Ngày 16-1, Lễ Khai trương Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) do Trung Quốc khởi xướng diễn ra tại thủ đô Bắc Kinh với sự tham gia của đại diện 57 nước thành viên. “Cầu thủ” mới trên "sân chơi" tài chính thế giới được cho là đối trọng với Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB).

Đối thủ cạnh tranh?

Tại Hội nghị APEC 22 (tháng 11-2014), Trung Quốc đã đề xuất hai nội dung quan trọng: (1) Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) và (2) “Con đường tơ lụa” thế kỷ 21. Hưởng ứng đề xuất trên đã có 21 quốc gia châu Á ký Bản ghi nhớ về việc thành lập AIIB với vốn điều lệ lên tới 100 tỷ USD và vốn đăng ký ban đầu là 50 tỷ USD. AIIB đặt trụ sở tại Bắc Kinh với phần lớn vốn đầu tư ban đầu là của Trung Quốc.  

Ngân hàng này có chức năng cung cấp tài chính cho các hoạt động xây dựng đường bộ, đường sắt, nhà máy điện và các mạng lưới viễn thông cần thiết cho sự phát triển của các nền kinh tế trong khu vực và xây dựng “con đường tơ lụa” thế kỷ 21 nhằm đẩy mạnh kết nối nội khối và mở rộng thương mại khu vực với toàn cầu, bao gồm cả tuyến đường sắt từ Bắc Kinh đến tận Bát-đa (I-rắc).

Đại diện 57 nước thành viên tham dự Lễ Khai trương Ngân hàng Đầu tư Cơ sở hạ tầng châu Á tại Bắc Kinh hôm 16-1. Ảnh: EPA

Ngân hàng AIIB thành lập được xem là đối thủ cạnh tranh của WB, ADB và IMF. Mỹ là nước lên tiếng phản đối sự xuất hiện của AIIB nhưng nhiều đồng minh của Oa-sinh-tơn như: Anh, Đức, Ô-xtrây-li-a và Hàn Quốc… đã tham gia vào tổ chức này. Đa số thành viên tham gia AIIB là các quốc gia châu Á và những nước tới từ khu vực Trung Đông và Nam Mỹ. Nhật Bản và Mỹ không tham gia. Các nước châu Á chiếm 75% cổ phần trong AIIB, các quốc gia châu Âu và những nước còn lại sẽ giữ 25% cổ phần. AIIB hoạt động với số vốn ban đầu là 50 tỷ USD và sẽ dần được tăng lên thành 100 tỷ USD. So với ADB (165 tỷ USD), IMF (737 tỷ USD), và WB (352 tỷ USD), thì quy mô của AIIB khá nhỏ. Trung Quốc sẽ nắm từ 25 - 30%, Ấn Độ giữ vị trí thứ hai với 10 - 15%, thứ ba là Nga, thứ tư là Đức và tiếp theo là Ô-xtrây-li-a… Tuy nhiên, Trung Quốc sẽ không nắm quyền phủ quyết trong hệ thống AIIB. Điều này trái ngược với việc Mỹ có quyền phủ quyết trong WB.

Giới phân tích cho rằng, Mỹ phản đối AIIB bởi ngân hàng này sẽ là đối thủ của WB cũng như các định chế tài chính lớn khác do Mỹ lãnh đạo đồng thời ngân hàng này sẽ giúp “đẩy” uy tín và vị thế của Trung Quốc lên cao.

Ông X.Nít-xan (Sargon Nissan) - Giám đốc kinh doanh của IMF cho rằng, sự ra đời của AIIB đang thách thức và phá vỡ Hệ thống Bretton Woods - với hai định chế tài chính WB và IMF do Mỹ thiết lập - đã hoạt động 70 năm, thậm chí đang viết "cáo phó" đối với WB.  AIIB có chức năng hoạt động tương tự như WB nhưng các điều kiện mở rộng hơn đồng thời cũng xây dựng quỹ tiền tệ tương tự như IMF. Theo đánh giá của giới chuyên gia, AIIB không có những kiểu chính sách "thắt lưng buộc bụng" như IMF thì AIIB sẽ nhanh chóng đánh chiếm nhiều lĩnh vực trong nền kinh tế ngoài châu Á cũng như châu Âu, đặc biệt là Đông Âu.

