Chuyện một cô gái Sông Trà (kỳ 2)

(Tiếp theo kỳ trước)

Ở tuổi 95 nhưng bà vẫn đi lại thăm nom các cụ cùng ngõ xóm.

Rút kinh nghiệm ở “Nghệ An đỏ”, địch huy động cả lính lê dương tiến hành khủng bố trắng cực kỳ dã man, ác liệt. Mùa hè năm 1931, tình hình lâm bước thoái trào. Bà được bầu làm Bí thư tổng Thượng, nhằm khôi phục các tổ chức cơ sở tan vỡ khắp các nơi ở các xã tây Sơn Tịnh. Phạm Kiệt, Nguyễn Chánh lần lượt đều bị bắt. Địch cho truy lùng bà ráo riết ngày đêm. Bà cùng một số đồng chí rút lui vào núi Hòn Dầu, tìm nơi không có dấu chân người, chỉ thấy toàn dấu chân voi, cọp… làm chòi trên cây cao để sống và tiếp tục chiến đấu. Nhiều ngày đêm, gió mưa ướt như chuột lột, lạnh buốt thấu xương. Để tránh khói bay lên bị lộ, phải ăn gạo sống, khoai khô, uống nước khe. Thương út Trinh và các đồng chí ốm đau, xanh xao, vàng vọt, các mẹ, các chị là cơ sở mật, lén lút tiếp tế cho những đòn bánh tét. Tháng 8-1931 do một tên bí thư xã đầu hàng, phản bội chỉ điểm, bà bị tên tri huyện Nguyễn Bính trực tiếp chỉ huy quân lính vây bắt. Tri huyện Nguyễn Bính, tuần phủ Nguyễn Bá Trác, án sát Nguyễn Đình Chi, chánh mật thám Lyvécxê dùng mọi chiêu độc nhất dụ dỗ, mua chuộc đều không thành công. Chúng treo bà lên đánh đập, tra tấn tàn khốc cũng không khuất phục được. Con chim sáo ở trường tra đã quen thuộc các cảnh cực hình này. Mỗi lần bà la to phản đối, con sáo lại bay lên cây kêu nhiều hơn: “Trói treo con gái! Trói treo con gái!”. Đồng bào đi ngang qua dừng chân xem đông quá, chúng nó mới ngơi tay. Cảm phục tinh thần kiên trung, bất khuất của út Trinh, nhiều lính canh nói: “Ít thấy ai như con nhỏ nầy, gan lỳ thật, lúc nào cũng cười, bị đánh đập máu me đầy người, chết đi sống lại cũng cười, kỳ lạ quá trời…”. Tên toàn quyền cáo già Pasquier cho gọi vào thẩm vấn hai nữ tù chính trị của Quảng Ngãi. Hắn không moi được điều gì ở chị Trần Thị Hiệp-người nữ tỉnh ủy viên đầu tiên của Đảng bộ tỉnh và là người cầm cờ chỉ huy cuộc biểu tình đầu tiên ở Quảng Ngãi. Ra khỏi phòng hỏi cung, chị Hiệp dặn út Trinh: “Hắn vừa muốn “gài bẫy”, vừa muốn thử trình độ của chị em mình, em cần bình tĩnh đối phó”. Út Trinh đĩnh đạc hiên ngang bẻ gãy hết những câu hỏi của toàn quyền Pasquier. Tên chánh mật thám Lyvécxê rất sõi tiếng Việt, phiên dịch cho Pasquier nghe, khiến hắn bẽ mặt, còn hai phóng viên của báo Nhân đạo (Pháp) thì tốc ký lia lịa những câu đối chất của út Trinh: “Tôi chỉ có một đất nước mẹ duy nhất là Việt Nam, không có và không chấp nhận bất cứ một “mẫu quốc” nào khác. Tôi không phải là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam nhưng tôi ủng hộ Đảng Cộng sản Việt Nam đã đấu tranh giànhh độc lập, tự do, hạnh phúc cho nhân dân, đất nước tôi. Tôi yêu đất nước tôi, tôi không muốn và phản đối đế quốc Pháp xâm lược, cai trị nước tôi. Điều đó cũng giống như trước đây nhân dân nước ông đã đứng lên chiến đấu không cho quân Đức chiếm đóng nước Pháp. Thử hỏi, thực dân Pháp bóc lột nhân dân tôi tận xương tủy, còn tôi là con gái mới 17 tuổi, chưa thành niên đã bị các ông bắt giam cầm, đánh đập dã man, vậy văn minh của các ông là văn minh kiểu gì? Ông bảo Cộng sản không có vũ khí, làm sao có thể thắng ư? Chúng tôi có sức mạnh lòng dân của 25 triệu người đứng lên chống ngoại xâm. Không có thứ vũ khí nào của các ông có thể thắng chúng tôi. Tất nhiên thắng lợi không thể đến với chúng tôi ngày một ngày hai, nhưng cuối cùng nhất định thắng lợi sẽ thuộc về chúng tôi. Ông hỏi giả sử chúng tôi thắng rồi, sẽ đối xử với người Pháp như thế nào? Tôi quả quyết với ông một lần nữa rằng, không có một sự "giả sử" nào hết. Nhất định chúng tôi sẽ chiến thắng hoàn toàn. Và khi ấy không riêng gì với người Pháp, bất cứ người ngoại quốc và nước ngoài nào thực sự ủng hộ, thân thiện với chúng tôi đều được bắt tay như người bạn, ai chống phá sẽ bị trục xuất, ai xâm lược sẽ bị trừng trị đích đáng…".

