Chiếc đèn rùa

Đèn được bộ đội lái xe Trường Sơn và các đơn vị ở chiến trường sử dụng, đem lại hiệu quả thiết thực, máy bay địch khó phát hiện được xe đang chạy trên đường, vì vậy đã góp phần giảm tổn thất cho người và xe...

Đèn rùa được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam.

Theo đồng chí Phạm Gia Nghi-người đứng đầu công trình “Đèn nguỵ trang ánh sáng”, thời gian đầu cuộc kháng chiến chống Mỹ, việc vận chuyển người, lương thực, vũ khí vào chiến trường vô cùng gian nan vì địch dùng đủ mọi phương tiện tối tân để phát hiện, đánh phá ta. Cho đến đầu năm 1966, Bộ Chính trị - Ban Chấp hành Trung ương Đảng gửi cho Bộ Quốc phòng một lá thư từ chiến trường miền Nam của một chiến sĩ lái xe Đoàn 559 bị thương cụt cả hai chân. Trong thư nêu những khó khăn, tổn thất đối với xe và bộ đội lái xe, đề nghị Bộ Quốc phòng nghiên cứu chế tạo ra loại đèn gầm cho xe vận tải để sử dụng cho xe vận chuyển hàng đi trong đêm. Đồng chí đó cũng nêu ý tưởng cho việc chế tạo loại đèn này.

Trước tình hình đó, Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Quân uỷ Trung ương chỉ đạo Bộ Quốc phòng phải tìm cách tháo gỡ khó khăn này và giao nhiệm vụ cho các đồng chí Đinh Đức Thiện - Chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần kiêm Tư lệnh Đoàn 559,Thiếu tướng -Giáo sư Trần Đại Nghĩa - Phó chủ nhiệm Tổng cục Hậu cần nghiên cứu thực hiện. Bắt đầu từ tháng 7-1966, Cục Quản lý xe giao nhiệm vụ cho nhóm kỹ sư gồm 3 đồng chí: Thượng tá Vũ Văn Đôn, Thiếu tá kỹ sư Trần Văn Hải và Thiếu uý kỹ sư Phạm Gia Nghi nghiên cứu khảo sát tất cả các loại đèn tự chế và viện trợ, tìm nguyên tắc, nguyên lý sản xuất ra loại đèn có thể che được ánh sáng nguỵ trang cho xe trong khi vận chuyển trên các loại đường. Cục Quản lý Xe máy thành lập tổ nghiên cứu công trình "Đèn ngụy trang ánh sáng". Công trình mang mã số C-35. Chủ công trình là Thiếu úy, kỹ sư Phạm Gia Nghi.

Sau quá trình nghiên cứu, mẫu đèn được nhóm thiết kế trên bản vẽ rồi đưa vào sản xuất các bộ phận của đèn.Thân đèn, chân đènđược sản xuất tại Nhà máy Cơ khí Hà Nội, bóng đèn do Nhà máy Bóng đèn phích nước Rạng Đông chế tạo, công tắc do Nhà máy Điện cơ chế tạo, sứ cách điện do Hợp tác xã Sứ Bát Tràng sản xuất, kính đèn do Nhà máy Thuỷ tinh Hải Phòng sản xuất, dây đèn do Nhà máy thiết bị Bưu điện - Truyền thanh sản xuất. Việc lắp ráp các bộ phận được nhóm thiết kế tiến hành tại Nhà máy Z-157 Cục Quản lý Xe máy, Tổng cục Hậu cần.

Kết quả thử nghiệm sản phẩm đã hoàn thành tốt. Hội đồng Khảo sát đánh giá đèn nguỵ trang ánh sáng đạt yêu cầu kỹ thuật, sản phẩm có sáng tạo độc đáo, được Hội đồng nghiệm thu Bộ quốc phòng đánh giá là: "Sản phẩm có sức sáng tạo độc đáo và xuất sắc, chưa nước nào trên thế giới có loại đèn này". Đề tài được nghiệm thu vào loại xuất sắc, Hội đồng cho phép sản xuất, tổ chức gắn lên xe ô tô vận tải sử dụng chạy thử vào chiến trường.

Ngày 28 Tết âm lịch năm Đinh Mùi (1967), nhóm công trình tổ chức gắn đèn lên chiếc xe ô tô GAZ-63 chạy thử vào chiến trường. Việc lắp đèn che ánh sáng cho xe đã thành công, sau 2 tuần thí nghiệm hành quân trên đường, máy bay trinh sát, máy bay T-28 của địch không phát hiện được xe chạy trên đường ban đêm. Sau đó, đèn ngụỵ trang được sản xuất hàng loạt tại Nhà máy Z-117, đưa vào sử dụng tại chiến trường với số lượng lớn. Đèn được gắn trên các xe ô tô vận tải, đã góp phần vận chuyển hàng hoá, vũ khí phục vụ chi viện cho chiến trường miền Nam từ năm 1967-1975. Theo sổ tổng hợp chỉ tiêu sản xuất năm 1972 của Nhà máy Z-117, Nhà máy đã sản xuất 15.200 chiếc đèn rùa phục vụ chiến trường.

Vì lí do bí mật, mãi đến năm 2005, Bộ Quốc phòng mới đề nghị tặng giải thưởng Nhà nước cho công trình "Đèn ngụy trang ánh sáng" mang mã số C-35 và nhóm nghiên cứu thiết kế. Công trình đã được Chủ tịch nước ký tặng giải thưởng Nhà nước, theo quyếtđịnh số 972/2005/QĐ-CTN ngày 30-8-2005.

Bài và ảnh: TRẦN THANH