Hiệu quả của cơ chế một cửa

Cơ chế một cửa quốc gia về hải quan được quy định tại Điều 4, Luật Hải quan năm 2014. Cơ chế cho phép người khai hải quan gửi thông tin, chứng từ điện tử để thực hiện thủ tục hải quan và thủ tục của cơ quan quản lý Nhà nước liên quan đến hàng hóa xuất nhập khẩu. Cơ chế một cửa quốc gia giúp các doanh nghiệp không phải trực tiếp làm việc với từng cơ quan Nhà nước để hoàn thành các thủ tục hành chính (TTHC), giúp doanh nghiệp giảm được chi phí, thời gian. Cơ chế này cũng giúp xây dựng nền hành chính công khai, minh bạch; khắc phục và ngăn chặn các hành vi tiêu cực, nhũng nhiễu có thể xảy ra, góp phần phòng, chống tham nhũng... Cơ chế một cửa quốc gia của các nước ASEAN tích hợp với nhau tạo thành Cơ chế một cửa ASEAN.

Cơ chế một cửa quốc gia được chính thức triển khai tại Việt Nam từ tháng 11-2014. Đến nay, đã có 53 TTHC của 11 bộ, ngành kết nối Cơ chế một cửa quốc gia. Tính đến 15-7-2018 đã 1,34 triệu hồ sơ của 22,8 nghìn doanh nghiệp được xử lý thông qua Cơ chế một cửa quốc gia. Riêng Bộ Tài chính, tất cả quy trình thủ tục hải quan đã kết nối Cơ chế một cửa quốc gia và được tự động hóa ở mức độ rất cao với 99,65% doanh nghiệp tham gia thực hiện tại 100% đơn vị hải quan trên toàn quốc.

Theo số liệu thống kê của cơ quan hải quan, quý II-2015 có 82.760 mặt hàng thuộc diện quản lý và kiểm tra chuyên ngành, đến quý I-2018 còn 78.390 mặt hàng (giảm 4.403 mặt hàng).

Xuất-nhập khẩu hàng hóa tại cụm Cảng Cái Mép-Thị Vải (tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu). Ảnh: MẠNH DƯƠNG

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) về môi trường kinh doanh, năm 2017, thời gian thông quan trực tiếp tại cửa khẩu của Việt Nam đối với hàng xuất khẩu giảm 3 giờ (từ 58 xuống 55 giờ); đối với hàng nhập khẩu giảm 6 giờ (từ 62 xuống 56 giờ); chi phí thông quan trực tiếp tại cửa khẩu cho một lô hàng giảm 19 USD. Ước tính với hơn 11 triệu tờ khai của năm 2017, doanh nghiệp tiết kiệm được hơn 200 triệu USD cho thủ tục thông quan; tiết kiệm hơn 16 triệu giờ lưu kho bãi đối với hàng xuất khẩu (với 5,36 triệu tờ khai xuất khẩu) và hơn 34 triệu giờ lưu kho bãi đối với hàng nhập khẩu (với 5,72 triệu tờ khai nhập khẩu). Trong vòng hai năm trở lại đây, Việt Nam luôn giữ vững vị trí trong 4 quốc gia có chỉ số giao lưu hàng hóa qua biên giới đứng đầu khu vực ASEAN.

Cộng đồng doanh nghiệp đã có phản ứng rất tích cực, đồng thời mong muốn Chính phủ đẩy nhanh hơn nữa tiến độ, mở rộng phạm vi triển khai Cơ chế một cửa quốc gia; cải cách sâu rộng công tác kiểm tra chuyên ngành. Các tổ chức quốc tế và đối tác phát triển của Việt Nam, như: WB, Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc... đã có những ghi nhận đáng kể đối với việc cải cách của Việt Nam trong lĩnh vực này, đồng thời bày tỏ mong muốn thông qua các dự án hỗ trợ kỹ thuật để đẩy nhanh tiến trình cải cách, phục vụ tốt hơn cho doanh nghiệp, đưa Việt Nam nhanh chóng hội nhập vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Cải cách chưa triệt để

Mặc dù Cơ chế một cửa quốc gia, Cơ chế một cửa ASEAN bước đầu phát huy hiệu quả, được cộng đồng doanh nghiệp và bạn bè quốc tế đánh giá cao, nhưng theo Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng: Kết quả triển khai Cơ chế một cửa quốc gia còn khiêm tốn so với mục tiêu đề ra. Số lượng thủ tục triển khai còn thấp so với yêu cầu, mới chỉ đạt 53/283 thủ tục. Theo phản ánh của các doanh nghiệp và cơ quan khảo sát độc lập, việc triển khai Cơ chế một cửa quốc gia vẫn chưa đi vào thực chất, vì bên cạnh việc gửi hồ sơ điện tử, tình trạng các doanh nghiệp được yêu cầu phải xuất trình hồ sơ, chứng từ giấy còn diễn ra khá phổ biến...

