Đầu năm 1959 Bộ Chính trị đề xuất để Bác đi nghỉ một thời gian. Bác đề nghị đi vùng đảo Đông Bắc thăm bộ đội và nhân dân một số đảo.

Chuyến đi được ấn định vào cuối tháng 3. Bộ Quốc phòng giao cho Bộ Tổng tham mưu chuẩn bị phương tiện và tổ chức đưa Bác đi thăm đảo. Đồng thời phối hợp với Bộ Công an bảo đảm an toàn cho chuyến đi của Người.

Ngày 18-3-1959, đồng chí Hoàng Văn Thái, Tổng Tham mưu trưởng trực tiếp giao nhiệm vụ cho tôi (Nguyễn Thế Trinh), lúc đó là Hiệu trưởng trường huấn luyện Hải quân Việt Nam, tổ chức phương tiện và tổ chức kế hoạch đi.

Thời kỳ đó, Trường huấn luyện Hải quân là đơn vị trực thuộc Cục Hải quân. Nhà trường có một phân đội tàu, biên chế thành ba đại đội C1, C2, C3. Bốn tàu sắt của C3 là 524, 526, 528, 530 được chọn làm nhiệm vụ đưa đón Bác. Trừ tôi, các đồng chí lãnh đạo chỉ huy khác của trường và anh em, chỉ được phổ biến nhiệm vụ chuẩn bị đưa đón khách đặc biệt.

Theo kế hoạch, đi cùng Bác có các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Phó chủ tịch nước; đồng chí Nguyễn Khai (Ủy viên Trung ương), đồng chí Vũ Kỳ (Thư ký riêng của Bác); đồng chí Bảo, bác sĩ bảo vệ sức khỏe. Khi xuống Hải Phòng có thêm đồng chí Hoàng Hữu Nhân, Bí thư Thành ủy Hải Phòng. Đến Quảng Ninh có đồng chí Vũ Tuân, Bí thư khu ủy Hồng Quảng. Ngoài ra còn có đồng chí Loan, Cục trưởng Cục Bảo vệ, Bộ Công an.

8 giờ 00 ngày 30 tháng 3, cán bộ chiến sĩ, học viên nhà trường đội ngũ chỉnh tề hai bên đường từ cổng trường đến cầu cảng để chuẩn bị đón khách.

Đúng 8 giờ 30 phút, hai xe con từ Hà Nội xuống đứng trước cầu tàu. Bác và đoàn xuống xe. Tôi trực tiếp báo cáo:

- Thưa Bác, tàu chúng cháu đã chuẩn bị xong, xin ý kiến Bác!

Bác bảo:

- Chuẩn bị xong thì đi.

Nói rồi tôi mời Bác xuống cầu tàu, đi qua tàu 526 sang 524. Đến lúc đó, anh em mới biết là Bác Hồ. Mọi người ùa xuống kín cầu cảng, reo hò, hoan hô “Hồ Chủ tịch muôn năm… muôn năm…!”. Bác quay về phía mọi người trên cầu cảng nói: Hôm nay Bác đi công tác cùng với một số chú trên tàu Hải quân của trường. Bác gửi lời hỏi thăm tất cả cán bộ giáo viên, học viên, chiến sĩ, công nhân viên của Trường Hải quân.

Tiếng vỗ tay, reo hò vang động cả khu vực cảng, Xưởng 46, Bác dặn tiếp:

- Các chú muốn thực hiện tốt nhiệm vụ, bây giờ phải thi đua. Hiện nay trong quân đội đang có phong trào thi đua “Ba nhất”, các chú đã tổ chức thi đua chưa?

Tất cả đồng thanh: “Thưa Bác có ạ!”, “Thưa Bác, chúng cháu đang thực hiện ạ!”.

Bác bảo:

- Nếu thực hiện thi đua như thế là rất tốt. Bác sẽ theo dõi thành tích thi đua của các chú, các chú có đồng ý không?

Tất cả lại đồng thanh: “Thưa Bác, chúng cháu quyết tâm thực hiện lời Bác dạy!”.

Tàu từ từ rời bến. Anh em trên cầu cảng nhìn theo Bác, tiếc ngẩn ngơ, vì nhìn thấy Bác ít quá, có nhiều người chưa kịp trông rõ Bác.

Tàu 524 đi trước, 526 đi sau, lần lượt qua cảng Xưởng 46, cảng Hải Phòng, qua sông Đào, lượn ra sông Bạch Đằng, rẽ vào sông Chanh, qua Quả Xoài vào Vịnh Hạ Long, ngay đảo Tuần Châu. Bác nhắc đồng chí Vũ Kỳ cho đồng chí Tổng công trình sư lên đảo, chuẩn bị mọi mặt để khi Bác lên đảo sẽ báo cáo với Bác thiết kế xây dựng một khu nhà nghỉ của Quốc hội trên đảo Tuần Châu.

Khi tàu rời cảng, Bác bảo dẫn Bác đi xem tàu. Tôi giới thiệu với Bác lần lượt vị trí của các ngành kỹ thuật chiến đấu trên tàu, đến ngành vũ khí dưới nước. Tôi thưa với Bác đây là ngành “thủy vũ”. Bác hỏi:

- Thủy vũ” là ngành nhảy múa dưới nước phải không chú?

- Thưa Bác đây là ngành sử dụng vũ khí dưới nước, gọi tắt là “thủy vũ” ạ. Tôi trả lời.

