QĐND -  Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI vừa thông qua Đề án "Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế". Đề án này có gì mới? Những điểm nhấn nào sẽ tạo ra sự thay đổi về chất đối với cỗ máy giáo dục đang tồn tại nhiều “lỗi hệ thống” trầm kha?

Khác biệt so với 3 lần cải cách

Ông Phạm Vũ Luận, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GD-ĐT) đã gọi Đề án đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (sau đây gọi tắt là Đề án - PV) là một "chiến dịch Buôn Ma Thuột của ngành giáo dục". Đề án này xuất phát từ chủ trương Đại hội XI của Đảng xác định: “Đổi mới căn bản toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế”.

Theo GS, TS Phạm Tất Dong, Phó chủ tịch Hội Khuyến học Việt Nam, nước ta đã trải qua 3 cuộc cải cách giáo dục vào các năm 1950, 1956 và 1979. Đến năm 1996, tại Đại hội VIII, đã có nhiều ý kiến cho rằng, cần có cuộc cải cách lần thứ 4 nhưng muốn cải cách thì phải có tổng kết cải cách trước nên vấn đề chưa được thực hiện.

Trong một lần làm việc với Bộ GD-ĐT, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng cũng đặt câu hỏi: "Chúng ta đã 3 lần cải cách giáo dục, vì sao lần này không đặt vấn đề cải cách mà là "đổi mới căn bản, toàn diện"? Phải chăng phải đổi mới từ tư duy cho đến mô hình…?”.

Trước thắc mắc của nhân dân về lần đổi mới này có gì khác biệt, Bộ trưởng Phạm Vũ Luận cho biết: "Lần này chúng ta xác định có một sự thay đổi khác hẳn, chúng ta sẽ chuyển từ việc dạy và học chủ yếu truyền thụ kiến thức một chiều từ thầy sang trò, nặng về truyền thụ kiến thức sang phương pháp giáo dục mới nhằm hình thành năng lực và phẩm chất của con người lao động mới”.

Thí sinh dự thi vào Trường Đại học Ngoại thương kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng năm 2013.

Để ra đời đề án này, Bộ GD-ĐT đã tích cực chuẩn bị suốt 3 năm, có tham khảo kinh nghiệm của khoảng 40 nước và sự giúp đỡ tư vấn của Ngân hàng Thế giới cùng nhiều tổ chức quốc tế khác. Với 9 định hướng đổi mới, sẽ có nhiều thay đổi đột phá, song có một số điểm đáng lưu ý dưới đây.

Thay đổi cách dạy, cách học

Theo Bộ GD-ĐT, quan điểm chỉ đạo được vạch ra là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ tư duy, quan điểm đến mục tiêu, hệ thống, chương trình giáo dục (nội dung, phương pháp, thi, kiểm tra, đánh giá), các chính sách, cơ chế và các điều kiện bảo đảm chất lượng giáo dục; đổi mới ở tất cả các cấp học và trình độ đào tạo, ở cả Trung ương và địa phương, ở mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

Cụ thể hóa tinh thần đó, một trong những điểm mới nổi bật là đề án xác định việc dạy học tích hợp, dạy học phân hóa… Theo Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Vinh Hiển, dạy học tích hợp sẽ giúp khắc phục tình trạng bị quá tải trong chương trình, số môn học ít đi, không chồng lấn giữa các môn.  Còn với dạy học phân hóa, ở cấp THPT, số môn học bắt buộc ít đi nhưng có nhiều môn hoặc chủ đề cho học sinh tự chọn. Sẽ thiết kế nhiều nội dung ở mức độ cao thấp khác nhau nhưng học sinh được học tự chọn.

Cách thiết kế chương trình và tổ chức biên soạn sách giáo khoa mới sẽ có sự thay đổi lớn, căn bản, với nguyên tắc: Tích hợp cao ở lớp và cấp học dưới; tự chọn và phân hóa cao ở lớp và cấp học trên. Với chương trình tích hợp này, đến hết trung học cơ sở, học sinh đã có đủ kiến thức, phẩm chất và kỹ năng cần thiết để học nghề và lập nghiệp. Ở bậc trung học phổ thông, chương trình học và sách giáo khoa sẽ được thiết kế theo hướng phân hóa cao. Học sinh sẽ căn cứ năng lực học tập của mình mà lựa chọn học các ban (môn học) khác nhau: Ban Khoa học xã hội nhân văn hay ban Khoa học tự nhiên…

Về phương pháp dạy học, sẽ có thay đổi, khắc phục tình trạng “thầy đọc, trò ghi” hiện nay. Trong thiết kế chương trình mới, người thầy không chỉ đơn thuần là người cung cấp, truyền thụ kiến thức cho học sinh, mà là người cố vấn, người tổ chức, người hướng dẫn cho học sinh tìm tòi, khám phá những kiến thức cần thiết một cách chủ động. Sẽ có sự chuyển biến từ dạy nhiều, tự học ít hiện nay sang dạy ít, tự học nhiều; từ dạy số đông, cá nhân học sinh tự học hiện nay sang hướng dẫn từng nhóm nhỏ, từng nhóm học sinh cùng thảo luận nhóm để hoàn thành nhiệm vụ của tập thể. Hiện tượng nặng dạy chữ, nhẹ dạy nghề và dạy người cũng được khắc phục.

