QĐND Online – Đã gần 50 năm trôi qua, nhiều đêm ông vẫn sống trong cảm giác chờ đợi, cảm giác dường như đã ăn sâu vào máu thịt ông - Phan Thắng (tức Vĩnh Mẫn) nhớ lại. Cái cảm giác mà trước mỗi chuyến đi, ông vẫn cùng cán bộ Hải quân tiễn đưa anh em, lòng mong mỏi đoàn tàu đi đến nơi về đến chốn. Biết bao đêm, các anh ngồi chong đèn hồi hộp chờ đợi tin tức các đoàn tàu chở bao niềm tin, nỗi khát khao hướng về miền Nam đang lênh đênh trên biển cả, đối mặt với hiểm nguy. Đó là nỗi nhớ về những đồng đội người mất, người còn- những người mà ông đã học ở họ tấm lòng quả cảm.

“Thất nghiệp” trước những tấm lòng quả cảm

“Biển của mình sao mình không đi được?”, đó không đơn thuần là câu hỏi mà còn là sự khẳng định chủ quyền, lòng khát khao cho độc lập tự do của Tổ quốc. Là một nhân chứng sống gắn liền với con đường Hồ Chí Minh trên biển huyền thoại, Vĩnh Mẫn vẫn khiêm tốn nhận mình chỉ là nhà nghiên cứu, vì vậy phải viết về những chiến sĩ trên con tàu đặc biệt ấy, chứ không phải người “ăn theo” anh em như ông.

Bao lần đứng trước anh em cảm tử quân sắp xẻ dọc biển Đông đi cứu nước, là cán bộ tuyên huấn, nói gì với những chiến sĩ cảm tử - những người được chọn lọc cho những nhiệm vụ đặc biệt - trước khi rời bến? Đôi lúc ông thấy mình là người “thất nghiệp” bởi trước những con người đã sẵn sàng hiến dâng cuộc đời mình cho cách mạng thì chẳng còn gì đáng sợ đối với họ nữa.

Chỉ có thể nói những điều nung nấu trong lòng mình mới có sức thuyết phục. Nói những điều gan ruột trước khi họ đi vào chốn hiểm nguy chỉ có thể là chia sẻ chứ không hề răn dạy hay thao thao sách vở.

Năm chiến sĩ Phong, Mai, An, Tuyến, Thật của đoàn tàu 235 (Ảnh chụp lại)

 

Công việc của một người làm công tác giáo dục tư tưởng ở một đơn vị đặc biệt cũng thật đặc biệt. Ông thuộc từng chuyến tàu, thuộc hoàn cảnh gia đình từng thủy thủ. Trên con tàu bao giờ cũng có một, hai người là anh em đồng khởi ở Nam Bộ. Họ có nhiệm vụ dẫn tàu vào, đặc biệt là những ngóc ngách ven bờ miền Nam. Thành phần chỉ huy trên con tàu là những cán bộ miền Nam tập kết ra Bắc hoặc ở khu 5. Lực lượng thứ ba đi trên con tàu là những chiến sỹ nghĩa vụ người Bắc. Đây thường là những anh em vùng biển dạn dày sóng gió. Những con người này sẽ gắn bó và yêu thương nhau trên một chuyến tàu lênh đênh trên biển dài ngày, luôn sống trong căng thẳng và đối mặt với hiểm nguy. Vậy làm thế nào để anh em Nam-Bắc một nhà?

Đi trên đất liền khác rất nhiều với lênh đênh trên biển, anh em sẽ gắn bó, đoàn kết, yêu thương nhau ra sao. Tình yêu thương đó phải rất cụ thể. Không chỉ đổi mặt với sóng gió, bão táp mà khi đối mặt với  kẻ thù họ sẽ chiến đấu và bảo vệ nhau ra sao; khi tàu bị mắc cạn, khi vào bờ phải làm thế nào, thậm chí khi bị rơi vào tay địch, sự gắn bó sẽ như thế nào đây?

Để trả lời cho những câu hỏi đó, ông thường có nhiều buổi nói chuyện với anh em. Ông lắng nghe anh em phát biểu ý kiến, từ đó mới hình thành đề cương trong đầu bài nói chuyện. Cứ như vậy gần 2 giờ đồng hồ tỉ tê là những tâm sự, giải đáp, xen lẫn những điều muốn truyền tải.