Báo Tiếng dân, đặc biệt là tờ báo Nhân đạo của Pháp, trong bài phóng sự điều tra về tình hình thuộc địa và tù chính trị ở Đông Dương đã tường thuật khá tỉ mỉ cuộc thẩm vấn này. Dư luận Pháp đánh giá rất cao Đảng Cộng sản Đông Dương và sau đó đã nổ ra cuộc biểu tình tấn công tòa nhà Quốc hội Pháp, đòi trả độc lập cho Việt Nam…

Mọi cách đều vô hiệu. Cuối năm 1932, chúng mở phiên tòa, đưa bà và hai đồng chí nữa ra xử án. Vừa tuyên án xong, bà liền đứng phắt dậy xin hỏi: "Chúng tôi là dân mất nước, đấu tranh đòi quyền sống cho mình và mọi người thì bị kết án năm, bảy năm tù, còn bọn buôn dân bán nước gieo đau khổ cho mọi người kia (bà chỉ tay vào mặt tên chánh án và bộ sậu) thì đáng kết án bao năm tù?". Bọn chúng tái mặt. Hai đồng chí đứng lên hô lớn: "Chúng tôi chống án, không công nhận bản án vô lý này!". Phiên tòa nóng rực bầu không khí phẫn nộ và khinh bỉ. Tên chánh án sợ hãi cho lính bịt mồm bà và hai đồng chí, xua tay giải tán nhanh phiên tòa.

Thời gian này, nhà lao Quảng Ngãi đã thật sự trở thành một địa ngục trần gian hòng dập tắt ngọn lửa cách mạng. Các tù chính trị đã vào đây là không mong có ngày về, nếu không bị xử tử thì cũng bị đi đày biệt xứ, ở tù chung thân hoặc giam cầm nhiều năm với chế độ cực kỳ hà khắc cho đến chết. Út Trinh tự nhủ mình: “Bao giờ chết hẵng hay. Phải tranh thủ học để không hoài phí tuổi thanh xuân”. Học tập lúc này cũng là một trận chiến đấu không kém phần quyết liệt, chỉ cần để lộ ra một mẩu giấy trắng, một đoạn bút, một trang báo, sách, lập tức bị đánh đập tàn nhẫn và tống giam vào hố xí. Bằng những cục gạch non viết trên nền xi măng, bà nhờ các chị dạy học làm các phép toán. Lợi dụng hai nhà xí của hai nhà lao nam và nữ đối diện nhau có lỗ thông hơi, nhờ các bạn tù canh gác, cứ “đến hẹn lại lên”, ông Nguyễn Chánh đã truyền giảng cho bà về cách thức làm một bài văn, về niêm luật thơ Đường, giải thích những câu hỏi về kinh tế, chính trị, văn hóa, lịch sử v.v.. Quả thật, nhà tù đã trở thành một trường học lớn của những người Cộng sản.

Nhờ có mặt trận Bình dân lên nắm chính quyền ở Pháp, tù nhân đoàn kết đấu tranh quyết liệt, năm 1935 Nguyễn Chánh và bà được thả về giam lỏng ở quê nhà. Quý trọng, thầm yêu nhau, cùng chí hướng và cảnh ngộ, ông, bà tìm gặp nhau và thành hôn. Phải chăng đây là nhân duyên tiền định? Trời đã xe tơ kết mối cho hai người bạn, hai người đồng chí cần phải có nhau, giúp nhau vượt qua phong ba, máu lửa để làm nên sự nghiệp lớn cho đời. Ông bà đã có những năm tháng sống bên nhau hạnh phúc nhất nhưng cũng thật ngắn ngủi. Ông được Xứ ủy chỉ định làm Bí thư Liên tỉnh ủy Quảng Ngãi-Bình Định-Phú Yên, biền biệt xa nhà. Sau cơn thoái trào, phong trào cách mạng ở Nam Trung Bộ sống lại mãnh liệt với nhiều hoạt động bí mật, công khai sinh động, phong phú. Địch theo dõi từng ngày, từng bước chân của Nguyễn Chánh. Bà sinh dày hai con, lao động quần quật suốt ngày đêm, buôn bán lặt vặt vừa để nuôi sống gia đình, vừa làm công việc của Đảng giao cho, vừa dành dụm tiền chu cấp cho các đồng chí ngoài Bắc trong Nam vào ra hoạt động, tới lui cần giúp đỡ. Những lần hai con bị sốt rét, không chăn đắp đủ ấm, bà phải ôm cả hai con vào lòng, truyền hơi ấm của mình cho hai con lui cơn sốt rét tê người.

