Quyền im lặng-bảo vệ nghi can và nâng cao trách nhiệm của cơ quan tố tụng

QĐND Online – Quyền im lặng là một trong những nội dung được nhiều đại biểu Quốc hội góp ý kiến tại phiên thảo luận tại hội trường về dự án Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi) ngày 17-6…

Đồng tình với quy định quyền không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận là mình có tội, đại biểu Lê Thị Nga (đoàn Thái Nguyên) lập luận: Một người là thủ phạm nhưng có thể có hàng chục người bị tình nghi và bị tình nghi chưa phải là có tội. Luật cần đảm bảo quyền này cho những người bị tình nghi khi bản thân họ tự thấy chưa đủ điều kiện về nhiều mặt, như kiến thức pháp luật, thể chất, tinh thần. Họ cần thời gian để bình tĩnh suy nghĩ, cân nhắc, cần có người trợ giúp pháp lý để tránh tình trạng tự đưa mình vào tình thế bất lợi, tự buộc tội chính mình. Thực tế cho thấy, lần đầu bị công an triệu tập, nhiều người mất bình tĩnh, thậm chí hoảng loạn, nhất là người ít hiểu biết về pháp luật, vị thành niên, người dân tộc thiểu số, có những trường hợp đã tự sát tại nơi lấy lời khai hoặc nơi giam giữ. Đại biểu Nga nhấn mạnh: “Đây thực chất là một phần quan trọng của quyền bào chữa, là một phương thức tự bảo vệ đơn sơ nhất, nhưng khả thi nhất cho người dân, dù ở trình độ nhận thức pháp luật thấp nhất trước sự đối diện với điều tra viên được đào tạo bài bản về thủ pháp điều tra, dày dạn nghiệp vụ thẩm vấn. Thực hiện quyền này còn giúp giảm tối đa oan sai, nếu bỏ lọt tội phạm chỉ sai một lần thì làm oan là đã nhân đôi số lần sai vì đã bao hàm cả bỏ lọt”.

Đại biểu Lê Thị Nga (đoàn Thái Nguyên) phát biểu ý kiến. Ảnh: quochoi.vn

Đại biểu Lương Văn Thành (đoàn TP Hải Phòng) ủng hộ và cho rằng, “đây là điểm rất mới, cụ thể hóa nguyên tắc suy đoán vô tội trong bộ luật. Đây thực chất là quyền của nghi can được tự bảo vệ đối với các hoạt động tố tụng hình sự chống lại mình. Quy định như dự thảo thực chất là bảo vệ nghi can và nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tố tụng nhằm khắc phục oan sai cũng như bỏ lọt tội phạm”.

Cùng quan điểm trên, đại biểu Trần Xuân Hùng (đoàn Hà Nam) giải thích thêm: Thủ tục tố tụng Việt Nam cũng như trên thế giới, đều thừa nhận và quy định nguyên tắc suy đoán vô tội là một trong những nền tảng của tố tụng hình sự, tức là khi cơ quan tiến hành tố tụng không chứng minh được một người phạm tội, thì đương nhiên người đó được suy đoán là vô tội. Tuy nhiên, một số quan điểm cho rằng, bị can, bị cáo không chịu khai báo sẽ làm khó cho cơ quan điều tra, sẽ bỏ lọt tội phạm. “Tôi không nhất trí với quan điểm này. Bởi vì, để chứng minh một người phạm tội hay không, thì lời khai của họ không đủ yếu tố cấu thành tội phạm, lời khai theo quy định tại Điều 59 dự thảo luật chỉ là nguồn chứng cứ mà cơ quan tiến hành tố tụng cần phải thu thập”, đại biểu Hùng nêu ý kiến.

Nhiều đại đại biểu bày tỏ sự đồng tình về quy định bắt buộc ghi âm, ghi hình hoạt động hỏi cung và đề nghị lãm rõ hơn về kinh phí khi tiến hành quy định này. Đại biểu Lê Thị Nga ủng hộ và đề nghị quy định rõ hơn tại Điều 174 là “khi hỏi cung phải ghi âm và ghi hình”. Vì theo đại biểu Nga, quy định này nhằm đảm bảo quá trình hỏi cung, ghi nhận khách quan hoạt động nghiệp vụ của điều tra viên, kiểm soát viên, luật sư. Là bằng chứng khách quan để bảo vệ điều tra viên nếu bị nghi can vu cáo cho là bức cung, nhục hình. Bảo vệ bị can nếu việc bức cung, nhục hình là có thật. Bảo vệ luật sư nếu bị nghi ngờ là xui cho bị can chối tội.

