Kỳ 2: Mưu trí, dũng cảm, sáng tạo

QĐND - Giai đoạn 1941-1943, phong trào cách mạng của quần chúng nhân dân nổ ra ở khắp nơi và lan nhanh trên phạm vi toàn quốc. Thực dân phong kiến tìm mọi cách đàn áp phong trào và tăng cường chính sách bóc lột nhân dân... Tại xã Trường Hà, huyện Hà Quảng (Cao Bằng) nhiệm vụ của các đội viên cứu quốc ngày một nặng nề. Họ vừa phải hoạt động công khai, vừa bí mật trong lòng địch. Công việc của họ là dẫn đường, chuyển công văn tài liệu. Việc đó rất quan trọng vì nhiệm vụ không cho phép sơ suất. Khi kể về những người bạn của mình, ông Lý Văn Tinh (Thanh Minh) nhắc rất nhiều đến Kim Đồng - người đội trưởng đầu tiên của mình.

Người dẫn đường mưu trí

Hôm đó, khoảng trung tuần tháng 8-1942, Bác Hồ từ xã Nà Sác về Pác Bó để chuẩn bị cho chuyến sang Trung Quốc, với tư cách là đại biểu phong trào Việt Minh và đại diện Phân hội Việt Nam thuộc Hiệp hội Quốc tế phản xâm lược, bàn cách phối hợp hành động giữa phong trào Việt Minh với phong trào chống Nhật của nhân dân Trung Quốc và lực lượng đồng minh chống phát xít trên chiến trường Thái Bình Dương.

Để tránh sự theo dõi của mật thám, Bác Hồ đóng giả là một thầy cúng, vượt qua mấy trạm gác về tới thôn Kéo Già (cách thôn Nà Mạ khoảng 3km). Tới thôn Kéo Già, thấy có nhiều lính canh chốt chặn các ngả đường, Bác quyết định lên hang Nộc Én trú tạm. Ngày hôm sau, anh Đức Thanh cùng Kim Đồng tới gặp Bác. Lúc đó, Kim Đồng chỉ biết Bác có tên là ông Ké. Kim Đồng đã đưa ông Ké theo con đường mà các đội viên chuẩn bị. Con đường đó lúc đi qua rừng già, lúc đi gần dòng suối. Trên mỗi đoạn đường ấy, các đội viên vẫn cần mẫn thực hiện nhiệm vụ cảnh giới nhằm bảo vệ cán bộ cách mạng. Kim Đồng đưa ông Ké về tới Pác Bó an toàn.

Người dân thôn Nà Mạ viếng thăm nơi an nghỉ của anh Kim Đồng.

Trung tuần tháng 2-1942, Kim Đồng nhận nhiệm vụ chuyển tài liệu mật từ Nà Mạ tới xã Đào Ngạn, huyện Hà Quảng. Đó là hai mẩu giấy nhỏ viết bằng ký hiệu. Kim Đồng bàn với các đội viên về cách cất giấu tài liệu. Vì trước mỗi nhiệm vụ, Kim Đồng chủ động tranh thủ ý kiến của các đội viên và luôn giành về mình những phần việc khó. Kim Đồng nêu ý kiến:

- Nếu để tài liệu trong miệng cá, sẽ bị nhòe mực; còn để vào trong mũ nồi sẽ nguy hiểm, vì sợ bọn lính lấy mất mũ.

Sau khi bàn bạc rất kỹ với các đội viên, Kim Đồng quyết định đục thủng đốt cuối cùng của cần câu, cho tài liệu vào đó và bịt lại bằng đất. Khi Kim Đồng đi qua trạm lính gác ở đầu thôn Nà Mạ, chúng lấy mũ nồi và giỏ cá kiểm tra, Kim Đồng đập cần cây xuống đất khóc rất to, nước mắt chảy giàn giụa, chúng kiểm tra qua quýt nên chẳng phát hiện được gì, đành phải trả lại cho “trẻ con”...

Ông Thanh Minh hóm hỉnh:

- Kim Đồng bảo với chúng tôi: Mình đập cần câu xuống đất nhưng bàn tay trái của mình vẫn phải bịt đốt cuối để cho đất đỡ bung ra. Các tình huống của Kim Đồng xử trí trên đường và khi gặp lính Tây, chúng tôi học được rất nhiều điều khi thực hiện nhiệm vụ...

