QĐND Online - Thổi sáo là một nghệ thuật đòi hỏi người nghệ sỹ phải thường xuyên luyện hơi và luyện kỹ thuật. Đối với nghệ sỹ sáo, cái khó nhất là thể hiện tình cảm qua tiếng sáo. NSƯT Lương Hùng Việt, giảng viên khoa Nghệ thuật dân tộc và miền núi, trường Đại học Văn hoá Nghệ thuật Quân đội (VHNTQĐ) là một nghệ sỹ sáo Mông có tiếng sáo truyền cảm, thổi hồn được vào cây sáo. Đến trường Đại học VHNTQĐ, tận mắt chứng kiến sự nhiệt tình chỉ bảo ân cần của anh đối với các em học viên mới cảm nhận hết được niềm đam mê đối với cây sáo dân tộc của người nghệ sỹ mây ngàn ấy.

Sinh trưởng trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật, bố là nghệ sỹ sáo nổi tiếng Lương Kim Vĩnh, nên ngay từ thủa ấu thơ thay vì lớn lên trong lời ru ầu ơ của mẹ, Hùng Việt lại thường được cha thổi sáo cho nghe. Những âm thanh vi vu, réo rắt, du dương trầm bổng như có một lực hút hấp dẫn đặc biệt đối với anh. Sự đam mê nuôi lớn tình yêu đối với cây sáo cho đến khi là diễn viên của Đoàn Nghệ thuật Lào Cai. 15 tuổi anh đã tự tin nâng cây sáo lên biểu diễn trước rất nhiều khán giả quê nhà.

NSƯT Lương Hùng Việt trong một lần biểu diễn

Vật bất ly thân của NSƯT Hùng Việt là cây sáo Mông. Anh kể mình mê sáo đến mức tối cũng ôm cây sáo mà ngủ, khiến cây sáo lên nước láng bóng. Nói rồi anh chỉ ra từng loại sáo và minh họa bằng cách thổi cho tôi nghe từ khèn môi, sáo ôi, sáo Thái… mỗi loại sáo lại có cách thể hiện khác nhau, đưa sáo lên môi dìu dặt điệu dân ca Mông. Anh nói, âm sắc của sáo Mông mang vẻ đẹp của rừng núi, biết thủ thỉ, tâm tình mà trai gái Mông nghe là hiểu. Sáo Mông có âm sắc trong trẻo, mượt mà tuy nhiên còn có cả âm rè. Nếu người thổi không tạo ra được âm sắc cổ truyền của người Mông thì đồng bào Mông không công nhận đó là tiếng sáo Mông vì nó không nói được tiếng Mông.

Sáo Mông có sức quyến rũ kỳ lạ đối với anh. Kể về điều này, anh nhẹ nhàng ví von “Tôi nghe tiếng sáo người Mông như là tiếng gió lùa, lá reo trên vách núi, nghe tiếng sáo người Dáy, người KhơMú lại thấy như mình đang đứng bên dòng suối chảy róc rách, có con chim đang hót, con cá đang bơi. Vào những buổi chiều khi mặt trời sắp lặn sau đỉnh núi xa, trên cánh đồng vừa mới gặt còn thơm mùi rạ mới, hay trong những đêm trăng vằng vặc khắp núi rừng vùng cao, nghe tiếng sáo Mông thổi du dương, réo rắt, càng lắng nghe càng cảm thấy không gian như ngưng đọng, yên bình”.

Nặng lòng với cây sáo Mông, anh luôn để tâm tìm tòi, tự học hỏi nghiên cứu, trao đổi kinh nghiệm qua các nghệ sỹ dân gian, qua bạn bè đồng nghiệp và từ chính người cha thân yêu của mình. Những năm tháng học tập ở trường Cao đẳng Nghệ thuật Quân đội đã giúp anh tiếp cận và tìm hiểu sâu hơn kiến thức âm nhạc, làm cơ sở vững chắc để anh sáng tác nhiều tác phẩm dành riêng cho sáo, đặc biệt là cây sáo Mông như “Âm vang lòng núi”; “Lào Cai mùa xuân”; “Rừng vọng”…

Để tìm kiếm các giai điệu sáo đặc sắc, anh lặn lội vào các bản làng, sống với người dân tộc như chính họ. Đến bây giờ, khi đã là giảng viên trường Đại học VHNTQĐ, anh nói rằng anh vẫn thèm đi lắm. Đi về chốn rừng sâu, núi cao, nơi có các bản làng dân tộc. Phần lớn thời gian của anh gắn liền với các chuyến lưu diễn dài ngày, chủ yếu là bằng ngựa và đi bộ vượt qua rất nhiều con suối, những vách đã tai mèo sắc nhọn. Vất vả, mệt nhọc là thế nhưng khi đưa cây sáo lên môi anh lại quên đi tất cả… “Tôi thực sự xúc động khi ở cái bản Mông thuộc huyện Mường Khương ấy chỉ có vỏn vẹn 15 người, còn đoàn diễn của chúng tôi đến 21 người. Không biết chúng tôi lúc nào sẽ đến, họ đã ngồi đợi từ rất lâu rồi. Và suốt đêm ấy tiếng sáo của tôi đã hoà nhịp cùng tiếng sáo mộc mạc của người dân trong bản”, anh tấm sự.

