Chung một chiến hào (Phần 1)

Chủ tịch Hồ Chí Minh và Hoàng thân Xu-pha-nu-vông tại chiến khu Việt Bắc năm 1950. Ảnh tư liệu

LTS: Nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh Hoàng thân Xu-pha-nu-vông, nguyên Chủ tịch nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào (13-7-1909/13-7-2009), nhà văn Trần Công Tấn vừa hoàn thành cuốn tiểu thuyết tư liệu lịch sử viết về cuộc đời hoạt động cách mạng của Hoàng thân Xu-pha-nu-vông. Báo Quân đội nhân dân trân trọng trích giới thiệu với bạn đọc 2 chương VIII và IX cuốn tiểu thuyết nói trên dưới tựa đề “Chung một chiến hào” (do tác giả đặt).

Đầu tháng 10-1945, Hoàng thân Xu-pha-nu-vông theo đường số 1, vào Huế gặp Bí thư Xứ ủy Đảng Cộng sản Đông Dương Trung kỳ kiêm Chủ nhiệm Việt minh Trung Bộ Nguyễn Chí Thanh, trước khi theo đường số 9 trở về Lào.

Hoàng thân và những người tùy tùng được Bí thư Xứ ủy Nguyễn Chí Thanh niềm nở đón tiếp, ân cần thăm hỏi sức khỏe và xin cho biết đoàn cần gì cứ đề xuất, Xứ ủy và Ủy ban Trung Bộ sẽ hết lòng phục vụ.

Khi đã lo xong chỗ ăn nghỉ chu đáo cho đoàn của Hoàng thân, đồng chí Nguyễn Chí Thanh lập tức đội mưa gió đến Trung Bộ phủ báo cho Chủ tịch Ủy ban Trung Bộ Trần Hữu Dực biết anh vừa đi gặp Hoàng thân Xu-pha-nu-vông trên đường trở về Lào, đang ghé qua Huế. Anh kể lại với đồng chí Trần Hữu Dực chuyện Bác Hồ lúc chia tay ở Tân Trào, Bác bảo anh một trong các nhiệm vụ quan trọng của Xứ ủy Trung kỳ là hết lòng hết sức giúp cách mạng Lào. Bác căn dặn: “Việt Nam ta giúp nhân dân và cách mạng Lào là mình tự giúp mình”. Anh Thanh cho biết, sau ngày 2 tháng 9, Bác Hồ đã mời ông bà Hoàng thân lúc này đang ở Vinh ra Hà Nội, để bàn về việc liên minh Việt-Lào trong tương lai đoàn kết để chống bọn thực dân, đế quốc xâm lược. Sau khi tiếp kiến Bác Hồ, Hoàng thân Xu-pha-nu-vông được người anh cả là Phó vương Phết-xa-rạt đang là Thủ tướng Lào gọi về tham gia chính phủ cách mạng Lào.

Chủ tịch Trần Hữu Dực nghe Bí thư Nguyễn Chí Thanh nói về quan hệ của Bác Hồ với Hoàng thân và tầm quan trọng của sự đoàn kết của ba nước trên bán đảo Đông Dương và nhiệm vụ trực tiếp của Thừa Thiên-Huế và Trung kỳ, nơi có nhiều tỉnh cùng chung biên giới với nước Lào phải hết lòng hết sức chi viện cho cách mạng Lào. Đồng chí Trần Hữu Dực biết sự trao đổi của đồng chí Nguyễn Chí Thanh tuy thân tình nhưng anh hiểu rõ đây là chỉ thị của Xứ ủy mà Ủy ban Trung Bộ và Thừa Thiên-Huế phải chấp hành nghiêm túc - như lời anh Thanh là việc cần làm ngay.

Hôm sau, lúc tiếp kiến Hoàng thân Xu-pha-nu-vông tại Trung Bộ phủ, đồng chí Trần Hữu Dực cho mời Ủy viên quân sự Lê Tự Đồng(1) đến và giới thiệu một người khách lạ, có khuôn mặt quắc thước, với dáng vẻ đĩnh đạc hiên ngang:

- Đây là ngài Hoàng thân Xu-pha-nu-vông.

 Đồng chí Lê Tự Đồng cúi đầu chào. Hoàng thân tươi cười bắt tay anh Đồng. Anh Dực nói tiếp:

 - Anh Đồng ạ, Ngài Hoàng thân cần phải về Lào gấp. Vậy nhờ anh tổ chức một trung đội bảo vệ hộ tống Ngài về nước.

