Gan nhiễm mỡ: Hậu quả và biện pháp phòng tránh

Gan nhiễm mỡ (GNM) hay còn gọi là gan thấm mỡ, gan thoái hóa mỡ, là hiện tượng bệnh lý khá phổ biến hiện nay. Đó là tình trạng l­ượng mỡ (chủ yếu là Tryglyceride trong bào tương của tế bào gan) tích tụ trong gan lớn hơn 5% trọng lượng của gan. Gan bình thường chứa khoảng 5g Lipid/100g trọng lượng (trong đó khoảng 14% là Tryglyceride, 8% là Cholesterol, 64% là Phospholipids, và 14% là các Acid béo tự do). Khi GNM lượng chất béo có thể chiếm đến 50% trọng lượng của gan, trong đó hơn một nửa là Tryglyceride. Nói cách khác, GNM là từ mô tả trạng thái nhu mô gan và biểu hiện sự đáp ứng của gan đối với tác nhân độc hại gan.

Nhìn chung, chúng ta rất khó phát hiện bản thân mình bị GNM thông qua các triệu chứng thông thường, chỉ có thể tình cờ phát hiện qua khám, xét nghiệm, siêu âm trong khám sức khỏe định kỳ hoặc khám vì bệnh khác.Theo các thông tin y tế, tại các bệnh viện tỷ lệ bệnh nhân điều trị liên quan đến GNM có xu hướng gia tăng. Có quan điểm coi GNM là một triệu chứng do sự tích lũy mỡ quá nhiều tại gan. Tuy nhiên ta cũng có thể hiểu đây là hiện tượng bệnh lý do nhiều nguyên nhân hoặc là hậu quả của nhiều bệnh khác nhau và đến một thời  điểm nào đó sẽ gây nên bệnh lý thực sự tại gan do sự thâm nhiễm mỡ ở gan kéo dài, dẫn đến tế bào gan bị phá huỷ, chức năng gan suy giảm.

GNM tuy lành tính nhưng tỷ lệ phát sinh xơ hóa cao đến 25% và có khoảng 1,5% - 8% người bệnh có thể phát sinh xơ gan. Đa số GNM mạn tính tiên lượng tốt. Người bị gan GNM nếu không được phát hiện sớm và điều trị kịp thời sẽ dẫn đến nguy cơ như: viêm gan, xơ gan, suy gan thậm  chí ung thư gan... Với nguy cơ và tiến triển nguy hiểm như vậy thì dù GNM được coi là triệu chứng hay bệnh lý cũng không nên chủ quan mà cần áp dụng các biện pháp phòng tránh kịp thời.

Phân loại theo siêu âm: GNM lan tỏa: Trên siêu âm có thể thấy nhu mô gan tăng âm và bão hòa âm vùng sâu nhanh làm cho gan sáng hơn bình thường. So sánh đậm độ của gan - thận, trong trường hợp GNM sự chênh đậm độ gan - thận tăng. Theo Hagen-Anest dựa vào 2 đặc tính độ hồi âm gia tăng và độ hút âm gia tăng, chia GNM thành 3 độ: Độ 1: Gan tăng âm nhẹ, mức độ hút âm chưa đáng kể nên vẫn còn xác định được cơ hoành và đường bờ các tĩnh mạch trong gan. Độ 2: Gan tăng âm trung bình, mức độ hút âm trung bình, vách tĩnh mạch cửa trong gan mờ. Độ 3: Gan tăng âm mạnh, độ hút âm phần xa mạnh không còn nhận diện được đường bờ các tĩnh mạch trong gan, cơ hoành và một phần nhu mô gan ở phân thùy sau gan phải - trên mặt cắt dưới sườn. GNM khu trú: mô gan lành tồn lưu trên nền GNM. GNM khu trú thành khối tăng âm tròn, giới hạn rõ, không có vỏ (u mỡ gan); GNM thành bè lan tỏa tạo nên hình ảnh gan không đồng nhất.

Phân loại theo nguyên nhân: GNM đơn thuần: là gan bị thâm nhiễm bởi chất mỡ, không có kèm theo tình trạng viêm gan.

GNM do rượu (hay viêm gan do rượu): ngoài tình trạng gan bị thâm nhiễm bởi chất mỡ kèm theo tình trạng viêm gan, nhu mô gan có thể bị sẹo hoặc xơ. Tần xuất của xơ gan do rượu khoảng 8-15% những người tiêu thụ trung bình 120g rượu (cồn)/ngày/10 năm; thời gian uống rượu dài với lượng lớn thì khả năng phát triển thành viêm gan do rượu và xơ gan sẽ cao hơn.

GNM không do rượu, là hiện tượng gan bị thâm nhiễm mỡ, kèm theo tình trạng viêm gan, mô gan có thể bị sẹo hoặc bị xơ nhưng không có tiền sử uống rượu hoặc uống rượu không đáng kể. Gặp khoảng 20% - 81% những bệnh nhân xơ gan có biểu hiện GNM không do rượu.

Biểu hiện lâm sàng: Đa số các trường hợp GNM không có triệu chứng, chỉ có các biểu hiện lâm sàng rầm rộ khi có viêm gan hoặc kết hợp với các căn nguyên khác. Những người bị GNM có thể có cảm giác khó chịu, đau tức và nặng vùng thượng vị phải hoặc vùng gan; chán ăn, mệt mỏi. Tuy nhiên, cũng có trường hợp (rất hiếm) GNM nặng có thể gây tình trạng sốt, đau, vàng da, buồn nôn và nôn…GNM do các nguyên nhân khác nhau thì có thêm những triệu chứng đặc trưng của nguyên nhân đó; khám cận lâm sàng có thể thấy kết quả xét nghiệm mỡ máu tăng, men gan tăng, siêu âm có hình ảnh gan nhiễm mỡ.

