QĐND - Đi-ô-xin là chất độc nhất trong các chất độc mà con người biết đến. Với liều lượng một picogram (ppt, phần nghìn tỷ gram), đi-ô-xin có thể gây bệnh ung thư, tai biến sinh sản ở người. Với liều lượng vài chục nanogram (ng, phần tỷ gram), đi-ô-xin có thể lập tức gây chết người. Chỉ cần 80g cho vào nguồn nước sẽ giết chết dân số của một thành phố khoảng 7 triệu người. Vậy mà trong cuộc chiến tranh ở Việt Nam, Hoa Kỳ đã rải hơn 80 triệu lít chất độc hóa học, trong đó 61% là chất da cam chứa 366kg đi-ô-xin xuống một phần tư diện tích toàn miền Nam Việt Nam. Hậu quả vô cùng khủng khiếp là 4,8 triệu người dân Việt Nam đã bị phơi nhiễm gây ra những di chứng nặng nề cho các thế hệ sau như bị dị dạng, dị tật, thiểu năng trí tuệ, đời sống thực vật. Con đường đấu tranh cho công lý dù gian nan nhưng chứng minh một sự thật hiển nhiên, công lý đang bị trì hoãn không thể bị chối từ.

Kỳ I: Sự thật không thể che đậy bằng chiếc rổ

Dù khá bận rộn trong các hoạt động kỷ niệm ngày Vì nạn nhân chất độc da cam/đi-ô-xin (10-8) nhưng Trung tướng, PGS, TS Nguyễn Thế Lực, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hội Nạn nhân chất độc da cam/đi-ô-xin Việt Nam vẫn dành cho chúng tôi một buổi chiều để trao đổi về vấn đề này. Ông nói một cách đơn giản: “Chân lý là những điều hiển nhiên đúng mà ai cũng biết. Cái gì anh gây ra, anh làm sai thì anh phải chịu trách nhiệm. Hoa Kỳ gây ra thảm họa chất độc da cam/đi-ô-xin cho người dân Việt Nam, cho môi trường sống ở Việt Nam thì đương nhiên phải có trách nhiệm bồi thường”. Dù vậy, đấu tranh đòi công lý cho các nạn nhân chất độc da cam/đi-ô-xin thực sự là một cuộc đấu tranh cam go, không phải một sớm một chiều mà cần sự bền bỉ, luôn giữ vững niềm tin và được sự ủng hộ rộng rãi của cộng đồng quốc tế.

Cán bộ, chiến sĩ Binh chủng Hóa học xử lý đất nhiễm chất độc hóa học tồn lưu sau chiến tranh. Ảnh: Minh Hưng. 

Sự lên tiếng mạnh mẽ nhất của chúng ta khởi đầu bằng vụ kiện năm 2004 của các nạn nhân chất độc da cam/đi-ô-xin Việt Nam đại diện cho hơn 3 triệu nạn nhân ở Việt Nam kiện 37 công ty hóa chất Mỹ đã sản xuất và cung cấp hóa chất cho quân đội Mỹ sử dụng trong chiến tranh ở Việt Nam. Vụ kiện thu hút sự quan tâm của đông đảo dư luận chính nghĩa và nhân dân nhiều nước. Trải qua 5 năm (2004-2009), qua hai cấp xét xử sơ thẩm và phúc thẩm, cuối cùng tòa án Mỹ đã từ chối thụ lý vụ kiện. Không chỉ riêng đối với các nạn nhân Việt Nam, chính các nạn nhân da cam/đi-ô-xin của Mỹ, Hàn Quốc, Ô-xtrây-li-a… cũng đã từng bị từ chối nhiều vụ kiện đấu tranh cho quyền lợi. Nhưng rồi, trước một thực tế không thể phủ nhận là rất nhiều quân nhân các nước này đã bị phơi nhiễm chất da cam trong chiến tranh ở Việt Nam, gây ra nhiều thứ bệnh tật, các chính phủ đó đã phải từng bước xuống thang, đi đến trợ cấp, có chính sách với họ. Đây là cơ sở để chúng ta tiếp tục đấu tranh.

Những vụ kiện từ phía bên kia

Mặc dù đã rất nhiều lần Chính phủ Hoa Kỳ và các công ty hóa chất phủ nhận việc sử dụng chất độc da cam/đi-ô-xin gây ra thảm họa cho nhân dân Việt Nam và chính các quân nhân Mỹ, nhưng không thể phủ nhận được một thực tế là số lượng quân nhân Mỹ và đồng minh trở về sau chiến tranh ở Việt Nam bị mắc nhiều thứ bệnh có liên quan đến chất da cam/đi-ô-xin.