Giảm mạnh môn học

Bộ GD-ĐT dự kiến chương trình sau năm 2015 giảm mạnh đầu các môn học để mỗi học kỳ học sinh không học cùng một lúc quá 8 môn học.

Cụ thể, bậc tiểu học sẽ chỉ còn 3-6 môn học + 4 hoạt động (hiện nay 11 môn học + 3 hoạt động). Nhiều môn học hấp dẫn mới như Kinh doanh, Nghệ thuật, Khoa học máy tính sẽ được đưa vào chương trình. Sẽ tăng cường tích hợp trong nội bộ môn học Toán, Tiếng Việt, Đạo đức, Tự nhiên và Xã hội (các lớp 1, 2, 3) và lồng ghép các vấn đề như môi trường, biến đổi khí hậu, kỹ năng sống, dân số, sức khỏe sinh sản… vào các môn và hoạt động giáo dục. Lớp 4, 5 thực hiện điều chỉnh và hình thành hai môn: Khoa học và Công nghệ; Tìm hiểu xã hội.

Ở bậc trung học cơ sở, sẽ chỉ còn 8 môn học + 4 hoạt động (hiện nay 13 môn học + 4 hoạt động). Bậc học này, tăng cường tích hợp trong nội bộ môn học Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ, Công nghệ, Giáo dục công dân… và lồng ghép các vấn đề như môi trường, biến đổi khí hậu, kỹ năng sống, dân số, sức khỏe sinh sản… vào các môn học và hoạt động giáo dục. Đồng thời, xây dựng 2 môn học mới là Khoa học tự nhiên và Khoa học xã hội.

Đối với bậc trung học phổ thông, tiếp tục thực hiện tích hợp một số nội dung chưa thành môn học nhưng cần thiết giáo dục cho học sinh vào các môn và hoạt động như đã làm trong chương trình hiện hành và tổ chức dạy học phân hóa theo hướng tự chọn. Từ lớp 10, sẽ tổ chức bước đầu định hướng nghề cho học sinh. Các em sẽ học 7-10 môn bắt buộc; còn lại là các môn học và hoạt động giáo dục tự chọn. Lớp 11, 12 là giai đoạn thực hiện phân hóa mạnh và hướng nghiệp cao. Số môn bắt buộc sẽ giảm dự kiến còn ba môn (Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ). Đồng thời, học sinh được chọn 3 môn (chủ đề) trong danh mục các môn (chủ đề) tự chọn (Vật lý, Hóa học, Sinh học, Lịch sử, Địa lý, Công nghệ, Khoa học về máy tính, Kinh doanh, Ngoại ngữ 2, Nghệ thuật, Hướng nghiệp…).

Thay đổi cách thi, kiểm tra

Kỳ thi tốt nghiệp THPT sẽ giảm xuống chỉ còn hai môn. Có thể sẽ chỉ thi tốt nghiệp hai môn Toán, Ngữ văn.

Đối với kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng, các trường tự tổ chức tuyển sinh theo hướng dựa vào kết quả công nhận tốt nghiệp THPT, có thể kiểm tra thêm một vài môn hoặc chuyên đề theo yêu cầu đào tạo của mỗi ngành, mỗi trường.

Đề thi không chỉ tập trung vào việc đánh giá học sinh biết cái gì mà quan trọng hơn là đánh giá các em làm được gì từ những điều đã biết, tức là tập trung đánh giá năng lực người học. Kết quả kiểm tra, đánh giá thực chất hơn, công bằng, khách quan và trung thực hơn; giảm bớt sự cồng kềnh, tốn kém của một số kỳ thi, tác động tích cực trở lại việc dạy và học. Với bậc trung học phổ thông, học xong môn nào sẽ đánh giá luôn kết quả đạt chuẩn đầu ra môn đó.

Sẽ có nhiều bộ sách giáo khoa mới từ năm 2016

Theo GS Đinh Quang Báo (thành viên Ban soạn thảo Đề án Cải tiến nội dung chương trình, sách giáo khoa) thì chương trình và sách giáo khoa có thể sẽ xây dựng theo hướng có một chương trình chuẩn, còn học sách giáo khoa nào do chính giáo viên và học sinh lựa chọn, miễn sao đạt được yêu cầu mà Bộ đưa ra.

Theo Ban soạn thảo Đề án, một trong những hạn chế của các lần thay đổi sách giáo khoa vừa qua là cách làm theo kiểu cuốn chiếu nên thời gian thí điểm chương trình và sách giáo khoa quá dài. Do đó, định hướng đổi mới lần này chủ trương thực hiện cách biên soạn đồng thời và thí điểm đồng thời 3 cấp nhằm rút ngắn thời gian thí điểm khoảng 3 - 4 năm (từ 2016-2019).

Để tổ chức thực hiện Đề án, Ủy ban Quốc gia Đổi mới Giáo dục và Đào tạo sẽ được thành lập do Thủ tướng Chính phủ làm Chủ tịch. Cùng với đó, lương nhà giáo sẽ được quan tâm hơn, được xếp ở bậc cao nhất so với bậc thứ 17 hiện nay.

Bài và ảnh: NGUYÊN MINH