Phát biểu tại hội nghị, TS Nguyễn Đình Cung (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương) nhấn mạnh, thời gian thực hiện thủ tục kiểm tra chuyên ngành tuy đã giảm, nhưng vẫn còn dài, dẫn tới nhiều rủi ro cho doanh nghiệp. Nhiều mặt hàng (khoảng 58%, theo thống kê năm 2017) chịu sự kiểm tra chồng chéo giữa các bộ hoặc giữa các đơn vị trong một bộ, trong đó có 54,4% mặt hàng phải thực hiện hai thủ tục, 3,6% mặt hàng phải thực hiện ba thủ tục. Số lượng các tổ chức đánh giá sự phù hợp (thử nghiệm, giám định, kiểm định, chứng nhận) được các bộ quản lý chuyên ngành chỉ định hạn chế, dẫn tới độc quyền hoặc quá tải. Trong kết nối Cổng thông tin một cửa quốc gia chưa hiệu quả, chưa thực chất. Cụ thể, hiện mới có 47 thủ tục kết nối với Cổng thông tin một cửa quốc gia, nhưng cũng chỉ một số ít trong đó kết nối hoàn toàn. 

Không ôm giữ điều kiện không cần thiết

Lắng nghe các ý kiến từ các cơ quan quản lý Nhà nước, các chuyên gia, đến đại diện các hiệp hội, doanh nghiệp tại hội nghị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu Bộ Tài chính nghiên cứu kỹ các ý kiến này để hoàn thiện, trình dự thảo nghị định và kế hoạch hành động của Chính phủ thúc đẩy Cơ chế một cửa quốc gia và Cơ chế một cửa ASEAN, tạo thuận lợi thương mại để Chính phủ sớm ban hành. Trong nghị định và kế hoạch hành động của Chính phủ phải đề xuất cải cách mang tính đột phá sâu rộng hơn, hiệu quả hơn, thiết thực hơn để tháo gỡ các tồn tại, bất cập, góp phần thúc đẩy xuất nhập khẩu, giao thương quốc tế và khu vực. Đồng thời, bên cạnh việc tạo thuận lợi thương mại, cần phải kiểm soát, chống gian lận thương mại, buôn lậu, bảo vệ sức khỏe người dân, kể cả hàng xuất khẩu và hàng nhập khẩu. Do đó, không thể thiếu chế tài xử lý nghiêm tổ chức, cá nhân vi phạm về an toàn thực phẩm, gian lận thương mại.

Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc yêu cầu các cấp, các ngành tiếp tục quan tâm chỉ đạo thực hiện các trụ cột trong cải cách, tập trung khắc phục những bất cập mà các đại biểu nêu ra tại hội nghị. Nhấn mạnh rằng không dựa vào kiểm tra chuyên ngành để gây chậm trễ trong lưu thông hàng hóa, phấn đấu giảm tỷ lệ các lô hàng phải kiểm tra chuyên ngành xuống dưới 15%, nhưng Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cũng nêu rõ: Phải bảo đảm các yêu cầu về quản lý của cơ quan Nhà nước và chống buôn lậu, gian lận thương mại, bảo vệ sức khỏe nhân dân.

Thủ tướng giao các bộ, ngành tiếp tục rà soát các văn bản quy phạm pháp luật về quản lý chuyên ngành, đối chiếu với mục tiêu và nhiệm vụ đề ra tại các nghị quyết của Chính phủ và kế hoạch hành động nêu trên để sửa đổi, bổ sung theo hướng cắt giảm tối đa những mặt hàng không cần thiết phải kiểm tra trước khi thông quan. Tinh thần là chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm trên cơ sở áp dụng quản lý rủi ro và đánh giá tuân thủ của doanh nghiệp; minh bạch và công khai phương pháp kiểm tra, tiêu chí kiểm tra thông qua việc ban hành các quy chuẩn, tiêu chuẩn đánh giá; xã hội hóa hoạt động kiểm tra chuyên ngành. “Không ôm giữ ở bộ, ngành mình những điều kiện không cần thiết để giải phóng sức sản xuất”, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh.

CHIẾN THẮNG