Cho đây là một quy định tiến bộ, sẽ khắc phục được việc bức cung, nhục hình, đại biểu Nguyễn Thái Học (đoàn Phú Yên) chỉ ra, vấn đề băn khoăn ở đây là “nguồn kinh phí để chúng ta có thể trang bị các thiết bị ghi âm, ghi hình cho tất cả các cuộc hỏi cung được không?”. “Quan điểm của tôi ủng hộ, bởi nếu chúng ta khắc phục được vấn đề bức cung, nhục hình, chúng ta bảo vệ được quyền con người thì có tốn kinh phí cũng có thể xem xét. Tôi đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo dự án luật có sự khảo sát để giải trình trước Quốc hội nguồn kinh phí chúng ta trang bị cho việc ghi âm, ghi hình là bao nhiêu, chúng ta có đáp ứng được hay không? Khi thảo luận ở tổ một đồng chí lãnh đạo ở địa phương nói nếu bảo vệ được quyền con người, quyền công dân, tránh bức cung, nhục hình như vậy địa phương có thể sẵn sàng bỏ kinh phí trang bị thiết bị ghi âm, ghi hình”, đại biểu Học cho biết.

Đại biểu Vũ Xuân Trường (đoàn Nam Định) nhất trí hoàn toàn với chủ trương ghi âm, ghi hình tất cả mọi trường hợp. Vì theo đại biểu Trường, ghi âm, ghi hình tất cả những trường hợp hỏi cung, xét hỏi... giữa cơ quan tố tụng và người tiến hành tiến tụng với bị can, bị cáo, ngoài việc chống ép cung, chống nhục hình còn giúp cho cơ quan tố tụng trong những trường hợp bị phản cung. Đại biểu Trường nhấn mạnh: “Không ai thích gì khi làm một việc luôn luôn có một cái máy theo dõi, quản lý chặt chẽ, nhưng theo tôi trong thực tế để tránh được những sai sót thì nên áp dụng biện pháp này. Tuy có tốn kém, phải đầu tư, nhưng tôi nghĩ có thể làm được để đảm bảo chế định này”.

Trước ý kiến lo ngại nếu áp dụng sẽ tốn kém, hoặc phức tạp, đại biểu Trần Ngọc Vinh (đoàn Hải Phòng) nhấn mạnh: “Tôi cho rằng, một nền tư pháp vì con người thì không tránh khỏi tốn kém và tốn kém cũng phải làm, vì nó liên quan trực tiếp đến sinh mệnh của con người và là thể hiện tinh thần ưu việt của Hiến pháp năm 2013 về quyền con người, nghĩa vụ công dân của Việt Nam”. Đại biểu Vinh cho rằng, thực tế, ghi âm, ghi hình thao tác rất đơn giản và không tốn kém trong điều kiện công nghệ điện tử phát triển như hiện nay. Vấn đề đặt ra là cần rà soát lại các quy định cụ thể trong dự thảo có liên quan đến thủ tục niêm phong, bảo quản băng ghi âm để các thông tin này trở thành nguồn chứng cứ trực tiếp chứng minh của vụ án.

* Sau phần thảo luận về Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi), từ 16 giờ cùng ngày, Quốc hội họp riêng để nghe Ủy viên Ủy ban thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Nguyễn Hạnh Phúc trình bày Tờ trình đề nghị Quốc hội bãi nhiệm tư cách đại biểu Quốc hội đối với bà Châu Thị Thu Nga, Đoàn đại biểu Quốc hội TP Hà Nội. Tiếp đó, các đại biểu Quốc hội họp tại Đoàn để thảo luận về việc bãi nhiệm tư cách đại biểu Quốc hội đối với bà Châu Thị Thu Nga.

XUÂN DŨNG