Về miền đất sống bên... "thần Chết" (bài 1)

Bài 1: Bản đồ màu máu

Đã có nhiều ví von về Quảng Trị như “đất lửa”, “đất thép” nhưng tôi gọi nơi này là “miền đất sống bên… “thần Chết” vì Quảng Trị có nhiều bom mìn còn sót sau chiến tranh nhất thế giới. Cứ 5 người dân Quảng Trị thì có một người bị thương vong do bom mìn…

Chúng tôi trở lại Quảng Trị để gặp những nhân chứng tai nạn bom mìn, chuẩn bị cho cuộc giao lưu “Khắc phục hậu quả bom mìn vì bình yên cuộc sống” do Báo Quân đội nhân dân, Binh chủng Công binh, Đài Truyền hình Kỹ thuật số VTC phối hợp thực hiện. Trước lúc lên đường, Đại tá Nguyễn Trọng Cảnh, Giám đốc Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn (Bộ Tư lệnh Công binh) tặng tôi cuốn tài liệu báo cáo kết quả dự án điều tra tình trạng bom mìn còn sót sau chiến tranh trên địa bàn 6 tỉnh miền Trung, vừa được Trung tâm phối hợp với Quỹ Cựu chiến binh Mỹ tại Việt Nam hoàn thành cuối năm 2009. Trang bìa cuốn tài liệu in sắc nét bản đồ ô nhiễm bom mìn của 6 tỉnh miền Trung. Chỗ nào có ô nhiễm được đánh dấu màu đỏ. Sáu tỉnh, gồm Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam, tỉnh nào cũng có màu đỏ biểu hiện sự ô nhiễm. Nhưng riêng có một góc bản đồ, màu đỏ bất chợt dày lên, đậm đặc, kín nhòa chứ không “lỗ chỗ” như các tỉnh khác. Chỉ tay vào khu vực bản đồ đỏ như máu ấy, anh Cảnh chậm rãi:

 - Đó là Quảng Trị!

Một mét vuông, 63kg bom đạn

Bản đồ ô nhiễm bom mìn 6 tỉnh miền Trung do các cựu chiến binh Mỹ và Trung tâm Công nghệ xử lý bom mìn lập cuối năm 2009. Ảnh: TL

Đường 9, con đường máu lửa huyền thoại hôm nào nay xanh ngắt màu cà phê, hồ tiêu hai ven đường. Dòng Đăk Rông êm ả uốn mình soi bóng những chú trâu bụng no tròn nhởn nha gặm cỏ. Khung cảnh yên bình tới mức tôi chợt thầm nghĩ, chiến tranh đã đi qua 35 năm rồi, e đi tìm dấu đạn bom là hơi khó! Nhưng Trung tá Lê Mạnh Hùng, Trưởng ban Công binh Bộ CHQS tỉnh Quảng Trị cho hay, từ thành phố Đông Hà tới các huyện xa như Cam Lộ, Hướng Hóa, từ thị xã, thị trấn tới các làng bản heo hút, để dò tìm ra bom mìn còn dễ hơn cả săn bắn thú rừng. Thiếu tá Phùng Mạnh Lý, Đội trưởng Đội rà phá bom mìn của Bộ CHQS tỉnh vừa từ hiện trường về, mở cho tôi xem cuốn sổ tay ghi số bom mìn tìm thấy mỗi ngày, mỗi tuần. Tuần nào ít nhất cũng 180 quả đạn, bom. Tuần đầu sau nghỉ Tết, anh em làm tích cực, số bom, đạn, vật nổ tìm thấy vọt lên hơn 300...

Những con số khủng khiếp về bom mìn còn sót sau chiến tranh đã được chính phía Mỹ thừa nhận. Trong khuôn khổ dự án khảo sát về bom mìn 6 tỉnh miền Trung, các cựu chiến binh Mỹ đã được Bộ Quốc phòng Mỹ cung cấp dữ liệu các trận đánh phá của không quân, hải quân Mỹ cho thấy, trong 6 tỉnh thì Quảng Trị là tỉnh phải gánh chịu nhiều nhất với hơn 1,7 triệu trên tổng số 4,4 triệu đơn vị bom, mìn, đạn giội xuống 6 tỉnh, chiếm 40,3%, trong đó 50% là bom phá, số chưa nổ 5-10%. Trong số hơn 460.000 héc-ta đất được điều tra, có tới hơn 83,8% bị ô nhiễm bom mìn, nhiều nhất phải kể đến các huyện Đăk Rông, Hải Lăng, Gio Linh, Hướng Hóa, Triệu Phong… Theo dữ liệu ném bom của Bộ Quốc phòng Mỹ, mỗi mét vuông đất ở Quảng Trị phải hứng chịu 63kg bom đạn chỉ riêng do không quân và hải quân Hoa Kỳ bắn phá!

