QĐND - Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) là vùng hạ lưu cuối cùng của sông Mê Công trước khi đổ ra biển, có địa hình thấp, đặc điểm thủy văn phức tạp… nên trong thời gian gần đây, dưới tác động của biến đổi khí hậu (BĐKH), đã chịu ảnh hưởng không nhỏ đến các lĩnh vực sản xuất, kinh tế, xã hội và đời sống của nhân dân. Đây là một thách thức, mối lo ngại lớn của vùng ĐBSCL trong thời gian tới.

Ảnh hưởng nghiêm trọng

Nhiệt độ vùng ĐBSCL gia tăng khoảng 0,5 độ C trong khoảng 30 năm trở lại đây, gây tác hại rất lớn, làm cho hiện tượng thời tiết vùng ngày càng cực đoan, nguy hiểm như: Nước mặn xâm nhập nội đồng, nước biển dâng, sạt lở đê biển, bệnh tật… Nhiệt độ ngày một nóng lên do lượng khí thải ra không khí ngày càng nhiều. Đến nay, đã có nhiều nhà khoa học, viện nghiên cứu, trường đại học đưa ra những tính toán và dự đoán được mức độ thay đổi đó. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây sự thay đổi ngày càng phức tạp hơn và đã ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh, lĩnh vực của đời sống kinh tế xã hội. Theo nhận định của nhóm chuyên gia MDP - Hà Lan (thuộc Ủy ban Liên Chính phủ Việt Nam - Hà Lan về quản lý tài nguyên nước và BĐKH), nhiệt độ sẽ còn tiếp tục tăng trong tương lai. Cụ thể, tăng từ 1 đến 2 độ C vào năm 2050 và tăng từ 2 đến 4 độ C vào năm 2100.

Tình trạng ngập úng tại các đô thị luôn xảy ra ở ĐBSCL trong thời gian qua.

Hiện nay, không chỉ người dân sống ven các cửa sông, biển vùng ĐBSCL quan tâm đến sự xâm nhập mặn của nước biển mà cả ở các khu vực sâu trong nội đồng. Trong 10 năm gần đây, tình trạng khô hạn luôn kéo dài và ngày càng tăng, lượng mưa giảm khoảng 200mm, độ ẩm không khí suy giảm gần 2% nên sẽ là điều kiện thuận lợi cho nước mặn vào. Trong vài năm gần đây, nhất là từ đầu năm 2012 đến nay, các quận (huyện) thuộc các tỉnh ĐBSCL liên tiếp bị nước mặn xâm nhập theo xu hướng tăng. Nước có độ mặn từ 4 phần ngàn trở lên đã vào sâu tại các tỉnh như Cà Mau, Bạc Liêu, Trà Vinh…, còn riêng ở tỉnh Bến Tre nước có độ mặn trên chiếm gần hết diện tích toàn tỉnh. Kết quả là việc sản xuất nông nghiệp của người dân gặp nhiều khó khăn, lượng nước ngọt thường xuyên cạn kiệt ở những con kênh, sông nên rất khó để bơm vào canh tác, nếu bơm được cũng sẽ tốn rất nhiều kinh phí. Tình trạng thiếu nước ngọt phù sa làm cho những dòng sông ngày càng già cỗi, thay vì bồi đắp phù sa thì nước mặn lấn vào làm cho diện tích canh tác bị thu hẹp.

Ông Kỷ Quang Vinh, Chánh văn phòng Công tác BĐKH thành phố Cần Thơ, cho biết:

- Bên cạnh việc xâm nhập mặn là việc nước biển dâng cao, nhiều tuyến đường, cụm dân cư, đê chắn của nhiều địa phương bị ngập, sạt lở và hư hại nghiêm trọng. Nước biển dâng thường xuyên xuất hiện vào cuối tháng 10 đầu tháng 11 đến tháng 1 của năm, ngập lụt ở các đô thị như Cần Thơ, Bạc Liêu, Bến Tre, Sóc Trăng gây thiệt hại lớn. Do sự thay đổi thất thường của khí hậu, tình trạng bão, sét đánh, lốc xoáy cũng gia tăng và thường xảy ra đột ngột không theo định kỳ, gia tăng cả về số lượng và cường độ trong mùa mưa, làm cho người dân bị thiệt hại nặng nề về nhà cửa, tài sản và tính mạng. Bệnh tật xuất hiện ở người và động vật ngày càng nhiều và nguy hiểm, chất lượng cuộc sống không được bảo đảm. Trẻ em, người già có khả năng chống kháng bệnh ngày càng kém, dịch bệnh liên tiếp xảy ra…

Ông Vinh cho biết thêm, các đập thủy điện ở thượng nguồn vẫn tiếp tục thải nước vào mùa mưa và trữ nước vào mùa khô nên nguồn nước mặt khan hiếm trong mùa khô gây hạn hán và quá dư thừa trong mùa mưa gây ra lũ lớn, các khu vực bảo tồn đất, diện tích đất sản xuất lúa, cá bị ngập nước… và các vùng tài nguyên sẽ tiếp tục bị đe dọa, một số sinh vật bị tiêu diệt do chế độ nước thay đổi, một số côn trùng như muỗi sẽ gia tăng. Trong những năm tới, nước mặn xâm nhập vào nội đồng có tiềm năng gia tăng, mùa mưa sẽ đến sớm và kết thúc muộn, mùa khô kéo dài hơn bình thường, nhiệt độ tăng nhanh đáng kể, nhất là mùa nóng và sẽ kéo dài. Số giờ nắng tiếp tục giảm, mực nước biển đều có xu hướng tăng, có thể lên 5-10cm.

