Kỳ 4:  Khao lề thế lính Hoàng Sa-Khúc bi ca bất diệt

Trong hàng loạt các di tích vật thể, phi vật thể đang hiện hữu trên đảo, Khao lề thế lính Hoàng Sa là một áng văn bi ca bất hủ được lưu truyền từ đời này qua đời khác, như một dòng chảy không ngưng nghỉ, vừa để tri ân, vừa để gửi gắm tâm tư tình cảm vào đấng tối thượng vô hình, cầu mong cho những người đăng lính, đi làm nhiệm vụ an bình trở về.

Đại diện các tộc họ cúng tại lễ Khao lề thế lính

Cội nguồn của nghi lễ này xuất phát từ việc 70 suất đinh của các dòng họ trên đảo được gọi xung vào đội lính Hoàng Sa đi làm nhiệm vụ, hoạt động liên tục suốt ba, bốn thế kỷ để đo đạc thủy trình, cắm mốc dựng bia chủ quyền lãnh thổ trên đảo và khai thác tài nguyên biển theo lệnh của các Chúa Nguyễn và Triều Nguyễn sau này. Tính theo thời gian, thì đã có hàng vạn người con của Lý Sơn đi lính Hoàng Sa. Ngày nay trên đảo vẫn còn lưu truyền câu ca “Hoàng Sa trời nước mênh mông/Người đi thì có mà không thấy về/Hoàng Sa mây nước bốn bề/Tháng hai khao lề thế lính Hoàng Sa”. Câu ca trên là lời tóm tắt số phận của những người đăng lính đi Hoàng Sa, Trường Sa. Chắc chắn trong hàng vạn người ra đi, không có nhiều người may mắn trở về. Khu mộ lính Hoàng Sa không xác người trong cụm di tích Âm Linh Tự và Mộ lính Hoàng Sa, cùng các khu mộ chiêu hồn của các tộc họ trên đảo, đang hiện hữu trong đời sống tâm linh của các dòng họ, là một minh chứng đầy bi hùng của tiền nhân trong quá khứ. Có lẽ xuất phát từ nguồn cội đó, nên từ ngày 10 đến 20 tháng hai âm lịch hằng năm, các tộc họ trên đảo đều thực hiện nghi lễ này.

