QĐND - Hơn 300 tác phẩm và công trình nghiên cứu, hàng nghìn bài báo của các nhà nghiên cứu lịch sử, triết học, văn học, tâm lý học, nhân chủng học, văn hóa học… trên thế giới viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đó mới chỉ là thống kê sơ bộ của PGS, TS Trần Minh Trưởng, Phó viện trưởng Viện Hồ Chí Minh và các lãnh tụ của Đảng. Chúng tôi đã có buổi trao đổi với PGS, TS Trần Minh Trưởng về những hướng đánh giá chủ yếu của các học giả nước ngoài đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh.

- Phóng viên (PV): Thưa PGS, TS Trần Minh Trưởng, sự kiện người thanh niên Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước được giới học giả nước ngoài đánh giá thế nào?

- PGS, TS Trần Minh Trưởng: Sự kiện Nguyễn Tất Thành ra đi tìm đường cứu nước, cũng như toàn bộ tiểu sử, cuộc đời, thân thế, sự nghiệp của Chủ tịch Hồ Chí Minh được giới học giả trên thế giới rất quan tâm. Không ít công trình nghiên cứu trên thế giới đã được tiến hành công phu, theo lối lồng ghép với quá trình phát triển của lịch sử Việt Nam, lịch sử Đông Dương hoặc thể hiện thuần túy theo lối tiểu sử danh nhân, nhân vật lịch sử. Các công trình thể hiện nhiều góc độ tiếp cận, nhiều nội dung phong phú viết về cuộc đời và sự nghiệp của Người. Nhiều tác phẩm đã đề cập tương đối đầy đủ, đúng đắn về danh nhân văn hóa Hồ Chí Minh.

PGS, TS Trần Minh Trưởng.

Tuy nhiên, trong nhiều công trình vẫn còn có các sự kiện bị hiểu sai lệch, không đúng sự thật, nhất là về đời tư của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Một số học giả còn mang nặng tính chủ quan, không tin vào con người và sự nghiệp vĩ đại, sự hy sinh, cống hiến trọn đời cho Tổ quốc, cho nhân loại của Hồ Chí Minh. Ví dụ, học giả người Pháp Đa-ni-en Hê-mê-ri. Ông ta nhận định rất sai lầm khi cho rằng: Động cơ ra đi tìm đường cứu nước của Nguyễn Tất Thành chỉ là huyền thoại. Ông ta viết: “Hình ảnh chàng trai yêu nước của Nghệ An bỏ quê ra đi tìm con đường giải phóng Tổ quốc chỉ thuộc về điều tưởng tượng huyền thoại sau năm 1945 hoặc sau năm 1920…”. Tôi nghĩ, có lẽ, Đa-ni-en Hê-mê-ri quen dùng lối suy diễn toán học để khẳng định một chứng cứ lịch sử. Ông đã phạm sai lầm trong phương pháp tiếp cận nên dẫn đến một kết quả thiếu chân thực.

- PV: Theo PGS thì nguyên nhân của những cách tiếp cận sai lầm ấy đến từ đâu?

- PGS, TS Trần Minh Trưởng: Việc nghiên cứu về Chủ tịch Hồ Chí Minh không phải là điều dễ dàng, ngay cả với các nhà nghiên cứu trong nước. Bởi không gian hoạt động của Người quá rộng lớn, thời gian hoạt động bí mật kéo dài. Bởi vậy, đã tạo ra nhiều khoảng trống tư liệu rất khó tìm kiếm đối với các nhà nghiên cứu. Ngoài ra, còn phải kể đến một số trường hợp cố tình đưa thông tin sai lệch về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông Béc-na Phôn, người Pháp, tác giả cuốn “Hồ Chí Minh” xuất bản ở Pa-ri thừa nhận: “Về những chi tiết đời tư của Cụ, đúng là chúng ta chưa nắm được nhiều lắm. Trước hết là vì Cụ Hồ Chí Minh đã hoạt động lâu trong bí mật. Hai là, ngay sau khi nắm được chính quyền năm 1945, Quốc dân đảng tìm cách xuyên tạc Chính phủ mà Cụ Hồ làm Chủ tịch, các cuộc đàm phán với nước Pháp cũng đang tiến hành, cho nên phải thận trọng, không thể tiết lộ rõ nguồn gốc của mình”. Một lý do khác, được rất nhiều nhà nghiên cứu trong nước cũng như quốc tế khẳng định, đó là lúc sinh thời, Người sống với đức tính khiêm tốn, không bao giờ Người muốn kể về mình, điều đó gây khó khăn cho những người muốn nghiên cứu.

- PV: Trở lại với những nghiên cứu, đánh giá về Chủ tịch Hồ Chí Minh, một điều đặc biệt là có rất nhiều công trình nghiên cứu về Người được tiến hành bởi chính những “đối thủ” của Người. Kết quả các nghiên cứu này như thế nào, thưa PGS?