Chấp hành chỉ thị của Ủy ban Trung Bộ, hôm sau anh Lê Tự Đồng đã điều động hơn ba chục chiến sĩ mạnh khỏe và một số cán bộ chỉ huy như các đồng chí Lê Phùng Thời, Đoàn Thuần, Trần Văn Dĩnh, Trần Ngọc Quế… trang bị vũ khí nhẹ, mang theo đầy đủ lương thực đến hộ tống Hoàng thân Xu-pha-nu-vông và đoàn tùy tùng theo con đường số 9 qua Lao Bảo về Xê Pôn, Mường Phìn. Vài hôm sau, Đại tướng Võ Nguyên Giáp cũng vào theo đến Mường Phìn tiễn đoàn và cử thêm 4 sĩ quan đặc phái gồm các đồng chí Dương Cự Tẩm, Lê Thiệu Huy, Nguyễn Trọng Thường và Hoàng Xuân Bình giúp việc Hoàng thân Xu-pha-nu-vông.

Theo hồi ký của nhà văn Xu-van Thon có mặt trong ngày Hoàng thân Xu-pha-nu-vông vượt Trường Sơn trở về, các tầng lớp nhân dân Xê Pôn già trẻ, trai gái đều phấn khởi tự hào. Ai nấy đều mặc những bộ áo quần đẹp nhất, hái những bông hoa đẹp và thơm nhất xâu thành từng vòng, chuỗi chuẩn bị để khoác vào cổ chúc phúc Hoàng thân. Rồi họ kéo đến tụ tập tại sân trường tiểu học giữa thị trấn Xê Pôn đón tiếp chào mừng Người. Hoàng thân đã đưa ra bức ảnh chụp với Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Thủ đô Hà Nội cho mọi người cùng xem. Đây cũng là lần đầu tiên người dân Xê Pôn được thấy ảnh Bác Hồ.

Ngay ngày hôm sau, nhân dân Xê Pôn tổ chức cuộc mít tinh lớn hoan nghênh Hoàng thân trở về. Sau lễ chào cờ, Hoàng thân lên phát biểu. Người nói:

- Đất Lào phải do người Lào làm chủ. Vì vậy, chúng ta phải đoàn kết với nhau chung sức, chung lòng đấu tranh để cứu lấy Tổ quốc yêu dấu của chúng ta. Lào và Việt Nam cùng chung một nguyện vọng duy nhất là có nền độc lập dân tộc và quyền dân chủ thực sự; cùng chung một kẻ thù là thực dân Pháp đang muốn trở lại thống trị hai nước chúng ta. Do đó nhân dân Lào và nhân dân Việt Nam anh em phải đoàn kết nhau lại tiếp tục chiến đấu.

Nền độc lập của Lào muôn năm!

Tình đoàn kết Lào - Việt Nam muôn năm!

Hòa bình thế giới muôn năm!

Hoàng thân vừa dứt lời, tức thì tiếng hoan hô, tiếng hát hòa cùng tiếng chiêng, tiếng trống vang lên rung trời chuyển đất, âm vang khắp rừng núi, sông suối Xê Pôn…

Nhân dân Xê Pôn lại lưu luyến tiễn Hoàng thân lên đường đi gấp đến Mường Phìn, Pha Lan, Đồng Hến để đến tỉnh lỵ Xa-văn-nã-khệt.

Tiễn Hoàng thân đi rồi, nghe lời căn dặn của Người, nhân dân Xê Pôn cùng liên quân Lào-Việt đã mở cuộc tiến công vào bản Nậm-cha-lộ, hang ổ của quân Pháp và tay sai ở vùng Xê Pôn. Quân Pháp hoang mang bỏ chạy khỏi bản. Anh em liên quân đã rải truyền đơn, cắm những lá cờ cách mạng mà Hoàng thân vừa trao tặng và tuyên truyền giải thích lời tuyên bố của Người cho nhân dân trong vùng Pháp kiểm soát hiểu rõ mục tiêu chống Pháp của cách mạng. Từ đó, nhân dân trong vùng Nậm-cha-lộ gọi liên quân Lào-Việt là quân đội của Hoàng thân Xu-pha-nu-vông. Liên quân rất tự hào về danh hiệu mới mà nhân dân đã tin tưởng đặt cho mình, ai nấy đều tự hào hăng hái chuẩn bị tấn công quân Pháp, giải phóng Mường Đồng Hến.