Mặt trận Bình dân đổ. Nguyễn Chánh lập tức bị bắt đi đày biệt xứ năm 1939. Năm 1940, Nhật nhảy vào Đông Dương. Dân ta một cổ hai tròng. Đến lượt bà bị tống vào nhà lao Quảng Ngãi lần thứ hai năm 1941. Đất nước ngày càng lầm than, gia đình tan nát, đoạn trường cay đắng đến tột cùng, bà làm thơ để giữ vững ý chí chiến đấu và đã sáng tác khá nhiều bài thơ hay. Đoạn đường này của bà và gia đình có những chuyện thú vị và lãng mạn ngoài sức tưởng tượng. Đó là tầm đầu năm 1945, bé gái Tuyết Minh-đứa con thứ hai của bà-nhớ mẹ quá, đòi bà ngoại dẫn đi thăm cho bằng được. Hai mẹ con ôm nhau khóc. Con bé nhất quyết không chịu rời mẹ. Nhìn con rách rưới, ốm nhom, bà cũng nảy ra ý định nuôi con trong nhà lao. Lợi dụng sơ hở, bà kéo tuột con bé chạy vào phòng giam, rút con dao phay giấu kín từ lâu và giơ lăm lăm trước mặt khiến mấy tên lính canh khiếp vía cấp báo lên tên tuần phủ Nguyễn Bá Trác đến giải quyết. Đôi mắt rực lửa căm thù, tay vung con dao, bà nói to: “Ông thừa biết người cộng sản vào đây là không sợ cái chết. Ông mà tiến lên một bước, tôi sẵn sàng xả thân liều mạng với ông. Con ông được ăn sung mặc sướng, ở nhà cao cửa rộng, còn con tôi ở đây ăn cơm thiu gạo mục với mắm thối hóa dòi. Nó mới 6 tuổi, gây hại gì cho ông? Ông đã từng ra nước ngoài tham gia phong trào Đông Du nhưng trở về lại làm tuần phủ. Dù sao ông cũng là người có học thức, chẳng lẽ trong ông không còn một chút tình người nào hay sao?”. Bất ngờ vì bị vạch tội phản bội và hoạt đầu của mình, Nguyễn Bá Trác tái mặt, lùi lại một bước. Không hiểu vì còn một chút tình người hay sợ chết, vả lại hắn sắp được chuyển vào làm việc ở các tỉnh phía Nam, bỗng nhiên hắn ra lệnh: “Thôi! Cho con nhỏ ở lại vài ngày nữa, nếu có trên kiểm tra thì giấu vào nhà xí” và hắn bỏ đi. Vậy là Tuyết Minh được mẹ và cô bác tù nhân nuôi trong nhà lao, trở thành một nguồn vui cho mọi người. Đến ngày 9-3-1945, Nhật đảo chính Pháp. Nguyễn Chánh bị biệt giam trong ngục tối ở nhà lao Thừa Phủ (Huế), nói với các đồng chí: “Tình hình này anh em ở căng an trí Ba Tơ nhất định khởi nghĩa. Tôi phải về ngay…”. Đúng như ông tiên đoán, hai ngày sau, ngày 11-3-1945 đã nổ ra cuộc Khởi nghĩa Ba Tơ do Phạm Kiệt được Tỉnh ủy lâm thời phân công trực tiếp lãnh đạo và chỉ huy. Nguyễn Chánh tìm cách liên lạc với chị Hồng người Huế và chị Đính (em gái cụ Đào Duy Anh) bị giam ở nhà lao nữ, liên lạc nhờ ông Tôn Quang Phiệt và ông Phan Nghị Đệ con trai cụ Phan Bội Châu vận động, đấu tranh với bọn Nhật và cả chính phủ Trần Trọng Kim, được ra tù về Quảng Ngãi. Nhà lao Quảng Ngãi cũng đồng lòng đấu tranh quyết liệt, bà và cháu Tuyết Minh cũng được thả ra. Thời cơ trực tiếp cách mạng đã đến. Trong Đảng, bà được bầu là Tỉnh ủy viên Đảng, bên ngoài là ủy viên Ủy ban Cứu quốc tỉnh. Bà gửi con cho cô bác nuôi, dồn hết tâm lực huy động nhân vật lực chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa. Ngày 12-8-1945, được tin phát xít Nhật đầu hàng Đồng minh, không chờ đợi chỉ thị của Trung ương, Tỉnh ủy quyết định cướp thời cơ tổng khởi nghĩa ngay vào ngày 14-8-1945. Trước lễ xuất quân vô cùng oai nghiêm, hùng tráng, ủy ban Cứu quốc cử bà trao thanh gươm báu cho Đội Du kích Ba Tơ. Thật bất ngờ, người nhận thanh gươm lại chính là ông Nguyễn Chánh-Chính trị viên Đội kiêm Tổng chỉ huy các lực lượng vũ trang khởi nghĩa toàn tỉnh. Cho đến hôm nay, những đồng chí, bạn bè biết sự kiện này, nhắc lại chuyện bà Trinh đang mang bầu trao gươm thiêng cho chồng lên đường diệt Nhật giành chính quyền về cho nhân dân, ai cũng muốn mắc cười đến bể bụng…

HỒ NGỌC SƠN

(Còn nữa)