Hiểu anh em là hiểu ở những việc làm cụ thể, chia sẻ những gì rất đời thường theo đúng nghĩa của từ “gia đình”. Ông nhớ lại câu chuyện về chiến sỹ Phong, đó là một người rất lém lỉnh. Có lần Phong đố ông: “Đố thủ trưởng em đứng ở đâu trên tàu?”. Ông chỉ cười mà nói: “chú đứng ở khẩu 14 li 5, mạn phải trên tàu”, mới nghe tới đây Phong đã chạy tới ôm chầm lấy ông. Chỉ là những câu chuyện rất nhỏ thường ngày nhưng những người chiến sỹ coi cái chết “nhẹ tựa lông hồng” ấy coi nặng cái tình của những người đồng chí, đồng đội dành cho nhau.

Trước khi đi, trong khi đi và sau khi tàu về, ông không chỉ lo về chính trị tư tưởng cho anh em mà còn lo việc từ trên bờ xuống đến tàu. Với những kinh nghiệm học “lóm” được về cách nhìn sao đi biển hay ứng biến giữa biển cả ra sao, ông đều trao đổi với anh em trên tàu.

Để họ vững lòng và cảm thấy ấm áp hơn giữa mênh mông trùng khơi, ông thường dùng những hình ảnh cụ thể: “Các đồng chí đi trên biển, nhiều lúc mây sẽ che không thấy đường đi nhưng nhìn lên bầu trời, bao giờ cũng có những ngôi sao và giữa những ngôi sao mờ mờ, luôn có một ngôi sao thật sáng. Ngôi sao đó là Cụ Hồ, trong lòng mình ra sao, diễn biến thế nào ngôi sao đó biết hết.

Sức mạnh làm nên một “con đường”

Bằng một giọng trầm ấm, đầy tình cảm của người con xứ Huế, ông chia sẻ: những tháng năm sống cùng anh em trên đoàn tàu Không số, đã cho ông hiểu rằng những thắng lợi vĩ đại, chiến công chói lọi ấy là của con người, không phải chỉ ở con tàu. Chỉ có tinh thần yêu nước vô hạn của cán bộ, chiến sĩ đoàn tàu Không số; lòng tự hào dân tộc, không cam chịu tủi nhục trước cảnh dân tộc bị đàn áp, coi khinh. Bên cạnh đó dưới sự dẫn dắt của vị thủ lĩnh tài ba, người đại diện hội tụ trí tuệ, tinh thần dân tộc, dẫn dắt để tìm ra con đường đi tới thành công. Tất cả tạo thành một ngọn lửa bốc cao trong trái tim họ, làm nên một sức mạnh vô địch, quyết tâm bảo vệ tổ quốc bằng bất cứ giá nào.

Là người phụ trách công tác tư tưởng, cho đến nay, ông chưa dám kết luận một ai, một hành động nào cho thấy sự dao động. Có thể trong một trường hợp nào đó, khi anh em có biểu hiện “ngán” đi biển (ngán cái sóng gió của biển cả chứ không phải cái chết đang rình rập của kẻ thù), họ đều được giữ lại bờ một thời gian...

Biết bao người đã hi sinh nhưng người sau vẫn đàng hoàng, không sợ hãi hay do dự. Họ vẫn tiếp tục ra khơi, ngồi lên hàng tấn thuốc nổ để trực tiếp làm nhiệm vụ. Đối với họ, ra khơi chính là niềm vinh dự và tự hào để được chiến đấu bảo vệ tàu, bảo vệ vũ khí, bảo vệ con đường Hồ Chí Minh trên biển.

Ông kể: “Con đường Hồ Chí Minh trên biển từ trước khi xảy ra vụ lộ tàu 143 ở Vũng Rô, Phú Yên, vẫn tuyệt đối bí mật với kẻ thù. Mặc dù Mỹ có khi đánh hơi thấy, nhưng chúng không có bất cứ bằng chứng nào về những con tàu chở vũ khí vào Nam. Đó là nhờ nguyên tắc bí mật. Biển bao la không có chỗ ẩn nấp như rừng. Đi xuyên vùng biển do địch quản lý, không bí mật, bất ngờ là thất bại ngay”.