Máu vẫn rơi trên gốc cà phê

35 năm sau chiến tranh, ở tỉnh nhiều bom mìn số một Việt Nam này, cũng mới chỉ có chừng 5% diện tích đất ô nhiễm bom mìn được tháo gỡ. Thật oái oăm, đất có bom mìn, vật liệu nổ còn sót lại phần lớn đều là đất canh tác, sản xuất với 75% là đất trồng cây lâu năm và đất lâm nghiệp. Phải “sống chung với bom mìn”, rất nhiều cảnh thương vong đau đớn, bất ngờ đã xảy ra với người dân vô tội…

Bản Trằm, xã Hướng Tân, huyện Hướng Hóa nằm cách đường vào sân bay Tà Cơn năm xưa không xa. Đó là một bản Vân Kiều nhà sàn san sát, những khu vườn dày đặc cây cà phê. Buổi sáng 7-2-2010 (25 Tết), bốn anh em Hồ Văn Trung, Hồ Văn Mường, Hồ Khăm Đi, Hồ Văn Vân rủ nhau ra vườn làm cỏ cà phê cho xong việc mà an tâm ăn Tết. Vừa cuốc đất, làm cỏ, họ vừa sôi nổi bàn tán, cười đùa xem mua gì, ăn gì khi Tết này cà phê vừa trúng giá. Bỗng “uỳnh”, một tiếng nổ dữ dội vang lên khi Trung vung nhát cuốc. Cả bốn ngã vật ra, mặt mày xám ngoét vì thuốc nổ. Trung bị mất 2 ngón tay, 2 bên chân, đùi đều bị thương nặng. Ba người còn lại đứng xa hơn nhưng người bị sức ép, người bị thương vào chân, vào tay, mảnh đầu đạn găm vào người lăn lộn rên la dữ dội…

Tỷ lệ nguyên nhân người chết do bom mìn ở Quảng Trị.

Hôm chúng tôi đến, cả bốn người vừa mới ra viện được mấy ngày, sau gần hai tháng trời điều trị, vừa mất Tết, vừa phải tốn tiền điều trị lên tới hàng chục triệu đồng. Ánh mắt chưa hết thảng thốt, Trung nhìn qua ô cửa sổ nhà sàn chiều muộn tối sẫm, chỉ cho tôi ngôi nhà nhỏ nằm ngay phía trước, nhà anh Hồ Ngọc Quang, nơi cách đây vừa 5 tháng, cũng một vụ nổ đầu đạn đã cướp đi đứa con trai duy nhất mới tròn 4 tuổi của anh. Người Vân Kiều không có phong tục thắp hương cho người chết tại nhà nếu không phải ngày giỗ nên nhắc đến đứa con bé bỏng xấu số, anh Quang vào nhà lấy khung ảnh con ra, lặng lẽ ngồi ngắm hình con như quên rằng có chúng tôi bên cạnh. Nước mắt anh trào ra. Hồi lâu anh mới nói lên lời: “Chuyện con tôi chết khó tin quá! Hôm ấy là ngày 2-10-2009, con tôi chạy sang nhà chị Nhung, chị dâu tôi, xem bác nấu cơm. Chị mới sinh con hơn một năm, để cháu bé trên võng gần đó. Một tiếng nổ dữ dội vang lên hất tung cả xoong nồi, làm thủng trần căn bếp. Tôi đang làm cỏ cà phê chạy sang, thấy chị Nhung ngã vật bên bếp, máu đầm đìa khắp người. Cháu bé trên võng bị sức ép lăn lộn kêu la dữ dội. Riêng cháu Quân nhà tôi tắt thở tại chỗ vì sức ép quả đạn và mảnh đạn. Chị Nhung và cháu nhỏ bị thương, phải vào nằm viện mấy tháng”. Trung tá Lê Mạnh Hùng giải thích: Đó là một đầu đạn bắn ra găm sâu trong gốc cây nhiều năm. Người dân chặt cây về làm củi, đến khi đun thì đầu đạn phát nổ. Ở Quảng Trị, hiểm họa bom mìn có thể xảy ra ở bất cứ đâu, kể cả những nơi tưởng như an toàn nhất…