Trở về từ Đào Ngạn an toàn, Kim Đồng đưa anh Vũ Anh (bí danh Trịnh Đông Hải), Ủy viên Trung ương Đảng về Pác Bó theo đường rừng.

Nhớ về người bạn, người đồng chí của mình, mắt ông Thanh Minh rơm rớm:

- Tờ mờ sáng ngày 15-2-1943, mọi người đang ngủ bỗng nghe những loạt đạn khô, lạnh. Tôi hiểu chuyện gì đang xảy ra. Vì tối hôm trước Kim Đồng giao cho tôi và Cao Sơn tới nhà anh Kinh Xình thực hiện nhiệm vụ canh gác, bảo vệ một cuộc họp quan trọng. Nghe tiếng nổ, tôi chạy thẳng tới nhà anh Kinh Xình thấy rất nhiều lính Pháp, lính tay sai và không ít người dân trong bản. Nhà anh Kinh Xình không có ai, Kim Đồng nằm trên vũng máu ở bên kia suối. Thương bạn, tôi định chạy tới nhưng Cao Sơn ngăn lại, giọng rất nghiêm trang:

- Nhiệm vụ cách mạng không cho phép!

Chuyện là, bọn lính phát hiện tại nhà anh Kinh Xình có người lạ (lúc đó hơn 20 người là những cán bộ chủ chốt của Châu ủy Hà Quảng, Ban Việt Minh Hà Quảng gồm các đồng chí: Lê Quảng Ba, Cao Hồng Lĩnh, Đức Thanh, Thế An, Nhất Sơn, Quý Hiệu, Bát Ngư, Ngư Mạn...). Thấy bọn lính từ xa tới, Kim Đồng bảo Cao Sơn lùi về phía sau báo cho mọi người biết. Khi Cao Sơn đã đi khuất, Kim Đồng chạy vọt qua suối lên bìa rừng đánh lạc hướng quân lính. Phát hiện có người bỏ chạy, quân địch nổ súng đuổi theo. Và Kim Đồng đã anh dũng ngã xuống khi mới 14 tuổi. Bọn địch cay cú vì không bắt được cán bộ Việt Minh nên chúng có ý định chặt đầu Kim Đồng bêu giữa chợ hòng uy hiếp tinh thần cách mạng của quần chúng. Dân làng đấu tranh phản đối quân lính bắn trẻ con và đưa thi hài Kim Đồng về tổ chức an táng ở chân núi Tèo Lài. Kim Đồng được an táng giữa hai cây nghiến nhỏ. Và thật lạ, hai cây nghiến lớn rất nhanh xòe tán rộng như che cho giấc ngủ của người anh hùng nhỏ tuổi Nông Văn Dền.

Đi tiếp trên con đường chông gai

Trong thời gian hoạt động từ 1941 đến 1943, trước lúc Kim Đồng hy sinh, những lúc rảnh rỗi, Thanh Minh hướng dẫn cho các bạn học chữ quốc ngữ (vì đầu năm 1941 Thanh Minh được học chữ của thầy giáo Ngưu ở Hòa Mục). Chữ nào khó đều được các đội viên tới hỏi anh Đức Thanh nên mọi người tiến bộ rất nhanh. Đến đầu năm 1943 cả 5 đội viên đều đọc được sách báo của Đảng, của cách mạng... Khi Kim Đồng hy sinh, Cao Sơn được giao làm đội trưởng (lúc đó đội kết nạp thêm Quế Lâm).

