường xây dựng Đảng; nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác Đảng, công tác chính trị (CTĐ, CTCT); bổ sung, làm phong phú lý luận về chính trị và CTĐ, CTCT trong xây dựng quân đội; góp phần cung cấp cơ sở lý luận khoa học cho việc hoạch định chủ trương, đường lối xây dựng QĐND Việt Nam vững mạnh về chính trị, xây dựng “thế trận lòng dân”, tạo nền tảng vững chắc để xây dựng nền quốc phòng toàn dân, nền an ninh nhân dân, BVTQ Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới. Công tác nghiên cứu tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận của viện luôn thực hiện nền nếp, đạt kết quả đáng khích lệ, triển vọng phát triển tốt.

Trong quá trình xây dựng, phát triển và trưởng thành, Viện KHXH&NV Quân sự luôn quán triệt sâu sắc, thực hiện tốt quan điểm của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Người trước, súng sau”, “lấy chính trị làm gốc”; luôn chủ động, tích cực bám sát thực tiễn, triển khai nghiên cứu, phát triển lý luận xây dựng quân đội về chính trị phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ mới. Nhờ đó, nhiều công trình khoa học do viện nghiên cứu có giá trị và tầm ảnh hưởng xã hội rộng lớn, góp phần bổ sung, phát triển lý luận xây dựng QĐND Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại; đóng góp tích cực trong phát triển KHXH&NV quốc gia.

Trong 20 năm qua, viện đã nghiên cứu thành công 179 đề tài khoa học từ cấp cơ sở đến cấp quốc gia; 15 chuyên đề tổng kết lý luận-thực tiễn theo yêu cầu của Ban Bí thư, Ban Tuyên giáo Trung ương, Hội đồng Lý luận Trung ương, QUTƯ, Bộ Quốc phòng, Tổng cục Chính trị (TCCT); 14 chương trình nghiên cứu cơ bản; 315 chuyên đề khoa học; công bố 1.580 bài báo khoa học trên các tạp chí… Viện đã biên soạn, xuất bản và đưa vào sử dụng 169 đầu sách tham khảo, chuyên khảo; 52 đầu sách đấu tranh tư tưởng, lý luận; tổ chức tốt 250 thông tin khoa học; hơn 70 cuộc hội thảo, tọa đàm khoa học và nhiều đợt nghiên cứu thực tế đơn vị; thực hiện 1.196 nhiệm vụ khoa học khác do cấp trên giao với chất lượng tốt. Cán bộ nghiên cứu của viện chủ động, tích cực tham gia công tác giáo dục-đào tạo, gắn bó chặt chẽ với các khoa chuyên ngành KHXH&NV trong và ngoài quân đội; biên soạn hàng chục bộ giáo trình, tài liệu dạy học, tham gia 17.500 hội đồng khoa học, hướng dẫn 950 nghiên cứu sinh, học viên cao học và đại học bảo vệ thành công luận án tiến sĩ và luận văn thạc sĩ, cử nhân.

Kết quả nghiên cứu khoa học của viện thể hiện trên nhiều nội dung, lĩnh vực, trong đó nổi bật là nghiên cứu, phát triển lý luận của các chuyên ngành: Tâm lý học quân sự, văn hóa học quân sự, xã hội học quân sự, đạo đức học quân sự, kinh tế học quân sự; học thuyết Mác-Lênin về chiến tranh và quân đội; lý luận về xây dựng Đảng, CTĐ, CTCT; lý luận về bảo vệ Tổ quốc và xây dựng nền quốc phòng; tổng kết lý luận-thực tiễn chính trị; đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch, bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng...

Công tác nghiên cứu phát triển lý luận xây dựng quân đội về chính trị của viện đạt nhiều kết quả nổi bật. Viện đã triển khai và nghiên cứu toàn diện, sâu sắc về mục đích, đối tượng, chủ thể, nội dung, phương thức, điều kiện bảo đảm xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị; trong đó, bước đầu đã xây dựng được hệ thống khái niệm: Quân đội kiểu mới, chính trị của quân đội, xây dựng quân đội về chính trị; hình thành, phát triển các quan điểm lý luận về chính trị của quân đội và xây dựng quân đội về chính trị. Làm rõ những vấn đề lý luận về bản chất giai cấp của quân đội, về bản chất giai cấp công nhân (GCCN), tính nhân dân, tính dân tộc của quân đội; đề xuất những giải pháp tăng cường bản chất GCCN, tính nhân dân, tính dân tộc của QĐND Việt Nam. Nghiên cứu, làm rõ cơ sở lý luận-thực tiễn về Đảng tổ chức, lãnh đạo quân đội; lý luận xây dựng Đảng trong quân đội; tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với quân đội. Nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn về CTĐ, CTCT, góp phần bổ sung, phát triển lý luận CTĐ, CTCT, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động CTĐ, CTCT trong quân đội. Nghiên cứu quán triệt, vận dụng quan điểm của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh về cán bộ, xây dựng đội ngũ cán bộ, góp phần cung cấp luận cứ khoa học để nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là đội ngũ chính ủy, chính trị viên. Cán bộ nghiên cứu của viện luôn chủ động, tích cực tham gia đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận, văn hóa của Đảng; góp phần bảo vệ Chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, củng cố vững chắc trận địa tư tưởng của Đảng trong quân đội; làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch, cơ hội chính trị.

