Biểu tượng của Cách mạng Tháng Mười Nga

QĐND- Đêm 25-10-1917 (ngày 7-11, theo lịch hiện nay), thừa lệnh của Ủy ban Quân sự Pê-trô-grát, chiến hạm Rạng Đông đã nã đại bác, báo hiệu cho những người Bôn-sê-vích cùng tiến công vào Cung điện Mùa Đông của Sa hoàng, mở đầu cho cuộc Cách mạng Tháng Mười. Cũng từ đó, con tàu được coi là biểu tượng của cuộc cách mạng này.

Chiến hạm Rạng Đông trong biên chế Hạm đội Ban-tích.

Chiến hạm Rạng Đông được chế tạo trong 3 năm, tại xưởng đóng tàu "Tân Đô đốc" ở Xanh Pê-téc-bua và hạ thủy ngày 12-5-1900. Rạng Đông dài 126,8m, rộng 16,8m, thủy thủ đoàn gồm 570 người. Từ năm 1903, chiến hạm tham gia Hạm đội Ban-tích của Nga. Ít ai biết một chi tiết trong lịch sử con tàu nổi tiếng này: Nó từng hai lần đến Việt Nam. Lần thứ nhất là khi xảy ra chiến tranh Nga-Nhật. Con tàu mới được hạ thủy chạy thử nghiệm; năm 1903 từ biển Ban-tích, nó được gửi về Viễn Đông để yểm trợ cho vị trí của Nga trong khu vực. Ngày 31-3-1905, chiến hạm thả neo ở vịnh Cam Ranh và ở đó gần một tháng để chờ các tàu chiến khác của Nga đến cùng nhau tham trận.

Chiến hạm Rạng Đông ngày nay trên sông Nê-va.

Nhờ chỉ huy tàu, đại tá Ê-gô-rốp, người Nga có được một trong những mô tả đầu tiên bằng tiếng Nga về Cam Ranh và các vùng lân cận. Theo tiểu sử, viên thuyền trưởng này mất năm 1905. Cuốn nhật ký của ông được in sau đó 10 năm, năm 1915. Đó là cuốn “Vòng quanh cựu thế giới trong các năm 1904-1905”. Trang 49 của cuốn sách viết: “Điều đầu tiên đập vào mắt Ê-gô-rốp chính là “kích thước khổng lồ” của vịnh đặc biệt quý đối với các tàu chiến lớn. Lính thủy Nga có dịp lên bờ, đi săn trong những cánh rừng địa phương và quan sát đời sống dân tình". Ê-gô-rốp cũng ghi chép ngắn về hệ thống động thực vật Việt Nam và về người dân miền Trung. Chỉ huy con tàu nhận xét: "Trong các ngôi làng là những túp lều xiêu vẹo và người dân ăn mặc rất đỗi nghèo nàn”.

Đại tá Ê-gô-rốp.Ảnh: neva.ru

Chiến tranh Nga - Nhật (kéo dài từ ngày 8-2-1904 đến 27-7-1905 để giành quyền kiểm soát Man-chu-ri-a và Triều Tiên) lúc đó đang vào cao điểm. Ngày 15-5-1905, diễn ra trận chiến lịch sử Tsu-si-ma (tên một hòn đảo trên biển Nhật Bản, thuộc Na-ga-sa-ki). Sau hai ngày chiến đấu ác liệt, chiến hạm Rạng Đông đã bắn hơn 2000 quả đạn và cũng bị thiệt hại: 15 người chết, trong đó có đại tá Ê-gô-rốp. Sau trận Tsu-si-ma, để tránh sự truy đuổi của tàu Nhật, Rạng Đông và một số con tàu Nga khác chỉ có thể lánh về tu sửa ở Ma-ni-la (Phi-líp-pin). Chiến tranh Nga-Nhật kết thúc cũng là lúc Rạng Đông được sửa chữa xong. Nó cùng những tàu Nga khác tập kết ở cảng Sài Gòn và ngày 20-10-1905 nhổ neo ra Thái Bình Dương để trở về tổ quốc.

Từ năm 1923, Rạng Đông lại được dùng làm tàu giảng dạy cho Hạm đội Ban-tích và có nhiều chuyến đi thăm một loạt nước Xcăng-đi-na-vi. Ngày 30-9-1941, trước sự tấn công tàn bạo của quân đội Đức, trong khi chiến hạm một mình đỗ ở hải cảng, vì thế chiến đấu đơn độc, không đủ sức chống lại sự điên cuồng của quân Đức, được lệnh của ban chỉ huy, tàu tự đánh chìm trong hải cảng, nằm yên tĩnh dưới nước sâu.

Trước khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, Chính phủ Liên Xô đã quyết định tu bổ Rạng Đông thành một tượng đài lịch sử. Vì thế, ngày 20-7-1944, nó đã được trục vớt. Sau 3 năm tu bổ, từ 17-11-1948, Rạng Đông được neo lại ở “bến đỗ vĩnh cửu” bên sông Nê-va như hiện nay và được dùng làm tàu đào tạo cho Trường Na-chi-mốp của Hải quân Liên Xô.

Trước nhu cầu của đông đảo cựu chiến binh và những người yêu lịch sử muốn xuống thăm tàu, năm 1956, Bảo tàng Hải quân Quân đội Trung ương Liên Xô đã lập một chi nhánh ở tàu này. Do người đến thăm ngày càng đông nên từ năm 1961, Trường Na-chi-mốp chính thức ngừng các hoạt động đào tạo ở đây và từ đó, toàn bộ con tàu trở thành một “bảo tàng sống”, chỉ phục vụ cho khách tham quan. Ngày nay, Rạng Đông là một trong những điểm đến được ưa chuộng nhất của Xanh Pê-téc-bua với trung bình mỗi ngày đón hơn 1.500 lượt khách tham quan.