QĐND - A70 và A72 là hai trạm cơ vụ dã chiến của Trung đoàn Thông tin 134 - Bộ tư lệnh Thông tin liên lạc, đặt ở vùng núi phía nam tỉnh Quảng Bình trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Đây là những trạm đường trục từ Hà Nội vào, bảo đảm thông tin liên lạc từ Trung ương trực tiếp chỉ đạo các mặt trận phía nam Quân khu 4, Trị Thiên và Nam Lào. Tháng 5-2009, hai trạm thông tin A70 và A72 đã được Nhà nước cấp bằng Di tích lịch sử Quốc gia.

Nhân dịp kỷ niệm 45 năm Ngày truyền thống Lữ đoàn Thông tin 134 - Đơn vị Anh hùng LLVT nhân dân - tiền thân là Trung đoàn Thông tin 134 (8-8-1966/8-8-2011), chúng tôi đã có cuộc hành hương tìm về những “địa chỉ đỏ” trên đây...

I . Hang Cơ Yếu đây rồi!

Mặc dù là dân Quảng Bình, nhưng từ quê tôi vào miền tây huyện Lệ Thủy ngót hai trăm cây số. Từ bé đến giờ tôi chưa hề đến vùng này. Những thông tin về trạm cơ vụ dã chiến A72 tôi nắm được cũng rất... lơ mơ: Đóng trong hang đá dưới chân núi An Bờ, thuộc xã miền núi Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy. Từ Bắc vào theo Đường Hồ Chí Minh, đến đoạn đập Cẩm Ly thì rẽ trái theo đường chiến lược 10B, ngược vài chục cây số nữa thì đến trụ sở UBND xã Ngân Thủy. Đến đó thì hỏi tiếp, hình như rẽ phải là núi An Bờ. Cẩn thận kẻo chạy quá lên làng Ho giáp Nam Lào...

Tóm lại, mang tiếng là “thổ dân”, được mời tham gia chuyến hành hương về nguồn với tư cách nhà báo kiêm... người dẫn đường, nhưng sự thông thạo của tôi cũng chẳng hơn gì mấy anh em trong đoàn, đều là những cán bộ thế hệ “hậu sinh” của Lữ đoàn 134 hôm nay. Bởi vậy, sau một ngày ê ẩm trên chiếc u-oát cọc cạch từ Hà Nội vào, tôi đề nghị nghỉ lại thành phố Đồng Hới để hỏi thăm đường đi nước bước qua đám bạn bè của tôi đang ở Đồng Hới. Cùng lắm thì ngày mai mất thêm một ngày ở Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh, vừa để hỏi đường vừa kiếm thêm tài liệu. Hồ sơ đề nghị công nhận Di tích lịch sử Quốc gia do họ chuẩn bị mà...

Đêm, uống rượu đẻn trên bãi biển Nhật Lệ với mấy anh em văn nghệ Quảng Bình, nghe tôi nói về kế hoạch trên đây, nhà thơ Hoàng Vũ Thuật gần như reo lên: “Lo chi chuyện đó, mai tui đưa chú đi!”. Ờ nhỉ, tôi quên mất ông cựu Chủ tịch Hội văn nghệ tỉnh đây là dân Lệ Thủy, lại từng có hai khóa làm Trưởng ban Văn hóa-Xã hội của Hội đồng nhân dân tỉnh. Được Hoàng Vũ Thuật trực tiếp đưa đi thì còn gì bằng!

Hăng hái thế, nhưng sáng hôm sau leo lên xe đi được một đoạn, ông bạn vong niên của tôi mới thú nhận: Thích xê dịch với anh em một chuyến nên anh... xung phong vậy, chứ thật ra chỗ đó anh cũng mù mờ lắm”. Dân Hồng Thủy-Lệ Thủy thật đấy, nhưng từ nhỏ đi học phải ở trọ xa quê. Lớn lên ra Vinh rồi ra Hà Nội học sư phạm, học viết văn. Vợ con trước ở thị trấn huyện, rồi vô Huế hơn chục năm, nay thì định cư ở Đồng Hới. Đã vậy, anh chưa hề trải qua quân ngũ nên mấy việc nhà binh cũng không rành...