Theo nhiều tài liệu nghiên cứu của Trung tướng Nguyễn Thế Lực, những năm đầu thập niên 1970, nhiều binh sĩ Mỹ trở về sau chiến tranh thấy sức khỏe của họ ốm yếu khác thường với các bệnh về gan, da, ung thư, trầm cảm, mệt mỏi, các bệnh cơ quan mô mềm, tai biến sinh sản, sinh con dị dạng, dị tật tăng cao; một số binh sĩ kiểm tra trong máu có lượng đi-ô-xin cao tới 50ppt hoặc cao hơn. Tính đến năm 1979, trên toàn nước Mỹ đã có tới 600 vụ kiện riêng lẻ tại các tòa án địa phương đấu tranh đòi bồi thường của 15.000 cá nhân cựu chiến binh và những nhân viên dân sự làm việc tại Việt Nam trong những năm chiến tranh. Vụ kiện tập thể chất da cam kéo dài gần 6 năm và kết thúc vào tháng 5-1984 bằng một vụ dàn xếp với cái giá là các công ty hóa chất phải trả 180 triệu đô-la Mỹ.

Tuy nhiên do ngày càng có nhiều cựu chiến binh Mỹ bắt đầu phát bệnh, nên năm 1991, Quốc hội Hoa Kỳ đã ban hành một đạo luật có tên “Đạo luật Chất Da cam 1991”. Đạo luật này về sau đã đóng vai trò quan trọng và cơ bản để chính quyền Mỹ giải quyết chính sách. Căn cứ vào khả năng phát tán rộng của đi-ô-xin nên Chính phủ Mỹ sẵn sàng công nhận bất cứ cựu chiến binh nào từng có mặt ở Việt Nam vào thời kỳ phun rải đều có thể bị phơi nhiễm. Năm 1993, Viện Hàn lâm Khoa học Hoa Kỳ đã đưa ra một danh sách 32 bệnh để được hưởng chế độ trợ cấp. Số bệnh này đã dần được tăng thêm. Năm 2009, Viện Hàn lâm Khoa học và Bộ Cựu chiến binh Hoa Kỳ cũng chấp nhận trợ cấp cho các con cái cựu chiến binh Mỹ bị mắc 1 trong 20 bệnh/dị tật. Bộ này cũng ghi chú rằng, đây chỉ là danh sách cơ bản, những dị tật khác có thể vẫn được xem xét. Tiêu chí áp dụng: Cựu chiến binh Mỹ phải từng đặt chân trên đất liền Việt Nam vào bất cứ thời gian nào (từ một ngày trở lên), có mặt trên tàu hay thuyền hoạt động trên các sông, ngòi trong lãnh thổ Việt Nam, hoặc công tác trên tàu biển có neo đậu và đi lên bờ. Như vậy chính sách chất da cam đối với cựu chiến binh Hoa Kỳ đã phải trải qua một quá trình dài và phức tạp, nhưng cuối cùng Chính phủ Hoa Kỳ đã phải thừa nhận.

Tại Ô-xtrây-li-a, trong chiến tranh ở Việt Nam, Ô-xtrây-li-a cũng đã gửi 50.000 quân sang Việt Nam tham chiến (giai đoạn 1962-1972) bao gồm cả hải, lục, không quân trong đội hình quân Mỹ và cũng tham gia vào việc rải chất độc da cam. Cựu chiến binh Ô-xtrây-li-a trở về cũng mắc nhiều loại bệnh và đã đấu tranh, liên tục tổ chức các vụ kiện đòi chính phủ phải có biện pháp bồi thường. Chính phủ Ô-xtrây-li-a lúc đầu cũng chối bỏ nhưng cuối cùng đã phải thay đổi thái độ từng bước và chấp nhận trợ cấp cho một số bệnh trong danh sách mà Viện Hàn lâm Khoa học Hoa Kỳ công bố và một số bệnh do các nhà khoa học Ô-xtrây-li-a đề nghị.