Hoàng thân Xu-pha-nu-vông về đến thị xã Thà Khẹc thì được tin tại thủ đô Viêng Chăn vào hồi 8 giờ sáng ngày 12-10-1945, hơn hai vạn đồng bào Lào cùng với Việt kiều, Hoa kiều tập trung tại Tỉnh đường làm mít tinh chào mừng chính phủ độc lập lâm thời Lào ra mắt quốc dân, trịnh trọng tuyên bố trước quốc dân Lào và thế giới nước Lào độc lập thống nhất ra đời. Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa là quốc gia đầu tiên công nhận nền độc lập của Lào.

Trong danh sách thành viên của chính phủ có Hoàng thân Xu-văn-na Phu-ma được phân công làm Bộ trưởng Bộ Giao thông công chính và Hoàng thân Xu-pha-nu-vông làm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao.

Ngày 30-10-1945, Hoàng thân Xu-pha-nu-vông lên thủ đô Viêng Chăn tiếp kiến Hoàng thân Phết-xa-rạt và Hoàng thân Xu-văn-na Phu-ma, đồng thời đã gặp chính phủ Lào Ít-xa-la và nhận chức Bộ trưởng Bộ Ngoại giao kiêm Tổng tư lệnh tối cao các lực lượng vũ trang Lào. Sau đó Người quay trở về Thà Khẹc tiến hành ngay việc thành lập chính quyền cách mạng, xây dựng lực lượng vũ trang và mở rộng vùng kiểm soát tại Thà Khẹc.

Trong khi đó quân Pháp được Nhật thả ra cộng với quân trốn trong rừng đã tập hợp lại, lập ra những đơn vị chiến đấu phối hợp với quân của chúng từ đường số 9, sân bay Xê Nô và từ Nam Lào đánh lên Xa-văn-nã-khệt để tiến lên Thà Khẹc.

Cũng như ở Thà Khẹc, bọn tù binh Pháp được Nhật thả ra cùng với bọn trốn tránh trong rừng đã tập trung nhau lại cùng với bọn phản động được Nhật, Tàu Tưởng và bọn đồng minh Anh, Ấn giúp sức trang bị vũ khí và phương tiện liền đánh phá các nơi khắp trên lãnh thổ Lào. Chúng đã bị Liên quân Lào-Việt đánh trả quyết liệt ở quanh tỉnh Viêng Chăn như ở Bản Cơn, Bản Y-lay, ở Noọng Pạc Tốp.

Ở Khăm Muộn, Liên quân Lào-Việt đã tấn công tiêu diệt đồn Na Mương. Ở Xiêng Khoảng, Liên quân Lào-Việt tấn công bọn tàn quân Pháp và thổ phỉ Tu Bi, buộc chúng phải bỏ Noọng Hét tháo chạy về phía Tây.

Tại Luông Phra-băng, trước sức mạnh đấu tranh của Chính phủ lâm thời và quần chúng cách mạng Lào, của sư sãi, quân đội, công chức buộc nhà vua Xi-xa-vang-vông phải xin thoái vị.

Kể từ cuối tháng 12-1945 đến đầu năm 1946, liên quân Lào-Việt đã đánh Pháp khắp nơi Bắc, Trung, Nam Lào. Đến ngày 28-2-1946, quân Tàu Tưởng Giới Thạch và thực dân Pháp ký thỏa thuận với nhau để cho quân Pháp vào giải giáp quân Nhật ở Lào từ vĩ tuyến 16 trở lên. Ngày 5-3-1946, quân đội Anh với danh nghĩa Đồng minh vào giải giáp quân Nhật từ vĩ tuyến 16 trở xuống đã giúp quân Pháp trở lại xâm lược Lào. Ngày 12-3, Pháp tập trung lực lượng tấn công vào thị xã Xa-văn-nã-khệt.