Về bán đảo Cà Mau (một phần của thành phố Cần Thơ, các tỉnh Kiên Giang, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau), từ lâu được các nhà khoa học xem là vùng sẽ bị thiệt hại nặng nhất ở ĐBSCL do có 2 mặt tiếp giáp với biển với hai chế độ thủy triều khác nhau. Do tác động của BĐKH, dải rừng ngập mặn ven biển sẽ bị đẩy lùi vào đất liền, nhiệt độ tăng vào mùa khô có thể dẫn đến một số trường hợp cháy rừng làm giảm số lượng và số loài cây hoang dã, hệ sinh thái nước bị xáo trộn...

Ông Lê Anh Tuấn (Viện Nghiên cứu BĐKH Trường Đại học Cần Thơ), cho biết:
- ĐBSCL bị tác động bởi BĐKH ở nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau nhưng có thể nói, người dân là người chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Nhiều hộ dân gần khu vực biển đang phải sống trong sự lo lắng trước những diễn biến vô cùng phức tạp, bất ngờ. Dự kiến sẽ có dịch chuyển dòng di cư của nông dân từ vùng ven biển bị tác động nặng nề do BĐKH lên các đô thị vùng phía Bắc và phía Tây như Cần Thơ, Vĩnh Long, Long Xuyên. Điều này sẽ khiến cho kế hoạch quy hoạch đô thị bị phá vỡ, trật tự xã hội phức tạp, môi trường đô thị bị xấu đi do gia tăng cơ học về dân số…

Khẩn trương ứng phó

Điều mà chúng ta cần quan tâm là trong thời gian tới làm sao để khắc phục và giảm nhẹ thiệt hại do BĐKH gây ra. Theo ông Nguyễn Văn Sánh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển ĐBSCL, muốn ứng phó được với BĐKH, yêu cầu thông tin thay đổi về nhiệt độ, mặn, khô hạn phải kịp thời đến với người dân, để họ chủ động thay đổi kỹ thuật canh tác, làm cho mọi người nhận thức đúng về những biến đổi của khí hậu. Các nhà khoa học phải nghiên cứu chuyển giao kết quả cho cộng đồng để người dân nắm bắt được, từ đó sẽ tạo ra giải pháp thích ứng với BĐKH.

Ông Lê Anh Tuấn, Viện Nghiên cứu BĐKH Trường Đại học Cần Thơ đưa ra giải pháp:

- Ngay từ bây giờ, điều quan trọng và cấp bách nhất là ĐBSCL phải ngăn mặn xâm nhập. Trước đây, chúng ta theo quy hoạch 5 năm hoặc là 10 năm, nhưng BĐKH có thể dài hơn là 50 năm hoặc 100 năm; chẳng hạn khi quy hoạch 5 năm ngăn mực nước là một mét nhưng 50 năm thì mực nước cao hơn thì sao? Vì vậy, nếu có quy hoạch thì nên kéo dài thời gian hơn. Bên cạnh đó, chúng ta phải xây dựng được chiến lược để ứng phó với BĐKH, cần phải có sự liên kết cũng như sự phối hợp của các cấp chính quyền, nhà khoa học, nông dân và giữa họ với nhau. Thành lập mạng lưới và chia sẻ kinh nghiệm cho nhau giữa các tỉnh, nâng cao trình độ và học tập từ tỉnh bạn. Bên cạnh đó, cần phải tranh thủ sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế.

Sạt lở đê biển Hiệp Thạnh (Trà Vinh)  do tác động của BĐKH.

Ngoài các yêu cầu trên, thiết nghĩ, vấn đề cần làm ngay của ĐBSCL hiện nay đối với BĐKH là phải có biện pháp thích nghi trước mắt ở từng địa phương, nghiên cứu phòng ngừa dịch bệnh cho người, động thực vật. Cần xây dựng các hồ chứa nước, đủ cung cấp nước vào mùa khô và cuối cùng là tăng cường công tác bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên, xây dựng các công trình xử lý nước thải tại các khu công nghiệp, khu dân cư, nội ô thành phố.

Còn về lâu dài, phải biến thách thức thành thời cơ như lai tạo giống chịu được sự tác động của khí hậu, tạo điều kiện ổn định và tăng cao sản lượng lương thực, thực phẩm - mặt hàng chiến lược được dự báo là khan hiếm và giá cao trong tương lai do dân số tăng và tác động bất lợi của BĐKH tới sản xuất nông nghiệp, xây dựng hệ thống điện năng lượng mặt trời phục vụ sinh hoạt giảm phát thải khí nhà kính…

Tuy nhiên, qua tìm hiểu từ nhiều địa phương, chúng tôi được biết, khó khăn nhất hiện nay của họ là vốn, khả năng hiểu biết và nguồn nhân lực phục vụ cho việc triển khai thực hiện. Những phân tích hay nghiên cứu còn rất hạn chế, nhiều nơi đã diễn ra nhiều ngày tập huấn kỹ thuật, chia sẻ kinh nghiệm nhưng chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Một khía cạnh đáng quan tâm nữa là nguồn nhân lực phụ trách này do đảm nhiệm nhiều công việc nên trong lĩnh vực này còn lơ là. Thiết nghĩ, cần có những biện pháp khắc phục nhanh chóng.
 

Bài và ảnh: HUỲNH VĂN XÂY