Phòng ngự là hình thức chiến thuật cơ bản, rất quan trọng của chiến đấu, có thể tổ chức từ cấp chiến thuật đến cao hơn. Quy luật hình thành thường ở giai đoạn đầu các cuộc chiến, tất yếu sẽ xảy ra khi đối phương ở thế mạnh phát động tiến công đánh chiếm những mục tiêu trọng yếu mà ta phải kiên quyết bảo vệ chốt giữ. Bản chất của phòng ngự chính là phát huy sức mạnh tổng hợp của cả thế trận chiến tranh nhân dân, các loại vũ khí trang bị phá vỡ thế tấn công của địch, giữ vững thế và lực, sẵn sàng chuyển sang phản công hoặc tiến công đánh bại hoàn toàn quân địch.

Trong chiến tranh hiện đại, tiến công trên bộ là thủ đoạn kế tiếp các đòn đánh phủ đầu rằng vũ khí công nghệ cao, hủy diệt lớn, làm tê liệt các vị trí then chốt. Phương thức tiến hành có thể đổ bộ đường không, đổ bộ đường biển, hoặc tiến công qua biên giới, kết hợp với bạo loạn vũ trang, lật đổ trong nội địa. Tính chất của nó càng nguy hiểm khi cuộc chiến có ứng dụng công nghệ chiến tranh hiện đại, cường độ khốc liệt của các loại vũ khí được sử dụng. Chính vì vậy, yêu cầu đặt ra phải quán triệt sâu sắc tư tưởng phòng ngự chủ động, tích cực. Trên nền tảng của thế trận chiến tranh nhân dân, xây dựng thế trận phòng ngự làm trung tâm, lực lượng phòng ngự làm then chốt, trận địa phòng ngự vững chắc, liên hoàn có chiều sâu làm cơ bản, quan trọng. Nội dung quan trọng nhất là xác định chính xác các khu vực phòng ngự then chốt, hướng phòng ngự chủ yếu, vai trò của từng lực lượng… Trong đó bộ đội chủ lực với ưu thế về sức chiến đấu, khả năng cơ động cao giáng những đòn quyết định, đánh quỵ lực lượng tiến công chủ yếu của địch. Bộ đội địa phương, dân quân tự vệ tổ chức phòng ngự tại chỗ, kìm giữ, căng kéo, tiêu hao phá thế tiến công, buộc địch phải liên tục đối phó lúng túng tạo thế đánh thuận lợi cho quân chủ lực.

Bố trí thế trận phòng ngự và sử dụng lực lượng phải đảm bảo phòng giữ chặt chẽ, kiên cường, linh hoạt chuyển thế và phá thế tiến công nhằm giải quyết tốt mối quan hệ giữa phòng ngự trận địa với liên tục phản kích và phản đột kích đánh quỵ lực lượng chủ yếu của địch ngay tại vị trí xuất phát xung phong. Cách đánh được vận dụng khéo léo, nhuần nhuyễn, chốt giữ quyết liệt, kết hợp phòng, tránh hỏa lực hủy diệt của kẻ địch, bảo toàn lực lượng; lấy tiến công giáng trả tiến công để phòng ngự vững chắc hơn; đánh liên tục, rộng khắp trên toàn địa bàn chiến dịch; liên tục nghi binh, tương kế tựu kế, kết hợp đánh phía trước với luồn sâu đánh hiểm phía sau…

Trong kháng chiến chống Mỹ, chiến dịch phòng ngự Cánh Đồng Chum-Xiêng Khoảng, từ ngày 1-5 đến 15-11-1972 là một chiến dịch phòng ngự hoàn chỉnh, thắng lợi về nhiều mặt, bẻ gãy hoàn toàn tham vọng đánh chiếm vùng giải phóng của kẻ địch.

Xác định vai trò quan trọng của vùng giải phóng Trung - Hạ Lào đối với cách mạng Đông Dương, quyết tâm phòng ngự được ta xác định sớm. Bộ đội chủ động xây dựng và thiết kế điểm tựa phòng ngự then chốt ở Phu Tâng, Phu Tôn, tập trung vào hướng chủ yếu ở Tây - Tây Nam Cánh Đồng Chum. Lực lượng chia làm 2 cụm, cụm phòng giữ trận địa và cụm dự bị cơ động. Đến ngày 20-5-1971, thế trận phòng ngự đã được tạo dựng sẵn sàng đón đánh địch.

Mở màn chiến dịch là các trận chiến đấu quyết liệt đánh bật các mũi tiến công của địch vào khu trung gian từ ngày 21-5 đến ngày 10-8 hòng làm bàn đạp tấn công. Thất bại này làm đảo lộn hoàn toàn kế hoạch tiến công của địch, buộc chúng phải thay đổi thủ đoạn, sử dụng tới 40 tiểu đoàn đổ bộ đường không ở hướng Tây Bắc, chia làm ba cánh thọc sâu vào Cánh Đồng Chum. Vấp phải trận địa chốt giữ kiên cường, liên tục bị phản kích vỗ mặt, bên sườn, sau lưng, địch chững lại, lúng túng đối phó. Chớp thời cơ ấy, ta tập trung lực lượng tổ chức phản đột kích đánh quỵ tại chỗ cánh quân chủ yếu của địch ở Khang Mường, bẻ gãy hoàn toàn quân địch ở phía Tây, chiếm toàn bộ các điểm cao Phu Thông, Bản Thang… Số địch còn lại tan rã rút chạy về Nậm Pẹt. Trong thế bị thúc ép mạnh, địch gom quân tổ chức đánh chiếm phần phía Nam của Cánh Đồng Chum. Phát huy thắng lợi, bộ đội ta nhanh chóng cơ động  lực lượng về phía Nam tiếp tục phản đột kích. Bộ binh cùng xe tăng, pháo binh ta bất ngờ tiến công vào đội hình địch ngay ở tuyến tập kết xuất phát xung phong đánh tan rã hoàn toàn cánh quân này.

Như vậy là sau 5 tháng tổ chức phòng ngự chủ động, tích cực, hiệu quả, ta đã đánh bại hoàn toàn cuộc tiến công quy mô lớn của Mỹ – ngụy, giữ vững vùng giải phóng. Củng cố vững chắc Liên minh chiến đấu Việt - Lào. Bài học kinh nghiệm sâu sắc được rút ra chính là luôn phải lấy tư tưởng tích cực, chủ động phòng ngự làm trọng. Kết hợp chặt chẽ nhuần nhuyễn 4 yếu tố, địa hình, trận địa, lực lượng và cách đánh; liên tục giữ và giành thế chủ động. Kiên quyết phòng giữ chặt chẽ, bố trí lực lượng hóc hiểm, bí mật, cơ động linh hoạt, tạo thời cơ, chớp thời cơ đánh những trận then chốt, quyết định cục diện chiến trường. Trong chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, những kinh nghiệm ấy vẫn còn nguyên giá trị.

TRẦN VĂN TOẢN