Khao lề thế lính, hay khao lề tế lính, đều có chung một ý nghĩa. Nếu là để chia tay những người đăng lính ra đi làm nhiệm vụ, thì thực hiện nghi lễ khao lề thế lính; còn nếu để tưởng niệm những người đã mất thì đó là nghi thức khao lề tế lính. Việc khao cúng theo lề, thì có lẽ ở khắp đất nước Việt Nam ta đâu đâu cũng có, nhưng thế lính, thì có lẽ chỉ riêng có ở Lý Sơn. Đây là một nghi lễ nặng yếu tố phù phép, nhằm thế mạng cho người đi lính Hoàng Sa, tạo ra niềm tin về mặt tinh thần cho cả người ra đi làm nhiệm vụ và cho cả người thân ở lại. Mô tả về lễ khao lề thế lính này, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Vũ cho biết: “Trước khi người đăng lính Hoàng Sa lên thuyền ra biển lớn, cùng với việc tộc họ bàn soạn lễ vật, hương đăng tỏa rạng, thầy phù thủy sẽ nặn hình nhân thế mạng bằng bột gạo, hoặc đất sét. Hình nhân thế mạng sẽ được đặt cạnh linh vị đã ghi tên tuổi người đi lính Hoàng Sa. Trong khói hương nghi ngút, lời phù chú lầm rầm trên nền nhạc bát âm hoặc ngũ âm xen lẫn tiếng mõ thị uy của thầy phù thủy với áo thụng, mũ tam sơn sẽ diễn ra suốt cả hai ngày. Bên cạnh hình nhân và linh vị người đi lính Hoàng Sa, người lính ấy luôn đứng hầu thần suốt trong thời gian diễn ra buổi lễ bằng chính niềm tin từ lời nguyện cầu của chính mình, của tộc họ thấu chốn cao xanh và các thần linh sẽ về phù hộ, cùng với tay nghề ấn quyết của thầy phù thủy sẽ xua đuổi tà ma, quỷ ám trên suốt dặm dài sóng nước. Sau lễ thức ở nhà thờ tộc họ, người ta sẽ đặt các hình nhân và linh vị, cùng những thứ tượng trưng mà người lính phải mang theo như: gạo, muối, củi, nước ngọt, lưới… vào một chiếc thuyền bằng cây chuối rồi đem thả ra biển. Lời cầu nguyện về sự bình yên, lẫn lời xua đuổi rủi ro sẽ được bỏ chung cùng thuyền lễ. Giữa bập bềnh sóng gió, hình nhân là kẻ thế mạng cho người đăng lính. Khi buổi lễ tế thế lính kết thúc, người lính coi như “đã có một lần chết” và “hùng binh” ấy có quyền tin tưởng rằng mình sẽ không phải chết nữa, dù chặng đường dài 6 tháng trời trước mắt sẽ gặp muôn ngàn bất trắc. Vì thế có thể xem lễ tế có người đăng lính đứng hầu chính là một “lễ tế sống”. Cùng với lễ này, vào ngày 15 và 16 tháng ba âm lịch, tại Âm Linh Tự, các tộc họ trên đảo vẫn tổ chức cầu siêu và hội hoa đăng, cầu cho linh hồn lính Hoàng Sa được siêu thoát, vẫn có những thầy pháp làm phép, vẫn có hình nhân bằng đất sét, bằng bột gạo và bằng giấy, cùng hàng trăm linh vị cắm trên các nài chuối, cùng những thứ tượng trưng mà người lính Hoàng Sa, Trường Sa thường mang theo, được cung thỉnh thả ra biển lớn…

Các tộc họ thả thuyền trong ngày lễ khao lề thế lính. Ảnh: NGUYỄN ĐĂNG LÂM-TTXVN

Tuy không có sử sách nào ghi lại, lễ khao lề thế lính Hoàng Sa có từ bao giờ, nhưng có thể khẳng định chắc chắn rằng, lễ này xuất hiện khi đội Hoàng Sa được thành lập vào hồi đầu bản triều của Chúa Nguyễn ở Đàng Trong, tức là cuối thế kỷ XVI, hoặc đầu thế kỷ XVII. Như vậy lễ khao lề thế lính Hoàng Sa đã có bề dầy lịch sử đến hơn bốn thế kỷ. Bản văn tế chiến sĩ Hoàng Sa, Trường Sa bằng chữ Hán đang lưu giữ tại Âm Linh Tự, được dịch ra tiếng việt càng khẳng định chắc chắn điều đó. Xin được chép nguyên văn bản dịch được công bố trong “Lý lịch di tích Âm Linh Tự và mộ lính Hoàng Sa”.

“Than ôi !

Đất Việt trời Nam

Trải mấy phen lao khổ gian nan, nghĩ những kẻ điêu linh từ thủa nọ.

 Cho hay, sinh ký tử quy, đi có về không, thân ấy mất mà danh ấy thọ.

Xót thương thay, liều thân vì Tổ quốc, son sắt một lòng, ngang dọc chí nam nhi, phong ba vùi dập-Tuyết sương chẳng quản, mưa gió chẳng sờn - Thề quyết bảo vệ biên cương bờ cõi-Hoàng Sa, Trường Sa lãnh hải, biển cả mênh mông, tháng năm vô định-Đã biết mấy phen thề non, hẹn biển, quyết một lòng chiến đấu đến cùng – Mong ơn trên soi thấu tấm kiên trinh, trường tranh đấu biết đâu là số mệnh!