Cũng giống như Kim Đồng, những công việc nặng nhọc Cao Sơn đều xung phong đảm nhiệm. Trong giai đoạn này phong trào cách mạng trong nước lên nhanh, nhiều cuộc họp quan trọng diễn ra trên địa bàn xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, các đội viên phải chia nhau đi đưa tài liệu, dẫn cán bộ, thỉnh thoảng đọc cho dân nghe những khẩu hiệu, bài thơ của cách mạng... Ông Thanh Minh không nhớ rõ toàn đội đã đưa được bao nhiêu tài liệu, dẫn bao nhiêu lượt cán bộ đến nơi an toàn, chỉ biết, ngày đó những vết sẹo bị gai rừng, đá núi vạch trên chân các đội viên ngày càng nối dài; vết cũ chưa liền vết sau lại đè lên... Trong mười hai lần làm liên lạc, ông Thanh Minh nhớ nhất hôm chuyển tài liệu từ xã Bản Hoàng tới xã Hòa Mục. Tài liệu được cán bộ cách mạng dùng bút mực ghi vào mặt trong của chiếc quần dài ông mặc với vỏn vẹn mấy chữ: “Đi làm phụ thầy mo”. Ông bị bọn lính canh khám người nhưng không tìm thấy gì chúng đành cho ông đi qua. Ông Thanh Minh cho biết:

- Tôi nhớ nhất lần đó vì phương pháp truyền tín hiệu của cách mạng rất đơn giản, bí mật và khoa học. Với cách làm đó cho dù địch có lấy được tài liệu, thậm chí tôi hy sinh chắc chắn chúng cũng chẳng thể biết được điều gì.

Hội người cao tuổi phường Tân Giang, thị xã Cao Bằng thắp hương tại Khu di tích lịch sử Kim Đồng.

Đội thiếu niên hoạt động đến tháng 10-1944. Vì sau khi ra khỏi nhà tù Tưởng Giới Thạch, Bác Hồ trở về Pác Bó kịp thời hoãn khởi nghĩa vũ trang của liên tỉnh ủy và gấp rút chuẩn bị lực lượng chờ thời cơ giành chính quyền. Chủ trương của Người lúc này là: Chính trị trọng hơn quân sự, tuyên truyền trọng hơn tác chiến để gây ảnh hưởng chính trị. Theo chủ trương của Đảng và Bác Hồ, các đội viên Cao Sơn, Thủy Tiên, Thanh Thủy, Quế Lâm đi đến các tỉnh: Tuyên Quang, Thái Nguyên, Phú Thọ làm công tác tuyên truyền cho cách mạng và tuyên truyền thành lập Đội Nhi đồng cứu quốc, còn Thanh Minh do chân bị đau nên ở lại thôn Nà Mạ dạy chữ quốc ngữ...

Bà Hoàng Thị Khìn, người cao tuổi nhất xã Trường Hà, cũng đã nhiều năm phục vụ cách mạng và Bác Hồ khi Người ở Pác Bó, nhớ lại:

- Lúc đó, nhân dân trong xã, trong bản chỉ biết các cô, các chú ấy là trẻ chăn trâu, nghịch ngợm. Tới khi Kim Đồng hy sinh, chúng tôi mới biết các em làm liên lạc cho cách mạng. Chính từ sự hy sinh của Kim Đồng, mà chúng tôi thấy mình cần phải có trách nhiệm hơn đối với cách mạng, đối với Bác Hồ.        

Chuyện của những đội viên nhi đồng cứu quốc đầu tiên là vậy. Hành động của họ đã nói lên tất cả ý chí, nguyện vọng lớp thiếu niên nhi đồng của dân tộc anh hùng. Ở đó những con người tuổi còn nhỏ nhưng không sợ khó khăn gian khổ, chấp nhận hy sinh vì sự trường tồn của Tổ quốc, của dân tộc. Cũng chính từ nơi nguồn cội ấy, phong trào của thiếu nhi cứu quốc phát triển rộng khắp. Những người nhỏ tuổi ở mọi miền đất nước đã sát cánh cùng các anh, chị đoàn viên, thanh niên phá kho thóc, tiêu diệt đồn địch, giải phóng giành chính quyền... Dẫu không ít lần đổi tên cho phù hợp với yêu cầu của cách mạng, nhưng lớp thế hệ đội viên Đội TNTP Hồ Chí Minh ngày nay đã và đang tiếp bước truyền thống của các đội viên cứu quốc dưới tán rừng Thoong Mạ ngày nào lập nên những thành tích mới, đỉnh cao mới trong học tập, rèn luyện, xứng đáng là con ngoan, trò giỏi, cháu ngoan Bác Hồ trong thời đại mới - Thời đại Hồ Chí Minh.

Kỳ 1: Tuổi nhỏ chí lớn

Bài và ảnh: Mè Thắng – Hồng Xiêm