Để giữ bí mật, từ Quân ủy Trung ương đến các thủy thủ tàu phải lo nhiều việc. Đầu tiên là bí mật công việc, ngoài một số ít các đồng chí có trách nhiệm, không ai được biết có một tuyến vận tải trên biển Đông chở vũ khí vào Nam. Ở Quân ủy Trung ương, ngoài Chủ tịch Hồ Chí Minh, đồng chí Lê Duẩn, Phạm Văn Đồng, Phạm Hùng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Phan Trọng Tuệ (Bộ Giao thông), Ung Văn Khiêm (Bộ Ngoại giao) và Phó Tổng tham mưu trưởng Trần Văn Trà, trực tiếp chỉ huy đoàn tàu Không số, còn nhiều đồng chí ủy viên khác không hề hay biết. Thậm chí, trong mấy năm đầu Bộ Tư lệnh Hải quân cũng không biết có đoàn tàu này.

Cán bộ, chiến sỹ đoàn tàu Không số hiểu rõ họ và đơn vị mình là một đơn vị đặc biệt. Một đơn vị không theo hệ thống phân cấp thông thường trong lực lượng vũ trang mà là một đơn vị trực thuộc trực tiếp với một vài đồng chí trong Bộ Chính trị, đặc biệt là lãnh tụ Hồ Chí Minh… khiến họ cảm thấy mình vinh dự quá. 

Các Cựu chiến binh đoàn tàu Không số về thăm đơn vị

 

Ông nhớ lại một kỷ niệm, đó là khi chiếc tàu 235 sau khi xuất bến, gặp sóng gió quá lớn buộc phải trở lui. Nhận điện của “trên”, ông cùng mấy đồng chí ở bộ phận tham mưu lập tức nhảy lên tàu cao tốc chạy đến. Vừa đặt chân lên tàu, nhìn những gương mặt hốc hác vì sóng gió, chưa kịp hỏi thăm thì anh em đều đồng loạt hỏi “Ở nhà đánh giá bọn tôi ra sao anh?”. Chỉ với câu hỏi đó, ông hiểu rằng niềm tin của những người “ở nhà” đối với họ có một sức mạnh ghê gớm, nuôi dưỡng và tiếp thêm tinh thần, niềm tin để họ vượt qua những khó khăn tưởng chừng như con người không thể thắng nổi.

Thành công không chỉ có từ lòng yêu nước, tinh thần tự hào dân tộc mà còn từ niềm tin, lòng tin của những người chiến sỹ đối với người phụ trách, người thủ lĩnh - một người làm công tác tuyên huấn như ông hiểu rất rõ sức mạnh ấy. 

Kể đến đây, ông chỉ còn biết nói “Sao anh em mình giỏi thế, cái giỏi không thể tưởng tượng được!”

Khi đã nghỉ hưu gần 20 năm, trải qua bao biến động, ông về lại ngôi nhà bên bờ sông Hương nơi bố mẹ để lại. Nhưng đồng đội vẫn không quên ông, họ vẫn tìm đến, viết thư không chỉ để thăm hỏi mà còn xin lời khuyên. Với họ, ông đã thực sự trở thành linh hồn của những con tàu, như mạch máu kết nối họ lại với nhau; truyền cảm hứng và tiếp thêm sức mạnh để cùng con tàu Không số vượt qua bao “phong ba, bão táp”.

Người Trưởng Ban tuyên huấn năm xưa cũng không quên nhiệm vụ của mình, không quên đồng đội. Ông lại tiếp tục bôn ba để kết nối, thành lập Hội truyền thống Đường Hồ Chí Minh trên biển.

Chính những đồng đội cảm tử của tàu không số đã dạy cho Ngài Hoàng thân Triều Nguyễn biết sống vì đồng đội, vì con người, vì đất nước như thế nào. Một người thuộc dòng dõi Hoàng tộc mà nhiều người tưởng chỉ có thể đi “bộ đội” vài tháng là bỏ cuộc, ai ngờ đi theo cách mạng cả cuộc đời. Vĩnh Mẫn đã góp phần nhỏ bé của mình trong những sự tích thần kỳ của đoàn tàu Không số trên con đường huyền thoại – Đường Hồ Chí Minh trên biển.

Bài, ảnh: Thu Hà

Kỳ 1: Chuyến đi “Định mệnh”