- PGS, TS Trần Minh Trưởng: Đúng vậy, nhiều “đối thủ” hoặc là học giả quen biết Hồ Chí Minh đã công bố kết quả nghiên cứu, đánh giá của họ về Người. Có thể kể đến như ông J. Xanh-tơ-ni là Tổng đại diện Chính phủ Pháp, người đã thay mặt Pháp ký với Việt Nam Hiệp định Sơ bộ 6-3-1946; các vị tướng chỉ huy quân viễn chinh Pháp tại Việt Nam như: Tướng Pôn Ely, tướng Ra-un Sa-lăng và GS Pôn Muýt, Trưởng đoàn đàm phán của Chính phủ Pháp. Hầu hết những người này đều có thái độ kính trọng khi viết về Bác Hồ. Đúng như nhà báo Ô-li-vơ Thôn-rơ đã viết: “Đối với một số người, Cụ Hồ là một kẻ thù quen biết lâu năm nhưng đáng kính phục, là địch thủ được kính trọng nhất trong cuộc chiến tranh thuộc địa Pháp”. Ông J. Xanh-tơ-ni thì viết: “Chắc chắn, ông Hồ Chí Minh là con người rất mực tế nhị, đến mức không cảm thấy tính giản dị của mình, lòng tha thiết với các phong tục địa phương đã làm cho ông trở nên rất quần chúng. Ngay kẻ thù của ông cũng không hồ nghi cái tính giản dị ấy… Đó đúng là một con người dễ mến, hấp dẫn. Đúng như vậy. Thực tế, ông còn hơn như vậy”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng chí Phạm Văn Đồng (bên trái), cùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp duyệt đội danh dự Quân đội nhân dân Việt Nam, trước khi lên đường đi thăm các nước XHCN, năm 1957. Ảnh tư liệu.

Ông A. Pát-ti, một sĩ quan tình báo Mỹ, trong thời gian làm việc cho lực lượng đồng minh ở Đông Dương (1944-1945), rất cảm phục nhà ái quốc cộng sản Hồ Chí Minh. Trong cuốn “Why Vietnam?”, ông viết: “Ông Hồ không hiện lên đối với tôi như một nhà cách mạng không thực tế hay một người cấp tiến cuồng nhiệt, theo đuổi những lời nói rập khuôn, hét to đường lối của đảng hay thiên về phá hoại mà không có kế hoạch xây dựng lại. Đây là một con người thông minh, thấu hiểu những vấn đề của đất nước mình, một con người biết điều và tinh tế” và “…chỉ có Hồ Chí Minh mới giữ cho được ngọn đuốc độc lập bùng cháy trong trái tim, khối óc của những người Việt Nam cộng sản cũng như không cộng sản, và duy nhất chỉ có ông đã trở thành hiện thân của chủ nghĩa quốc gia Việt Nam, một Gioóc-giơ Oa-sinh-tơn của Việt Nam. Từ lâu, ông đã trở thành Bác Hồ của người nghèo với một ánh hào quang trên đầu mà tất cả các chế độ bù nhìn liên tiếp không bao giờ có khả năng đánh đổ được”. 

- PV: Bên cạnh giới học giả tư bản, giới nghiên cứu của phong trào cộng sản và công nhân thế giới đánh giá như thế nào về Chủ tịch Hồ Chí Minh, thưa PGS?

- PGS, TS Trần Minh Trưởng: Những cống hiến, đóng góp của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong việc xây đắp tình hữu nghị giữa các dân tộc, với phong trào cộng sản và công nhân quốc tế được bạn bè ghi nhận. Ông N. Khơ-rút-xốp, nguyên Bí thư thứ nhất Trung ương Đảng Cộng sản Liên Xô đã dành hẳn một phần trong hồi ký của mình để viết về Hồ Chí Minh: “Trong cuộc đời hoạt động chính trị của tôi, tôi đã biết rất nhiều người nhưng không người nào gây cho tôi một ấn tượng đặc biệt như Hồ Chí Minh. Những người có đầu óc tín ngưỡng thường hay nói đến các vị Thánh. Đúng vậy, với cách sống và uy tín của ông đối với đồng bào trong nước, Hồ Chí Minh đúng là có thể so sánh với các vị Thánh, một vị Thánh cách mạng...”. Điều lưu ý là, trong khi nhiều chính khách và giới sử gia phương Tây đánh giá N. Khơ-rút-xốp là người “hùng biện và cao ngạo” thì chính ông lại đánh giá rất cao về Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Những đánh giá của giới nghiên cứu quốc tế về Hồ Chí Minh còn có rất nhiều, mặc dù còn nhiều vấn đề chưa thống nhất, một số sự kiện lịch sử đang bị hiểu sai lệch, một số nhận định, đánh giá của các tác giả khác nhau về quan điểm, thậm chí một số tác phẩm viết không đúng về đời tư, song tất cả đều thừa nhận tinh thần dân tộc, sự hy sinh lớn lao của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với Tổ quốc và có những đóng góp tích cực vào phong trào giải phóng dân tộc, phong trào đấu tranh vì hòa bình và tiến bộ trên thế giới. Sự thừa nhận đó đã khẳng định tính đúng đắn, tính thời sự, ý nghĩa và sức sống của tư tưởng Hồ Chí Minh với thời đại ngày nay.

Hồng Hải (thực hiện)

Kỳ 1: Chuyến ra đi thế kỷ

Kỳ 2: Huyền thoại viên gạch hồng