Theo “Quy hoạch phát triển ngành giao thông vận tải đường sắt đến năm 2020” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, trên trục Bắc-Nam, ngoài tuyến đường sắt Thống Nhất hiện có, cần xây dựng một tuyến đường đôi riêng biệt chạy tàu khách cao tốc, giảm thời gian chạy tàu từ Hà Nội đến Thành phố Hồ Chí Minh xuống dưới 10 giờ và có khả năng kết nối với đường sắt liên vận quốc tế. Mới đây, Chính phủ đã giao Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (ĐSVN) làm chủ đầu tư dự án quan trọng này, với tổng kinh phí dự kiến khoảng 530.000 tỷ đồng.

Bất cập tuyến đường sắt hiện tại

Đường sắt Bắc-Nam hiện đang sử dụng được xây dựng từ thời Pháp thuộc và bị chiến tranh tàn phá nặng nề. Dù đã được đầu tư nâng cấp, nhưng tuyến đường vẫn trong tình trạng chắp vá, kỹ thuật lạc hậu; 100% là đường đơn, chủ yếu khổ 1m; hành lang an toàn chạy tàu ở nhiều nơi bị xâm phạm; công tác điều hành chạy tàu rất phức tạp. Ngành đường sắt đã nỗ lực nâng cấp cơ sở hạ tầng, đầu máy, toa xe, tăng tốc độ chạy tàu (thời gian chạy các đôi tàu khách Thống Nhất SE rút xuống còn 29 giờ) nhưng năng lực vận tải hàng hóa, hành khách trên tuyến vẫn còn nhiều bất cập. Tình trạng “sốt vé”, quá tải hành khách vào dịp lễ, Tết, cùng với tai nạn giao thông đường bộ gia tăng nghiêm trọng càng đòi hỏi phải sớm khởi động triển khai dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam.

Tháng 2-2007, Thủ tướng Chính phủ giao Tổng công ty ĐSVN làm chủ đầu tư dự án. Bộ Kế hoạch-Đầu tư trực tiếp chỉ đạo thực hiện dự án. Trước đó, vào tháng 10 và 11-2006, thông qua các chuyến thăm cấp cao song phương, Việt Nam và Nhật Bản đã ký thông báo, trong đó có việc nghiên cứu, xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Bắc-Nam. Nhằm thúc đẩy nhanh quá trình chuẩn bị đầu tư dự án, cuối tháng 2-2007, Tổng công ty ĐSVN phối hợp với Đại sứ quán Nhật Bản tại Hà Nội, có sự tham gia của các cơ quan, đơn vị, ban, ngành… liên quan đã họp, thảo luận một số vấn đề liên quan đến triển khai dự án. Hai bên thống nhất thành lập “Ban điều phối hỗn hợp Việt Nam-Nhật Bản về dự án đường sắt cao tốc Hà Nội-TP Hồ Chí Minh”; định kỳ 2 hoặc 3 tháng một lần, ban điều phối hỗn hợp sẽ họp, kiểm điểm công việc, thảo luận các vấn đề tiếp theo của việc triển khai dự án.

Xác định hướng tuyến, lựa chọn công nghệ

Tổng công ty ĐSVN đã trình Bộ GTVT xin phép lập báo cáo đầu tư xây dựng công trình (báo cáo tiền khả thi) đồng thời tổ chức khảo sát bước đầu về hướng tuyến… Cơ quan hợp tác quốc tế Hàn Quốc (KOICA) cũng vừa hoàn thành báo cáo khả thi xây dựng tuyến đường sắt cao tốc khu đoạn Nha Trang-TP Hồ Chí Minh, nằm trong dự án đường sắt cao tốc Bắc-Nam. Với 3 phương án đưa ra (tùy thuộc tốc độ chạy tàu) thời gian đi lại giữa TP Hồ Chí Minh - Nha Trang rút xuống còn khoảng 1 giờ 30 phút đến 2 giờ.

Ông Nguyễn Ngọc Hùng, Phó trưởng Ban Kế hoạch-đầu tư Tổng công ty ĐSVN cho biết: Dự kiến, tuyến đường sắt cao tốc Bắc-Nam tổng chiều dài 1.630km, cơ bản chạy song song với tuyến đường sắt Thống Nhất hiện nay, đi qua các khu vực đông dân cư, khu công nghiệp, thành phố lớn… Tổng kinh phí dự kiến của dự án (riêng cho kết cấu hạ tầng đường sắt) khoảng 33 tỷ USD, tương đương khoảng 530.000 tỷ đồng. Nguồn vốn được xác định chủ yếu từ vốn đối ứng trong nước, vốn vay ODA, vốn tín dụng ưu đãi của Nhật Bản và các tổ chức tiền tệ quốc tế khác… Dự án cũng sẽ cập nhật, ứng dụng các kết quả nghiên cứu trước đó, nếu phù hợp, đáp ứng được yêu cầu…