Hiện nay, tình hình thế giới, khu vực và trong nước có những diễn biến phức tạp, đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ mới về BVTQ, nhất là yêu cầu cao về xây dựng QĐND Việt Nam vững mạnh về chính trị trong bối cảnh tác động mạnh mẽ của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0; các thế lực thù địch, cơ hội chính trị  đẩy mạnh thực hiện âm mưu, thủ đoạn "diễn biến hòa bình", “phi chính trị hóa” quân đội, nhằm phá hoại nền tảng tư tưởng của Đảng; xuyên tạc, phủ nhận vai trò lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, xã hội và quân đội, làm cho cán bộ, chiến sĩ mơ hồ, mất cảnh giác, xa rời mục tiêu, lý tưởng chiến đấu, phai nhạt bản chất GCCN, tính nhân dân, tính dân tộc của quân đội.

Việc nghiên cứu tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận, đề xuất chủ trương, phương hướng và giải pháp xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị trong tình hình mới là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của cả hệ thống chính trị, trong đó KHXH&NV quân sự và Viện KHXH&NV Quân sự phải là lực lượng nòng cốt, đi đầu. Để phát huy vai trò của KHXH&NV quân sự trong nghiên cứu, tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận về xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị trong tình hình mới, cần tập trung thực hiện tốt một số nội dung, giải pháp. Trước hết, cần đánh giá đúng tình hình, dự báo chính xác và đề xuất đúng và trúng các giải pháp đổi mới nội dung, hình thức, phương thức xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị phù hợp với tình hình mới. Là một trong những lực lượng nòng cốt, Viện KHXH&NV Quân sự cần đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản những vấn đề lý luận và thực tiễn nhiệm vụ BVTQ, xây dựng “thế trận lòng dân”, xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng QĐND cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại; chủ động, tích cực tham gia đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận, góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng trong LLVT. Nghiên cứu, phát triển lý luận, ứng dụng kết quả nghiên cứu KHXH&NV vào lĩnh vực quân sự, phục vụ có hiệu quả sự lãnh đạo của Đảng, QUTƯ, Bộ Quốc phòng, TCCT về hoạch định chủ trương, đường lối xây dựng nền quốc phòng toàn dân, xây dựng QĐND vững mạnh, đặc biệt là vững mạnh về chính trị trong tình hình mới; không để đất nước bị động, bất ngờ; chủ động BVTQ từ sớm, từ xa.

KHXH&NV quân sự cần tập trung nghiên cứu, phát triển lý luận, tổng kết thực tiễn, dự báo và đề xuất phương hướng, nhiệm vụ và giải pháp giữ vững và tăng cường bản chất GCCN, tính nhân dân và tính dân tộc của quân đội trong điều kiện, hoàn cảnh mới. KHXH&NV quân sự cần giải đáp thỏa đáng và khẳng định một cách khoa học, thuyết phục sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với QĐND Việt Nam; tiếp tục nghiên cứu bổ sung, hoàn thiện cơ chế, phương thức lãnh đạo, tổ chức sự lãnh đạo của Đảng đối với quân đội, về nâng chất lượng, hiệu quả, hiệu lực của CTĐ, CTCT trong quân đội. KHXH&NV quân sự cần tập trung nghiên cứu xây dựng các tổ chức đảng, nâng cao năng lực và sức chiến đấu của các tổ chức đảng, xây dựng đội ngũ cán bộ trong quân đội, nhất là cấp chiến dịch, chiến lược; đổi mới toàn diện, nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị; chú trọng giáo dục lòng yêu nước, truyền thống dân tộc và quân đội, xây dựng nhân tố chính trị-tinh thần của QĐND Việt Nam, bảo vệ chính trị nội bộ…

Cần tiếp tục nghiên cứu đề xuất giải pháp tăng cường quan hệ máu thịt giữa quân đội với nhân dân, mối quan hệ tốt đẹp trong nội bộ quân đội. Tiếp tục nghiên cứu đề xuất các chủ trương, biện pháp xây dựng đội ngũ cán bộ KHXH&NV trong quân đội; phát triển nhanh, mạnh, bền vững các chuyên ngành KHXH&NV quân sự, chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học đầu ngành, các chuyên gia cao cấp, mở rộng hợp tác khoa học với Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Hội đồng Lý luận Trung ương, đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của sự nghiệp xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị trong tình hình mới.

Cùng với kiên quyết, kiên trì đấu tranh, phòng, chống âm mưu, thủ đoạn “diễn biến hòa bình”, “phi chính trị hóa” quân đội của các thế lực thù địch; đội ngũ cán bộ KHXH&NV quân sự phải là những chiến sĩ tiên phong, xung kích đi đầu trong cuộc đấu tranh tư tưởng, lý luận, văn hóa; bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng. Đây là lập trường, quan điểm, thái độ, nhiệm vụ chính trị quan trọng hàng đầu của đội ngũ cán bộ KHXH&NV quân sự và đội ngũ cán bộ chính trị trong QĐND Việt Nam.

Thiếu tướng, PGS, TS NGUYỄN BÁ DƯƠNG (Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội Nhân văn Quân sự Bộ Quốc phòng)