Trung tá Trần Ngọc Luận, cán bộ Phòng Chính trị Lữ đoàn 134 tranh thủ bổ túc cho ông bạn tôi mấy trang lịch sử của đơn vị: Vào những năm 1966-1967, khi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước chuyển sang giai đoạn mới quyết liệt hơn, Bộ Quốc phòng quyết định xây dựng thêm tuyến thông tin dây trần hơn 400 cây số từ bắc Nghệ An vào sát sông Bến Hải. Từ đường trục này sẽ có nhiều đường nhánh tỏa về các địa bàn, để bộ trực tiếp chỉ đạo các mặt trận phía nam Quân khu 4, mặt trận Trị Thiên, Bộ tư lệnh Bộ đội Trường Sơn (Đoàn 559), Đoàn vận tải 500 của Bộ Giao thông vận tải và mặt trận Nam Lào. Theo đó, Cục Thông tin liên lạc, tiền thân của Bộ tư lệnh Thông tin liên lạc sau này - quyết định thành lập Đại đội 7 trực thuộc Trung đoàn Thông tin 134, quản lý và khai thác tuyến dây trần hơn 300 cây số từ Giang Sơn-Nghệ An vào điểm cao 316-Vĩnh Linh. Tuyến này có 3 trạm cơ vụ tải ba đều nằm trên đất Quảng Bình là: A69 ở Lèn Hà-Tuyên Hóa; A70 ở Khương Hà-Bố Trạch và A72 ở An Bờ-Lệ Thủy. Trong đó, A72 là trạm cơ vụ loại lớn, bảo đảm thông tin đường trục từ sở chỉ huy cơ bản ở Hà Nội đến các sở chỉ huy tiền phương của các lực lượng ở chiến trường. Trạm A72 đặt trong một hệ thống hang đá dưới chân núi An Bờ của xã Ngân Thủy, huyện Lệ Thủy. Trong những thời điểm ác liệt hoặc những chiến dịch lớn, hệ thống hang này còn được chọn đặt sở chỉ huy chiến dịch và sở chỉ huy tiền phương của bộ đội pháo binh, lực lượng vận tải và các cơ quan tiền phương của Tổng cục Chính trị, Bộ Tổng tham mưu, Tổng cục Hậu cần, Bộ tư lệnh Thông tin liên lạc v.v..

Đường vào hang Cơ Yếu (A72). Ảnh: Thiết Thạch.

Do tầm quan trọng như vậy nên trạm cơ vụ A72 có tới 50 mạch thoại cao tần, 28 đầu máy tải ba các loại và 2 tổng đài loại 100 số. Trong cuộc Tổng tấn công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, Trạm A72 đã bảo đảm thông tin liên lạc xuất sắc trên cả hai hướng: Đến Sở chỉ huy tiền phương của Bộ chỉ đạo tác chiến ở Trị Thiên và Sở chỉ huy tiền phương của Quân khu 4, chỉ đạo kiềm chế pháo binh địch ở Cồn Tiên - Dốc Miếu và ngăn địch đổ bộ đánh vu hồi đường biển. Đặc biệt, mùa xuân 1971, ngoài nhiệm vụ bảo đảm thông tin liên lạc cho các hướng chiến trường, A72 còn là trạm đón tiếp các cơ quan của Bộ Quốc phòng và phái viên cấp cao của Đảng và Nhà nước vào trực tiếp theo dõi và chỉ đạo chiến dịch Đường 9 - Nam Lào. Nơi đây trở thành trung tâm chỉ huy chiến dịch. Công việc của cán bộ, chiến sĩ Trạm A72 tăng tới 7-8 lần so với bình thường. Trong và sau chiến dịch, nhiều tướng lĩnh đang có mặt tại chiến trường Trị - Thiên lúc đó, như: Thượng tướng Văn Tiến Dũng, Trung tướng Lê Trọng Tấn, Thiếu tướng Trần Quý Hai, Thiếu tướng Đàm Quang Trung, Thiếu tướng Doãn Tuế... đã đến thăm, động viên và khen ngợi cán bộ, chiến sĩ Trạm A72...

Mải câu chuyện lịch sử quên cả đoạn đường xa. Mặt trời nhô khỏi ngọn đồi bạch đàn thì chúng tôi nhận ra trụ sở Đảng ủy và UBND xã Ngân Thủy, tọa lạc ngay bên đường cái. Nghe chúng tôi trình bày công việc, Bí thư Đảng ủy xã Nguyễn Thoan thú thật: A72 thì anh có nghe nhưng chưa đến đó bao giờ. Khu vực này nhiều hang lắm, hồi chiến tranh hầu như hang nào cũng có bộ đội hoặc thanh niên xung phong đóng quân. Quân đội gọi theo theo ký hiệu quân sự, dân bản gọi theo tên địa phương, nên không biết hang nào là Trạm A72. Gần đây, thỉnh thoảng cũng có người của cấp trên về điều tra khảo sát. Khi thì bên ngành văn hóa, khi thì bên tuyên giáo, khi thì tỉnh đội, quân khu... anh giao cho xã đội tiếp đón và giúp đỡ. Năm kia, A72 được cấp bằng Di tích lịch sử Quốc gia, nhưng chỉ nhận về treo chứ không có kinh phí tổ chức lễ đón nhận đàng hoàng như nhiều nơi...

Một ông cụ độ 70 tuổi, vẻ như lao công hay bảo vệ trụ sở, xách phích nước nóng vào cho bí thư pha trà mời khách, nán lại hóng chuyện chúng tôi rồi kêu lên: “Tui biết rồi, đó là hang Cơ Yếu. Kêu như rứa vì ngày trước bộ đội thông tin đóng trong đó. Hang nớ chính tui soi đuốc cho bộ đội đi tìm đặt trạm a lô chớ ai!”.