Tại Hàn Quốc, trong chiến tranh ở Việt Nam, quân đội Hàn Quốc là lực lượng đồng minh đông đảo nhất của Mỹ. Bên cạnh số lính Hàn Quốc phơi nhiễm chất da cam ở Việt Nam, một số khác bị phơi nhiễm ngay tại Hàn Quốc trong các năm 1968-1969, khi Mỹ sử dụng thuốc diệt cỏ độc để khai quang khu phi quân sự vĩ tuyến 38. Năm 2006, Chính phủ Hàn Quốc công bố có 92.320 cựu quân nhân là nạn nhân chất da cam. Từ đầu thập niên 1980, cựu chiến binh Hàn Quốc liên tục biểu tình tuần hành đòi Chính phủ Hàn Quốc phải bồi thường. Năm 1993, họ tiến hành một vụ kiện tập thể đòi Chính phủ Hoa Kỳ bồi thường tại Hoa Kỳ. Sau khi bị bãi nại, các cựu chiến binh Hàn Quốc chuyển vụ kiện về tại tòa sơ thẩm Xơ-un chống lại các công ty hóa học Mỹ nhưng cũng bị bãi nại. Trước thực tế không thể phủ nhận, năm 1993, Quốc hội Hàn Quốc đã ban hành Pháp lệnh về chăm sóc y tế đối với nạn nhân chất da cam và “Sắc lệnh Thực thi Đạo luật”. Tính đến ngày 31-12-2005, đã có gần 100.000 cựu chiến binh Hàn Quốc được công nhận là nạn nhân chất da cam và được chính phủ trợ cấp ở các mức độ khác nhau.

Bằng chứng không thể phủ nhận

Trung tướng, PGS, TS Phạm Quốc Trung, Hiệu trưởng Trường Đại học Chính trị, nguyên Tư lệnh Binh chủng Hóa học, cho biết: Trên khắp miền Nam, rất nhiều khu đất đã bị nhiễm độc, đặc biệt tại các bãi chứa, nạp, rửa, các sân bay quân sự cũ của Mỹ và đồng minh đã từng sử dụng trong cuộc chiến tranh.

Hàng chục năm qua, cán bộ, chiến sĩ của Binh chủng Hóa học có mặt ở nhiều khu vực các tỉnh miền Nam để xử lý chất độc hóa học tồn lưu sau chiến tranh nhưng diện tích đất nhiễm còn rất lớn. Cũng đã có nhiều dự án hợp tác quốc tế về tẩy độc các khu đất nhiễm nhưng chắc chắn còn rất lâu mới có thể xử lý hết đất nhiễm độc. Theo khảo sát của Binh chủng Hóa học, tại sân bay Biên Hòa, kết quả khảo sát trước khi tiến hành xử lý đất nhiễm cho thấy: Hàm lượng đi-ô-xin tồn lưu trong đất tại khu vực này cao gấp hàng trăm lần so với tiêu chuẩn cho phép đối với đất phi nông nghiệp, đặc biệt sự phân bố lại không theo quy luật và thấm đến độ sâu trên 1m. Tại sân bay Đà Nẵng, sau khảo sát cho thấy, hàm lượng đi-ô-xin cũng cao gấp hàng trăm lần ngưỡng 1.000ppt… Các nghiên cứu của Bộ Quốc phòng về bằng chứng ô nhiễm đã được nhiều tổ chức quốc tế công nhận trong các hoạt động hợp tác. Tại sân bay Phù Cát, sau khi khảo sát, tiến hành phân tích phát hiện bãi độc có độ ô nhiễm rất cao chất da cam/đi-ô-xin (diện tích khoảng 2.000m2). Trên khắp các khu vực như Tây Nguyên, Quân khu 5, Quân khu 7, Quân khu 9, Quảng Trị và Thừa Thiên-Huế… phát hiện hàng loạt chất độc CS và đạn dược của Mỹ trong chiến tranh chứa chất độc CS.

Một bằng chứng không thể phủ nhận là hàng vạn cựu quân nhân Việt Nam cùng nhiều thế hệ con cháu của họ đã phải gánh chịu sự ảnh hưởng nặng nề của nhiều loại chất độc hóa học. Di chứng của nó chắc chắn sẽ còn rất lâu mới khắc phục được. Nó đã vượt ra khỏi phạm vi vấn đề xã hội thông thường, trở thành vấn đề nhân đạo mang tính quốc tế.

---------------

Kỳ II: Sự bất công cùng những điều vô lý

NGUYỄN ANH TUẤN