QĐND - Vào những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, ngành dệt may (DM) Việt Nam ở vào thế lao đao vì mất thị trường Đông Âu truyền thống và khá “dễ tính”. Hàng loạt các nhà máy dệt và may đứng trước nguy cơ đóng cửa, giải thể… Tuy nhiên, với ý chí không chịu khuất phục khó khăn của người Việt, ngành DM đã từng bước thoát khỏi “lối mòn” để đến với những những chân trời mới và đã gặt hái những thành công. Nhưng phía trước vẫn còn nhiều thử thách…

Lợi thế lao động giá rẻ?

Doanh nhân Ninh Thị Ty, một trong những nữ thủ lĩnh có tiếng tăm trong ngành DM Việt Nam từng chia sẻ rằng, bà đã không ngại ngần sử dụng các mối quan hệ, tham gia mọi hội thảo, hội chợ DM quốc tế… cũng như tìm mọi cách đi Mỹ, đi EU… để khai mở thị trường mới, dẫu biết đó là những thị trường đa dạng, phức tạp và “khó tính”. Theo đó, ngành DM Việt Nam buộc phải thay đổi mạnh mẽ cả về tư duy và phong cách kinh doanh, cải tiến-đổi mới hạ tầng, kỹ thuật, trang thiết bị, quản lý… để đáp yêu cầu cao của những khách hàng mới.

Gian trưng bày sản phẩm của TCT May Đức Giang tại Hội chợ thời trang quốc tế 2013.

Ngày ấy, một trong những điều khiến các doanh nghiệp DM nước ngoài chọn doanh nghiệp DM Việt Nam làm đối tác vì họ muốn tận dụng nguồn lao động dồi dào, giá rẻ. Người lao động DM của Việt Nam cần cù, chịu khó, khéo tay, có thể làm được hàng thời trang chất lượng cao. Từ năm 1995 trở đi, Việt Nam nổi lên là một quốc gia dệt may quan trọng của thế giới. Mỗi năm, DM Việt Nam may 2,2 tỷ sản phẩm, chiếm 2,6% thị phần toàn cầu. Riêng Tập đoàn Dệt may Việt Nam (VINATEX) năm 2013 sản xuất 330 triệu sản phẩm may. Hàng DM đính mác “Made in Vietnam” ngày càng nhiều trên thị trường thế giới không chỉ có lợi cho kinh tế Việt Nam, mà còn là một cách quảng bá thương hiệu quốc gia hiệu quả.

Tuy nhiên, lao động giá rẻ không phải là lợi thế vĩnh viễn của DM Việt Nam. Bởi sau này, một số nước trong khu vực như: Băng-la-đét, Mi-an-ma, In-đô-nê-xi-a, Cam-pu-chia, Lào… cũng tham gia thị trường DM với lợi thế tương tự. Vì vậy, để cạnh tranh tốt, DM Việt Nam phải tìm cách khác!

Cần một giải pháp vĩ mô!

Tổng công ty May 10 từng đưa ra phương châm hành động “Làm hàng khó không ai làm được; làm hàng rẻ không ai muốn làm”. Nhưng liệu đây có phải là giải pháp tối ưu để tạo lợi thế cạnh tranh cho DM Việt Nam?

Về cơ bản, DM Việt Nam cần một giải pháp toàn diện và một chiến lược tổng thể để tạo cuộc bứt phá lần thứ hai, tất nhiên không thể không có sự hỗ trợ từ cơ chế, chính sách ở tầm vĩ mô. Bởi vì, muốn đạt kim ngạch xuất khẩu 50-60 tỷ USD thì cần phải có vùng nguyên liệu, vùng sản xuất và quy hoạch lực lượng lao động cho vùng... Khi quy mô sản xuất tăng, sự phân bố các khu vực nhà máy sản xuất cũng tăng, đòi hỏi hệ thống hạ tầng nối các khu trung tâm thiết kế với khu vực sản xuất và các cảng nội địa, cảng biển… phải hoàn thiện. Bên cạnh đó, cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp DM phát triển và liên kết để sử dụng nguyên liệu nội địa. Hiện tại, chính sách khuyến khích sử dụng nguyên phụ liệu trong nước chưa có, doanh nghiệp sử dụng nguyên liệu nội địa không được hưởng lợi gì, lại phải trả ngay thuế VAT, trong khi nhập khẩu nguyên liệu từ nước ngoài lại được hưởng ân hạn thuế 275 ngày (?)