Chiếm được các tỉnh ở Nam Lào, quân Pháp đã củng cố lực lượng, được máy bay thả dù tiếp tế lương thực, vũ khí, đạn dược rồi móc nối với bọn quan lại cũ ở các địa phương, tổ chức các cuộc tiến công mới hòng nhanh chóng chiếm đóng toàn bộ lãnh thổ Lào. Ở phía Bắc, bọn Pháp từ Nam Trung Quốc đánh chiếm các tỉnh thượng Lào. Ở phía Nam và phía Đông, lực lượng lớn của Pháp có không quân, pháo binh và xe tăng yểm trợ đánh chiếm các tỉnh Trung Lào. Đứng trước thế giặc rất mạnh, Mặt trận Ít-xa-la và Hội Việt kiều chủ trương rút ra khỏi các đô thị về các vùng nông thôn phát động toàn dân đánh du kích chuẩn bị cho một cuộc kháng chiến trường kỳ. Các vùng biên giới chung với Thái Lan được chính phủ tiến bộ của Thái Lan lúc ấy ủng hộ cách mạng Lào, Việt và Cao Miên. Mặt trận chủ trương sẽ cho nhân dân tạm lánh sang Thái Lan khi cần thiết, nhằm tránh bớt thương vong và bảo vệ tài sản cho dân. Bà con Lào và Việt kiều thì người già, phụ nữ và trẻ con ở Xa-văn-nã-khệt tản cư qua sông đến Mục Đa Hán, thuộc tỉnh U Bôn, ở Thà Khẹc qua sông đến thị xã Na Khon Phả-nôm (Thái Lan).

Hoàng thân Xu-pha-nu-vông chỉ huy một lực lượng Liên quân Lào-Việt gồm 600 tay súng. Những chiến sĩ ở mặt trận Thà Khẹc lúc này gồm số thanh niên Lào được động viên hoặc tự nguyện gia nhập quân đội dưới sự tập hợp chỉ huy của ông Xing-ca-pô Xi-khốt Chun-nã-mã-ly, còn thanh niên Việt kiều do Ủy ban Việt Minh biên chế thành đơn vị tự trang bị quân trang vũ khí.

Những hoạt động cách mạng ở Thà Khẹc lúc này thật sôi nổi. Mọi người đều hăng hái sẵn sàng hy sinh tính mạng cho thị xã Thà Khẹc yêu quý.

Phong trào quần chúng cách mạng ở Thà Khẹc lên càng cao và có khí thế mạnh mẽ khi Hoàng thân đem quân đến mở mặt trận Thà Khẹc.

Không phải ngẫu nhiên mà chính phủ Ít-xa-la và Hoàng thân chọn địa điểm Thà Khẹc, thủ phủ của tỉnh Khăm Muộn để đóng quân và mở mặt trận chống kẻ thù. Thà Khẹc là một địa điểm chiến lược rất quan trọng ở tỉnh Khăm Muộn và Trung Lào, Bắc giáp tỉnh Bo-li Khăm-xay, Nam giáp tỉnh Xa-văn-nã-khệt, Đông giáp tỉnh Hà Tĩnh (Việt Nam), Tây giáp tỉnh Na Khon Phả-nôm có dòng sông Mê Công chảy qua phân chia địa giới giữa Lào và Thái Lan.

Khăm Muộn là một tỉnh giàu có về khoáng sản và rừng nhiều gỗ quý. Xưa kia, Thà Khẹc là thành phố cổ Xi-khốt-tả-boong, có nền văn minh phồn thịnh trong các triều đại vua Lào xưa. Ở vùng huyện Ma-hã-xay được coi là cái nôi của loài người. Nơi đây những nhà khảo cổ phương Tây đã tìm thấy hài cốt của người cổ và những dụng cụ đồ đá.

Thị trấn Thà Khẹc là tụ điểm của nhiều trục đường giao thông quan trọng như các con đường số 13, đường số 8 (Thà Khẹc đi Vinh, Hà Tĩnh). Việc tàu thuyền đi lại trên sông Mê Công cũng rất thuận lợi (Thà Khẹc - Viêng Chăn – Xa-văn-nã-khệt). Bên kia sông đối diện với Thà Khẹc là thành phố Na Khon Phả-nôm của Thái Lan. Đoạn sông này rộng hơn một nghìn mét.

Lịch sử Lào còn ghi nơi đây có truyền thống đấu tranh bảo vệ độc lập các dân tộc lâu đời. Vào ngày 2-6-1893, nhân dân Khăm Muộn-Thà Khẹc đã nổi dậy đấu tranh giết chết tên chỉ huy Rốt-quy-a-ranh của thực dân Pháp ở ghềnh Kẹng-chết.

(Còn nữa)

TRẦN CÔNG TẤN

(1) Sau này là Trung tướng QĐND Việt Nam.