Nguyên nhân: Suy dinh dưỡng thiếu Protein (nhịn đói) do giảm cân quá nhanh; hoặc sau khi dùng một số thuốc (nhóm các corticosteroid), hoá chất độc (cacrbon tetrachlorid và phospho vàng); hoặc mắc các bệnh nội tiết như: Hội chứng Cushing; giảm betalipoprtein máu; hoặc thừa cân - béo phì, tiểu đường, rối loạn chuyển hóa Lipid máu có thể gặp tăng đơn thuần một chỉ số Cholesterol hoặc Tryglyceride, tăng cả hai chỉ số; uống nhiều rượu là yếu tố chính gây nên GNM, là nguyên nhân tạo sự gia tăng khả năng sẵn có của Acid béo trong gan. Tuy nhiên, chế độ ăn uống không hợp lý, đặc biệt là thiếu hụt cholin, methionin và protein có thể góp phần gây tổn thương gan do Ethanol. Quá trình ăn uống dài ngày với Ethanol thì thực phẩm sẽ là nguồn gốc tạo ra  axit béo,lượng chất béo ứ đọng tăng lên bởi sự tiêu hoá những thức ăn nhiều mỡ. Sự gia tăng của Tryglyceride trong gan ở những người uống nhiều rượu cùng với chế độ dinh dưỡng nhiều mỡ (chiếm  36%); uống nhiều rượu cùng với chế độ dinh dưỡng ít mỡ (chiếm  5%). Qua đó cho thấy Tryglyceride tăng là do chế độ ăn uống chưa phù hợp. Gan nhiễm mỡ kéo dài th­ường dẫn đến viêm gan (Khi xét nghiệm máu có chỉ số men gan cao SGOT, SGPT,GGT - là bạn đã bị Viêm gan) do thoái hoá mỡ, xơ hoá gan, suy gan thậm chí ung thư­ (hiếm gặp). Tuy nhiên, nếu phát hiện sớm thì việc điều trị sẽ nhanh, dễ dàng và ít tốn kém.

Không nên uống quá nhiều rượu hoặc hạn chế tối đa uống bia, rượu; chế độ ăn nên tăng rau tươi, hoa quả (mỗi ngày, nên ăn tối thiểu 300g rau xanh, 200g quả chín tươi/người); không nên ăn hoặc hạn chế ăn những thức ăn có nhiều chất béo, đường, lòng đỏ trứng, da và các phủ tạng động vật. Tăng cường dinh dưỡng bằng cách ăn tăng đạm thực vật, cá và nhiều vitamin.

Người bị bệnh lý GNM nên ăn các thực phẩm: Nhộng tằm có tác dụng giảm Cholesterol huyết thanh và cải thiện chức năng gan; dùng dưới dạng món ăn hoặc tán thành bột để uống. Nấm hương có tác dụng giảm Cholesterol trong máu và tế bào gan; dùng dưới dạng thức phẩm để chế biến các món ăn. Bí đao, theo đông y có tác dụng thanh nhiệt, lợi thấp, lợi niệu giúp loại bỏ năng lượng dư thừa trong cơ thể. Lá chè tươi, có tác dụng giảm Cholesterol trong máu, giảm trừ các chất bổ béo, tăng tính đàn hồi thành mạch, phòng chống sự tích lũy mỡ trong gan; dùng dưới dạng hãm nước sôi uống hàng ngày. Lá sen có tác dụng giảm Cholesterol trong máu, giảm béo, phòng chống sự tích lũy mỡ trong gan, dùng dưới dạng hãm nước sôi uống hàng ngày hoặc nấu cháo lá sen. Diệp hạ châu (Phyllanthus) hay còn gọi là cây Chó đẻ răng cưa, có tác dụng nhuận gan mật, hỗ trợ chức năng gan, thông nhiệt, giải độc, phòng chống sự tích lũy mỡ trong gan. Uống lâu giúp da mịn, tiêu hóa tốt, ăn ngủ ngon, chống mệt mỏi. Có thể dùng cả cây tươi rửa sạch, phơi khô đun nước uống hoặc dùng dưới dạng trà túi lọc hoặc viên nang.  Bắp trái, rau cần (cả cần tây và cần ta), các loại dầu thực vật, thức ăn chế biến từ dầu đậu nành, đậu xanh, đậu đen… có tác dụng giảm Cholesterol trong máu và tế bào gan.

Thường xuyên luyện tập thể lực như: đi bộ, chơi các môn thể thao mỗi ngày từ 30 - 60 phút, duy trì 5 buổi/tuần. Ngoài ra phối hợp loại trừ nguyên nhân gây bệnh như: giảm cân nếu có thừa cân, béo phì (căn cứ chỉ số BIM giữa chiều cao và cân nặng), không nên nhịn ăn giảm béo một cách không khoa học, nên kết hợp giữa ăn uống điều độ với vận động thích hợp để giảm mỡ dần dần. Ngưng ngay những thuốc có khả năng gây độc cho gan và thay thế bằng những thuốc an toàn theo hướng dẫn của bác sĩ.  Định kỳ 6 tháng một lần siêu âm tổng thể và xét nghiệm máu kiểm tra các chỉ số: Đường, Cholesterol và Tryglyceride, chức năng gan (SGOT,SGPT,GGT).

Điều trị:

Sử dụng các sản phẩm có tác dụng hỗ trợ bảo vệ gan như­: Diệp hạ châu, Boganic, Sylimax-F (thành phần có sylimarin cao tới 140mg, có nguồn gốc thảo dược), Eganin... Điều trị bằng thuốc: việc dùng thuốc hỗ trợ hợp lý phải tuyệt đối tuân thủ theo sự tư vấn và hướng dẫn của bác sĩ.