Cũng vào dịp Tết Nguyên Đán, anh Hồ Văn Nguyên ở thôn Mai Lãnh, xã Mò Ó, huyện Đak Rông đã thiệt mạng khi anh đang phát cỏ trong vườn chuối thì đụng bom bi. Anh chết vô cùng đau đớn, mặt mũi, người anh đen bầm vì thuốc nổ, bi găm khắp người, hai bàn tay bị phạt đứt, mắt bị phá hủy nặng và người đầy vết thủng từ ngực lên đến mặt. Hôm ấy đã là trưa 29 Tết, anh Nguyên vẫn vác rựa lên rẫy làm việc. Nhà quá nghèo, lại đông con, anh làm việc như “một người nghèo không biết Tết”, mọi thu nhập chỉ trông vào nương chuối. Anh cũng như hơn một nửa dân số trong số 1.800 người Vân Kiều sống ở thị trấn Krông Klang bao năm nay vẫn làm ăn yên bình ở những nương rẫy này, thu nhập chính dựa vào chuối, sắn và ngô. Anh Nguyên chết, để lại 6 đứa con gái, đứa nhỏ nhất mới 3 tuổi và người vợ ốm yếu, tương lai mờ mịt khi mất đi trụ cột lao động trong gia đình. Chị Lê Thị Lâm Hoa, Chủ tịch Hội Chữ thập đỏ huyện Đak Rông cho biết, khu vực xảy ra tai nạn đã được khai hoang từ năm 1982 để tái định cư cho những gia đình dân tộc ít người phải tản cư vì chiến tranh. Một vụ tai nạn năm 1985 đã từng giết chết 2 người ở đây. Còn ông Hồ Văn Mông, bố anh Nguyên thì nấc nghẹn kể, ông từng chứng kiến một lượng “bom quả ổi” (cách gọi bom bi của người địa phương) rất lớn rải xuống đây thời chiến nhưng cứ nghĩ mấy chục năm rồi, bom không nổ nữa… Bom bi hiện đã bị quốc tế cấm sử dụng trong chiến tranh nhưng ở Quảng Trị, hầu như không tuần nào không có người bị thương vong vì nó. Chúng tôi trở lại Mai Lãnh, ngay cạnh quả đồi anh Nguyên chết hôm nào, trẻ chăn trâu tung tăng đùa nghịch. Bình yên thế mà tôi cứ rờn rợn người khi nghĩ đến con số, 97% diện tích huyện Đak Rông ô nhiễm bom mìn, tỷ lệ cao nhất nước!

Chỉ một cái Tết mà đã có biết bao vụ nổ tang thương vì đạn bom sau chiến tranh! Không thể kể hết những vụ như thế ở Quảng Trị khi mà từ năm 1975 đến nay, đã có tới hơn 7.000 người bị thương vong do bom mìn còn sót lại, gần một nửa trong số đó bị chết. Có ba nguyên nhân chính gây tai nạn, trong đó, thu nhặt kim loại phế liệu chiếm 34%, canh tác và chăn thả chiếm 27%, đùa nghịch với vật liệu nổ chiếm 21%. Trong số nạn nhân, có rất nhiều bé trai dưới 14 tuổi và có tới 47% rơi vào đồng bào miền núi giáp biên giới phía Tây Quảng Trị, phần nhiều là đồng bào dân tộc thiểu số.

Tháng Ba, cỏ cây Quảng Trị cứ ngời ngợi xanh dọc mỗi nẻo đường tôi qua. Anh bạn đi cùng nói rằng, cây xanh hơn vì mỗi tấc đất Quảng Trị đã thấm quá nhiều máu. Có tình cờ không khi các cựu chiến binh Mỹ lúc lập bản đồ ô nhiễm bom mìn cũng chọn màu đỏ-màu máu làm ký hiệu đánh dấu nơi ẩn náu của bom mìn? Đến Quảng Trị, lại một lần thấy được bộ mặt gớm ghiếc phi nhân tính của chiến tranh do đế quốc Mỹ gây ra, khi mà giờ đây, những vùng nhiều người chết vì đạn bom còn sót lại đều rơi vào những vùng có cách gọi mĩ miều là… khu “phi quân sự” năm xưa. Đến Quảng Trị, bất chợt tôi nhớ đến câu ví von của một nhà xã hội học Mỹ: “Nếu bạn sinh ở Thụy Điển vào thế kỷ 20, 21 thì coi như đã “trúng số” vì cuộc sống quá đủ đầy, yên bình, nhiều phúc lợi”. Với cách nói ấy thì có thể ví von thế nào cho những người sinh ra ở Quảng Trị trong thế kỷ 21 này?

Ghi chép của NGUYỄN VĂN MINH

Bài 2: Không dễ giã từ “nghề bán bom”