Giới chuyên gia dự báo, có hai kịch bản có thể diễn ra: Một là, AIIB sẽ trở thành “đối thủ” thực sự của định chế tài chính đã có như IMF, WB, ADB… (nếu các tổ chức này không chịu cải tổ). Bởi vì AIIB không chỉ có nhiệm vụ tài trợ cho cơ sở hạ tầng trong khu vực mà còn gắn với “con đường tơ lụa” trong thế kỷ 21, nhằm đẩy mạnh kết nối thương mại nội khối và mở rộng thương mại khu vực với toàn cầu. Mặc dù, giới phân tích cũng quan tâm đến “ẩn ý” mà Trung Quốc muốn thông qua “con đường tơ lụa” để hợp pháp hóa quan điểm sai trái về chủ quyền của họ. Đây là vấn đề không chỉ có Việt Nam mà nhiều nước khác cũng đang quan ngại.

Hai là,  nếu các định chế kinh tế toàn cầu như WB, IMF… có sự cải tổ để minh bạch hóa và dân chủ hóa hơn, khi đó AIIB cũng giống như các định chế tài chính khu vực khác chỉ đóng vai trò đa dạng hóa trên thị trường tài chính mà thôi.

Giải pháp cho cơn khát vốn của châu Á

Mặc dù là châu lục có nền kinh tế phát triển năng động nhất thế giới nhưng nền tảng cơ sở hạ tầng của châu Á lại chưa phát triển ở mức cao. Do vậy, một ngân hàng tập trung vào việc cung cấp vốn để xây dựng đường sá, cầu cống, bến cảng cũng như hệ thống viễn thông tại châu Á nhằm tạo dựng nền tảng cho sự phát triển kinh tế là một sáng kiến được chào đón. Đặc biệt là trong bối cảnh châu Á cần lượng vốn lớn, đến 800 tỷ USD trong giai đoạn 2010 - 2020 (theo báo cáo năm 2012 của ADB) thì sự ra đời của AIIB góp phần giải quyết “cơn khát” vốn của châu lục này. 

Các cơ chế tài chính đã tồn tại từ sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc như WB và IMF hay kể cả ADB đôi khi còn nhiều bất cập trong việc triển khai các chính sách kinh tế, và thường yêu cầu các quốc gia phải thay đổi chính sách hay cơ chế quản lý phù hợp để giành được nguồn viện trợ tài chính. AIIB lại đi ngược lại khi Trung Quốc cam kết không can thiệp vào chuyện nội bộ của các nước nhận nguồn tài chính hỗ trợ. Cách tiếp cận này có sức hấp dẫn lớn với các nước kém phát triển hơn, khi mà không phải nước nào cũng sẵn sàng và có khả năng đáp ứng những yêu cầu về trình độ quản lý, các tiêu chuẩn về môi trường và lao động của các nước phát triển. Nếu hoạt động hiệu quả, AIIB có thể xem là điển hình cho cơ chế hỗ trợ phát triển Nam-Nam giữa các nước đang phát triển trong tương lai.

Ngân hàng AIIB sẽ chính thức đi vào hoạt động sau lễ khai trương, với việc tiến hành Đại hội thành lập Ban giám đốc, Hội đồng quản trị, bầu ra Chủ tịch và các chức danh quản lý khác theo khu vực, xem xét thông qua các văn kiện chính sách quan trọng như nghiệp vụ, tài chính và nhân sự. Theo thông lệ, AIIB cũng được quản lý theo ba nấc gồm Ban giám đốc, Hội đồng quản trị và Tầng quản lý. Trong đó, mọi quyền lực của ngân hàng đều thuộc về Ban giám đốc, mỗi nước thành viên đều cần có một đại diện. Ban này tiến hành họp thường niên. Hội đồng quản trị gồm 12 thành viên, họp định kỳ. Cuối cùng là Tầng quản lý, bộ phận chịu trách nhiệm quản lý và vận hành ngân hàng thường ngày.

Tính đến ngày 25-12-2015, đã có 17 thành viên sáng lập phê chuẩn Hiệp định AIIB, chiếm 50,1% tỷ lệ góp vốn, đáp ứng điều kiện có hiệu lực của hiệp định. Việt Nam tham gia AIIB với tư cách là cổ đông sáng lập, điều này sẽ giúp ​Việt Nam được bổ sung một nguồn quan trọng để thu hút đầu tư vào cơ sở hạ tầng của đất nước.

NGỌC HÀ