Bác cười vui:

- Chú mà nói “thủy vũ”, thì Bác cũng chỉ hiểu là nhảy múa dưới nước. Các chú đã học Hải quân và nhất là công tác ở nhà trường, các chú phải nghiên cứu từ ngữ của Hải quân, cho nó mới, nó phù hợp. Từ ngữ của dân tộc ta không thiếu đâu.

Bác quay lại nói với đồng chí Nguyễn Lương Bằng:

- Ngành đường sắt còn dùng các từ “liệt xa”, “hỏa xa”, “xa trường”, “xa viễn”… nữa đấy.

Rồi quay lại anh em chúng tôi, Bác bảo:

- Các chú đã dốt lại hay dùng chữ.

Tàu đưa Bác đi là tàu chiến cỡ nhỏ, hoạt động ở biển, trong sông và biển gần; lượng giãn nước khoảng 50 tấn. Thân vỏ do Trung Quốc đóng; lắp máy và trang thiết bị của Liên Xô. Một số bảng chỉ dẫn toàn bằng chữ Trung Quốc. Thấy thế Bác nói: “Phải viết bằng chữ Việt”. Bác hỏi tôi:

- Đi từ đây đến Bãi Cháy, mấy giờ thì tới nơi hả chú?

- Thưa Bác, chúng cháu dự kiến 12 giờ thì tới ạ! Tôi thưa.

- Tàu gì mà chạy chậm như rùa? Bác nhận xét.

Tôi lúng túng:

- Báo cáo Bác, đưa Bác đi công tác, cấp trên quy định chỉ đi với tốc độ ấy thôi ạ.

Bác chỉ tay vào ngực Bác, Bác hỏi:

- Thế tôi có phải là cấp trên của chú không?

- Thưa Bác, có ạ! Tôi vội thưa.

Bác cười vui vẻ. Tôi tranh thủ hỏi đồng chí Vũ Kỳ:

- Tôi ít đi với Bác nên chưa có kinh nghiệm, anh đi với Bác nhiều, có kinh nghiệm gì phổ biến cho tôi với.

Đồng chí Vũ Kỳ nói:

- Cậu nhớ rằng, Bác là con người luôn luôn chủ động. Không hiểu Bác, thì chúng ta luôn luôn bị động. Ta phải giành chủ động của ta. Bác hỏi thế nhưng kế hoạch đã duyệt thì cứ quyết tâm mà thực hiện. Khi Bác hỏi, biết rõ thì nói, không biết thì thôi.

Trên boong mũi tàu, anh em căng bạt che mái, kê một chiếc bàn và một số ghế để Bác và các đồng chí trong đoàn ngồi nghỉ. Bác không lúc nào ngồi yên một chỗ, mà đi hết mũi, xuống lái tàu rồi lại vòng lên mui. Có hai đồng chí thủy thủ được phân công luôn đi theo Bác để đảm bảo an toàn. Bác bảo: “Các chú cứ làm như Bác từ bé đến giờ chưa xuống tàu bao giờ ấy”. Bác tranh thủ trò chuyện với cán bộ, chiến sĩ trên tàu. Lần đầu tiên được gặp Bác, vị lãnh tụ tối cao gần gũi vô cùng, ai cũng cảm động đến nghẹn ngào. Anh em ngồi quây quần xung quanh Bác, trò chuyện với Bác ấm cúng như đàn con vây quanh người cha. Tôi thầm nghĩ, không biết có nơi nào trên thế giới có cảnh tượng diễn ra tương tự như vậy không!? Có đồng chí sờ chân tay Bác, quần áo Bác và sung sướng với phút giây hạnh phúc hiếm hoi trong cuộc đời mình.

Gần trưa, anh em múc chậu nước ngọt mời Bác rửa tay, Bác hỏi:

- Dưới tàu các chú mỗi người dùng bao nhiêu lít nước ngọt một ngày?

- Thưa Bác, mỗi người chúng cháu dùng 50 lít một ngày ạ. Nhưng đi công tác với Bác, chúng cháu chuẩn bị nhiều nước ngọt nên dùng thoải mái ạ-Anh em thưa.

Bác bảo:

- Khi đã xuống tàu phải chấp hành mọi quy định của tàu, ai cũng phải thế. Nếu các chú bảo nhiều nước dùng thoải mái, ít nước dùng ít thì còn gì là quy định nữa.

Anh em nhìn nhau thấm thía.

Bác nói thêm:

- Nước ngọt trên tàu khi đi biển là rất quý. Để bảo đảm đủ nước sinh hoạt phải có quy định. Đến tối rửa một thể. Cuối cùng Bác không rửa, kể cả khi lội xuống nước vào đảo và từ đảo lên tàu Bác cũng không rửa nước ngọt. Đó là bài học sâu sắc đối với cán bộ, chiến sĩ trên tàu 524.

Theo kế hoạch, tàu sẽ cập cảng Bãi Cháy và ăn trưa ở đó. Nhưng khi qua đến Quả Xoài vào Vịnh Hạ Long khoảng 11 giờ trưa, Bác gọi tôi đến bảo:

- Bây giờ, từ đây đến Bãi Cháy, chú xem có đảo nào có thể lên được ta lên ăn cơm trên đảo.

(Còn nữa)

NGUYỄN THẾ TRINH