Kẻ thời chen chân ngựa, quyết giật cờ trong trận.

Kẻ đứng mũi thuyền người tay lái nọ buồm chèo bon bon lướt sóng toan cướp giáo giữa dòng.

Thương thay phép trọng thân khinh, thân da ngựa mặc bèo trôi sóng vỗ.

Hồn tráng sĩ biết đâu miền minh mạc, mịt mù gió lọt, chạnh cảnh tha hương.

Ôi! Lòng trung nghĩa, cuộc công danh, phải chia phần kim cổ - Đoái là tiếc xương đồng da sắt, nợ áo cơm phải trả đến hình hài – Những là khen dạ đá gan vàng, ân dày đội cũng cam long phế phủ.

Phận dù không gác khỏi đài mây, thân đã ngàn dâu nội cỏ.

Tiếc vì thủa theo cờ trước gió, thân chẳng quản màn sương đêm giá, những chờ xem cao thấp bậc cân thường.

Tiếc cho khi lỡ bước giữa dòng, nào kịp thấy ít nhiều ơn vũ lộ.

Đã biết anh hùng thì chẳng quản, cái sinh không, cái tử cũng không.

Nhưng tiếc cho tạo hóa khéo vô tình, phận thủy có, phận chung sao chẳng có.

Tuân lệnh triều đình bảo vệ lãnh hải, lênh đênh chạnh miền viễn thú.

Trường chinh chiến hoặc là oan hay chẳng, hội thăng bình chớ nghĩ rằng không.

Cơ huyền diệu hoặc thăng trầm chưa rõ, thương thì về cố quận để hương thơm đèn sáng, kiếp tái sinh trở lại thăng quan.

Đã anh hùng dù sinh tử chớ nề, thiêng thì giúp Hoàng triều giữ vẹn biên cương, duy vạn kỷ vẫn trường tồn ngôi báu.

Hộ hương thôn nhân vật phụ khương, quốc thái dân an, rạng danh cổ độ.

Ngưỡng lại âm linh chiến sĩ phù trì chi gia huệ dã.

Phục duy cẩn cáo”

Nếu như trong các bộ chính sử của các vương triều Nguyễn và những ghi chép trong các bộ sách của Đỗ Bá, Lê Quý Đôn, Phan Huy Chú, Nguyễn Thông… mô tả khá chi tiết về nhiệm vụ của đội Hoàng Sa và Bắc Hải, là những cứ liệu lịch sử khẳng định chủ quyền lãnh thổ Quốc gia trên biển đông cách đây ba, bốn thế kỷ, thì việc tổ chức Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa hằng năm ở huyện đảo Lý Sơn và áng văn tế chiến sĩ Hoàng Sa, Trường Sa trong nghi lễ này là sự bổ sung, củng cố thêm chứng lý một cách toàn diện, hùng hồn nhất. Đề nghị các cơ quan chức năng cần sớm xem xét, thẩm định; đưa việc tổ chức Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa ở Lý Sơn hằng năm trở thành Quốc lễ. Phải tổ chức lễ này một cách trang trọng và thiêng liêng, để xứng đáng với công lao, sự hy sinh xương máu của tiền nhân trong việc dựng nước và giữ nước. Chỉ có như vậy, sự tri ân tổ tiên mới đúng với hiếu nghĩa của dân tộc, đồng thời qua đó sẽ có tác dụng giáo dục, nhắc nhở và bồi đắp tinh thần yêu nước cho muôn đời con cháu hôm nay và mai sau.

(còn nữa)

Ghi chép của ĐẶNG TRUNG HỘI

Kỳ 5: Trùng trùng đội ngũ “Hùng binh Hoàng Sa”

Kỳ 1:  Đôi nét khái quát về Lý Sơn

Kỳ 2:  Những báu vật vô giá

Kỳ 3:Âm Linh Tự và khu mộ lính Hoàng Sa-ngùn ngụt anh linh nghĩa sĩ