NSƯT Hùng Việt còn có một niềm đam mê nữa là thích đi sưu tầm các loại sáo của các dân tộc anh em. Bộ sưu tập của anh cũng rất thú vị bao gồm rất nhiều các loại sáo có kích cỡ, hình dáng khác nhau, cây sáo dài nhất 1m50, sáo nhỏ nhất 15cm. Anh sưu tầm được hơn 50 loại sáo, trong đó có sáo Dáy, sáo Mường, sáo Lôlô, Khơ Mú…vv…

Tuy nhiên, kinh nghiệm nhiều năm biểu diễn cho thấy những hạn chế ở cây sáo của các dân tộc Tây Bắc, bởi nó chỉ là nhạc cụ độc tấu cho số lượng người nghe hạn chế, nhiều sáo có âm vực chưa đủ một quãng tám, không chuẩn âm với dàn nhạc hiện đại. Từ năm 1989, anh bắt đầu nghiên cứu cải tiến sáo Mông như tăng cung bậc, âm vực và độ vang của sáo để giúp nó có khả năng hoà tấu với những nhạc cụ khác hay độc tấu có dàn nhạc đệm. Anh đã phải thức trắng nhiều đêm để từ một cây sáo đơn ít nốt nâng lên thành một dàn sáo ghép 4,5 ống. Sáo thì ghép với đàn môi, sáo lại ghép với cái bầu gỗ hình nậm rượu để có thể diễn tả được nhiều giai điệu, thang âm khác nhau.

Xem NSƯT Hùng Việt thổi sáo, người nghe như bị thôi miên, hút hồn, tưởng như mình đang lạc vào khu rừng tràn đầy những âm thanh, có tiếng gió vi vu, tiếng chim hót lảnh lót, tiếng vượn kêu, hổ gầm và tiếng suối chảy róc rách. Anh là nghệ sỹ có phong cách diễn sáo dân tộc tươi trẻ, phiêu du, bay bổng ngoài sức tưởng tượng. Những tác phẩm “Âm vang núi rừng”; “Ngày hội được mùa”; “Giai điệu bản xa” …được rất nhiều khán giả yêu thích.

Anh Vũ Thành Long ở Thành phố Hồ Chí Minh nói rằng: “Tiếng sáo Mông nghe rất tuyệt, lần đầu tiên tôi nghe nó qua chương trình truyền hình có nghệ sỹ Lương Hùng Việt biểu diễn năm 1994. Từ lúc đó, tôi cứ mơ ước có một cây sáo Mông để tôi có thể được đắm mình vào thế giới âm thanh kỳ ảo lung linh sắc màu của tiếng sáo ấy…”.

Với tiếng sáo độc đáo của mình NSƯT Hùng Việt đã tham dự nhiều liên hoan, hội diễn ca múa nhạc chuyên nghiệp toàn quốc và tham gia rất nhiều chương trình biểu diễn lớn trong nước như đón nguyên thủ các quốc gia đến thăm Việt Nam. Anh đã cùng cây sáo Mông cải tiến đi biểu diễn ở nhiều nước trên thế giới như Trung Quốc, Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan… tham dự Festival âm nhạc dân tộc thế giới năm 1996.

Không chỉ nghiên cứu, sưu tầm, cải tiến và áp dụng các phương pháp diễn tấu mới cho từng loại sáo, sáng tác các tác phẩm cho sáo mà anh còn tham gia giảng dạy, dàn dựng nhiều chương trình nghệ thuật cho các Đoàn nghệ thuật trong nước.

NSƯT Lương Hùng Việt năm nay 38 tuổi, giảng viên nhạc cụ, hệ dân tộc trường Đại học VHNTQĐ. Anh đã từng đoạt Huân chương Sao đỏ về tài năng trẻ toàn quốc năm 2000 và 8 huy chương Vàng trong Hội diễn nghệ thuật chuyên nghiệp toàn quốc các năm từ (2002 đến 2004) cũng bằng cây sáo Mông cải tiến.

Đinh Thị Mai Lan (Lớp bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí khoá 7)