Bí thư Nguyễn Thoan nói: “Chắc đúng đó! Hồi ấy, ông Nguyễn Văn Tời đây là Trung đội trưởng dân quân, kiêm Phó chủ nhiệm Hợp tác xã Khe Sung”. Được bí thư đồng tình, ông Tời say sưa kể chuyện “hồi nớ, hồi nớ... bày tui với bộ đội thông tin...” một thôi một hồi rồi quay sang bí thư: “Thằng Thà dẫn cán bộ trên huyện, trên tỉnh vô đó nhiều lần rồi!”.

“Thằng Thà” là Xã đội trưởng Nguyễn Văn Thà, 31 tuổi, con trai ông Tời. Thà từng đi bộ đội, học trường quân sự tỉnh và được phong thiếu úy dự bị động viên. Một chàng trai Vân Kiều nhỏ con, đen cháy và nhanh như sóc. Ô tô lắc lư sấp ngửa theo sự hướng dẫn của Thà được chừng nửa giờ thì hết chạy nổi. Tất cả xuống đi bộ. Thà bảo gần thôi, một quãng nữa thôi, vậy mà sau hơn một giờ bươn bả theo anh, khi thì rẽ lau lách, khi băng qua đồi trọc, có lúc phải trèo qua những hàng rào kiểu “phòng tuyến” làm bằng cọc nhọn, ngọn cây và cành gai góc để ngăn trâu bò phá nương, vẫn chỉ... “sắp tới, sắp tới rồi, mấy eng cố chút nghe!”... Cuối cùng, khi ngỡ như không thể mệt hơn nữa thì chúng tôi cũng đến được. Từ chân núi đá ngước lên chỉ thấy um tùm cây cối. Vạch lối leo lên, hiện ra một vòm hang rộng, dơi đập cánh vù vù. Mấy đoạn tường bê tông xây trước cửa hang như tấm bình phong bị đập phá nham nhở. Leo tiếp một đoạn nữa, gặp một hang rộng hơn, trên vách đá còn dấu tích nhiều chữ viết và vài nút sứ cách điện như để chứng minh nơi đây từng có những đường dây điện chạy qua. Anh Thà nói hang dưới kia đặt máy nổ và hàng hóa, hang này là trạm máy thông tin, kêu là hang Cơ Yếu, hang trên kia nữa là hang Nhà Báo. Trung tá Luận giải thích: Theo các cựu chiến binh trung đoàn kể lại, thì hang trên cùng rộng lắm, chứa được hàng tiểu đoàn. Ngày trước đặt các sở chỉ huy tiền phương. Chắc có nhà báo ở cùng, hoặc có bộ phận quân bưu vận chuyển sách báo cho mặt trận, hoặc có các cơ quan “bàn giấy” nên gọi mật danh như thế để giữ bí mật.

Từ hang Cơ Yếu lên hang Nhà Báo có các bậc đá gắn bằng xi măng. Chúng tôi cắm cúi leo, mũi và mồm tranh nhau thở, chỉ xã đội trưởng là vẫn thong thả như đi... dạo. Anh cho biết, nhiều lần lên xuống hang này, anh đã đếm đúng 72 bậc đá. Mắt anh Luận sáng lên thú vị: “Thế hả? Chắc ngày xưa lính mình cố tình xếp đúng ngần ấy bậc không hơn không kém, để trùng hợp với phiên hiệu Trạm A72...”.

Anh dừng lại tựa lưng vào vách đá, đứng thở một lát rồi rút điện thoại di động, reo lên: “Ơ này, sóng Viettel đầy ắp nhé!”. Rồi anh bấm máy, rối rít:

- A lô, chào cụ ạ! Con đây. Chúng con đã lên được hang Cơ Yếu rồi! Đang chuẩn bị lên hang trên...

Trần Ngọc Luận bật loa điện thoại cho mọi người cùng nghe. Tiếng người trong máy trả lời rổn rảng:

- Thế à, giỏi lắm! Này, cố gắng tìm đến nhà ông Lộc thăm ông ấy nhé! Hỏi thăm bà con thế nào họ cũng biết. Ông Nguyễn Đức Lộc là trợ lý tham mưu trung đoàn, lấy vợ người Vân Kiều ở xã Ngân Thủy và đang ở rể tại đó!

- Vâng ạ, vâng ạ, cụ yên tâm, nhất định chúng con sẽ tìm được...

Anh tắt máy rồi hớn hở khoe: “Cụ Nguyễn Huy Văn, Tham mưu trưởng Trung đoàn Thông tin 134 thời chống Mỹ đấy! Chuyến đi này của anh em mình, một phần cũng vì nguyện vọng của các cụ tiền bối trung đoàn...”.

(còn nữa)

Ghi chép của MAI NAM THẮNG