Theo một số chuyên gia của Tổng công ty ĐSVN, khung tiêu chuẩn của đường sắt cao tốc Bắc-Nam chủ yếu sẽ dựa trên tiêu chuẩn của đường sắt Nhật Bản (JR) cho tàu cao tốc Shinkansen và tham khảo tiêu chuẩn đường sắt cao tốc của một số quốc gia như Pháp, Đức, Hàn Quốc… Khổ đường ray 1.435mm, là đường đôi, điện khí hóa, bề rộng đường 13,5m, cự ly giữa hai đường 4,3m; tốc độ cho phép lớn nhất 300km/h-350km/h. Hệ thống điều khiển COMTRAC, kết hợp giữa người và máy tính, điều khiển tuyến theo chương trình, xử lý số liệu bằng máy tính, điều khiển tự động. Với công nghệ hiện đại, hành lang đường sắt có rào chắn, giao cắt khác mức, không phải tránh bất cứ đoàn tàu nào ngược chiều, bảo đảm cho tàu chạy với tốc độ cao, an toàn. Các chuyên gia cho rằng, khi hoàn thành, đường sắt cao tốc sẽ trở thành phương tiện giao thông chính của người dân hai miền và góp phần phát triển đồng đều kinh tế-xã hội giữa các vùng.

Được biết, công nghệ đường sắt cao tốc Shinkansen (Nhật Bản) là một trong những công nghệ tiên tiến trên thế giới. Dự kiến giai đoạn đầu của dự án sẽ xây dựng các đoạn: Hà Nội-Vinh; Nha Trang-TP Hồ Chí Minh và Huế-Đà Nẵng; tiếp theo xây dựng các đoạn còn lại. Phía Nhật Bản rất quan tâm đến dự án này vì đây là dự án lớn, kỹ thuật mới, hiện đại và phức tạp. Đầu tháng 4 này, một số chuyên gia Nhật Bản sẽ sang Việt Nam tổ chức hội thảo, giới thiệu kinh nghiệm về xây dựng, quản lý và khai thác tàu cao tốc Shinkansen, nhất là về hiệu quả kinh tế của tàu cao tốc, an toàn vận hành và khung pháp lý của đường sắt cao tốc. Tháng 5-2007, Tổng công ty ĐSVN cũng sẽ tổ chức đoàn cán bộ sang tìm hiểu về kế hoạch đào tạo cán bộ quản lý, kỹ sư, công nhân kỹ thuật cho dự án tại Nhật Bản. Theo thông tin từ Tổng Công ty ĐSVN và Cục ĐSVN, dự kiến từ nay đến năm 2010 sẽ cơ bản hoàn thành báo cáo khả thi và từ năm 2011 bắt đầu xây dựng tuyến Hà Nội-Vinh; TP Hồ Chí Minh-Nha Trang. Để đẩy nhanh tiến độ, có thể xây dựng và đưa vào vận hành từng tuyến, sau đó kết nối toàn tuyến. Được sự quan tâm của Chính phủ và các bộ, ngành hữu quan, Tổng công ty ĐSVN mong muốn sẽ phấn đấu đưa tàu cao tốc vào khai thác, vận hành giai đoạn 1 khoảng năm 2015.

Tiến tới mạng đường sắt đồng bộ, hiện đại

Theo “Quy hoạch phát triển ngành Giao thông vận tải đường sắt đến năm 2020” được Chính phủ phê duyệt, ngành phấn đấu chiếm tỷ trọng 25-30% về tấn và tấn-km, 20-25% về hành khách và hành khách-km trong tổng khối lượng vận tải của toàn ngành GTVT. Phương tiện vận tải đường sắt được phát triển đa dạng, với cơ cấu hợp lý, đổi mới sức kéo và sức chở theo hướng hiện đại, giảm chi phí, hạ giá thành, chú trọng phát triển các đoàn tàu tốc độ cao, tàu tự hành, tàu chở con-tai-nơ… Trước mắt, trong giai đoạn đến năm 2010, sẽ nâng cấp các tuyến đường hiện có, vào cấp kỹ thuật, xây dựng mới một số đoạn, tuyến, các đường nhánh nối với cảng, khu công nghiệp, khu kinh tế trọng điểm. Ưu tiên nâng cao năng lực và hiện đại hóa trục Bắc-Nam, Đông-Tây; điện khí hóa tuyến đường sắt Hà Nội-Hải Phòng để làm cơ sở phát triển sức kéo điện cho giai đoạn sau. Từ năm 2010 đến 2020, sẽ hoàn thành việc nâng cấp các tuyến đường sắt để đạt cấp kỹ thuật quốc gia và khu vực; xây dựng các tuyến đường sắt mới, tạo thành mạng đường sắt đồng bộ, hoàn chỉnh đạt tiêu chuẩn hiện đại. Đường sắt vành đai, nội đô TP Hồ Chí Minh, Hà Nội và các thành phố lớn khác cũng sẽ được xây dựng, tạo thành mạng lưới giao thông đường sắt đô thị hoàn chỉnh và đồng bộ.

PHẠM QUÂN-LÊ TRUNG