May gia công vẫn chiếm tỉ 65% giá trị DM Việt Nam. Ảnh: Bích Kiều

Việt Nam đã được tích hợp vào chuỗi cung ứng DM toàn cầu, nhưng vị trí của DM Việt Nam trong chuỗi lại hầu hết nằm ở khâu may, tức chỉ là gia công. Muốn thoát kiếp gia công, thì DM Việt Nam cần bổ sung những năng lực khác, bên cạnh giá trị sức lao động giản đơn thì cần thu được giá trị từ chất xám, từ sáng tạo, tăng sức cạnh tranh... Tức là, DM Việt Nam phải nhanh chóng chuyển từ hình thức CM (may gia công cho các thương hiệu nước ngoài) sang hình thức ODM (cung cấp cho khách hàng giải pháp may mặc trọn gói). Hiện nay, tỷ trọng ODM của các doanh nghiệp DM Việt Nam chỉ dưới 10%, trong khi CM chiếm 65%, còn lại là theo hình thức FOB (nguyên phụ liệu chỉ định, thiết kế của khách hàng)…

Hiện nay, hơn 40% nguyên phụ liệu của DM Việt Nam nhập từ Trung Quốc. Điều này tiềm ẩn rủi ro lớn. Bên cạnh đó, những hiệp định thương mại tự do, mà điển hình là TPP (Hiệp định đối tác kinh tế chiến lược xuyên Thái Bình Dương) sắp được ký kết trong thời gian tới, vừa là cơ hội, cũng vừa là thách thức cho DM Việt Nam. Một thách thức nữa là hiện nay chúng ta thiếu nhân lực đủ trình độ vận hành các dự án sợi-dệt-nhuộm. Các trường đào tạo không thể sớm đáp ứng được ngay, mà nhân sự nước ngoài thì chi phí lại rất cao…

Đầu tàu và mở “nút thắt”

Trong hơn một thập niên vừa qua, VINATEX đã nhận rõ con đường đi tất yếu của DM Việt Nam, nên đã sớm chủ động đầu tư sản xuất nguyên phụ liệu. Hiện nay, tỷ lệ nội địa hóa hàng dệt may của VINATEX đạt xấp xỉ 50%, cao nhất trong toàn ngành. 6 tháng đầu năm 2014, VINATEX đạt kim ngạch xuất khẩu 1,62 tỷ USD, tăng 15% so với cùng kỳ năm 2013. Trong thời gian tới, khi tiến hành cổ phần hóa, VINATEX có thể chỉ nắm quyền lực một số lĩnh vực trọng yếu như: Định hướng chiến lược, chính sách lớn về tài chính, đầu tư, nhân sự và sản xuất kinh doanh dệt, nhuộm và hoàn tất. Là doanh nghiệp mở nút thắt ở các khâu đào tạo nhân sự chất lượng cao cho ngành, sản xuất kinh doanh dệt, nhuộm và hoàn tất… VINATEX sẽ là trung tâm thu hút các doanh nghiệp DM khác và tạo cho mình được thị trường phát triển tiềm năng.

Thị trường DM thế giới đang trên đà tăng trưởng, đây là cơ hội tốt cho DM Việt Nam để tăng tốc, chiếm lĩnh thị phần, khẳng định uy tín, vị thế và năng lực cạnh tranh của mình. Dự báo năm 2014, toàn ngành DM Việt Nam có thể đạt kim ngạch xuất khẩu từ 24-25 tỷ USD, tăng hơn 16% so với năm 2013. Là đơn vị dẫn dắt toàn ngành, VINATEX kiên định với tiêu chí chất lượng tăng, nhưng lại giảm giá thành để tăng sức cạnh tranh. Giải pháp quan trọng là tăng năng suất lao động, phục vụ tốt hơn, cải tiến hệ thống quản trị hiệu quả, mà tiêu biểu là áp dụng dần phương pháp quản trị sản xuất tinh gọn (LEAN) trong các doanh nghiệp may của toàn tập đoàn. Với kết quả năng suất lao động đã tăng cao, hiện nay VINATEX đang tiếp tục đổi mới phương pháp quản trị để tiếp tục vững bước trên con đường hội nhập!
HẠC ĐÍNH