Bước tiến thần kỳ của trái cây Việt

Trong mấy năm qua, xuất khẩu trái cây đã tăng trưởng nhảy vọt. Năm 2012, xuất khẩu rau quả và trái cây của Việt Nam mới chỉ đạt khoảng 800 triệu USD. Đến năm 2016, xuất khẩu rau quả và trái cây (trong đó trái cây là chủ yếu) đạt 2,4 tỷ USD; năm 2017 đạt 3,4 tỷ USD; năm 2018 đã đạt 3,8 tỷ USD, vượt cả mặt hàng lúa gạo, trong khi diện tích trồng trái cây và rau quả chỉ bằng 40% so với diện tích trồng lúa. Kim ngạch xuất khẩu (KNXK) trái cây đạt mức tăng trưởng 20-25%/năm, đặc biệt năm 2017 tăng tới hơn 40% so với năm 2016. Riêng thanh long đạt giá trị KNXK hàng tỷ USD, chiếm phần lớn KNXK của mặt hàng trái cây. Hiện, các loại trái cây xuất khẩu của Việt Nam là: Thanh long, nhãn, vải, xoài, chôm chôm, vú sữa, chuối, mít, dứa, chanh leo (chanh dây), dưa hấu, na (mãng cầu ta)... Nhiều loại trái cây khác cũng có tiềm năng xuất khẩu tốt, như: Sầu riêng, bơ, măng cụt...

leftcenterrightdel
Nhãn lồng Hưng Yên là một trong những loại trái cây đã xuất khẩu sang Mỹ.

Vùng Đồng bằng sông Cửu Long và Đồng bằng sông Hồng chiếm một nửa diện tích trồng trái cây và rau quả cả nước. Trái cây và rau quả Việt Nam đã xuất khẩu sang 70 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó có những thị trường khó tính như: Hoa Kỳ, Nhật Bản, EU, Australia. Tuy nhiên, thị trường quan trọng bậc nhất, góp phần tăng trưởng mạnh mặt hàng xuất khẩu trái cây Việt Nam chính là Trung Quốc. Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT), năm 2018, Trung Quốc là thị trường nhập khẩu trái cây và rau quả Việt Nam lớn nhất khi chiếm tới 73,3% thị phần, tổng giá trị KNXK đạt 2,58 tỷ USD.

Lý giải thành công việc xuất khẩu mặt hàng rau quả trong những năm qua, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh khẳng định: Đây là hướng đi rất trúng của ngành nông nghiệp, nhất là đối với mặt hàng trái cây khi chúng ta đã khai thác được tiềm năng về chủng loại giống cây ăn quả hết sức đa dạng và phong phú, khai thác được lợi thế về khí hậu trải dài 15 vĩ độ cũng như thổ nhưỡng, qua đó xác lập được thế mạnh của từng loại cây ăn quả gắn với từng vùng cụ thể trên cả nước.

Mục tiêu xuất khẩu 10 tỷ USD/năm là hoàn toàn khả thi

Các câu hỏi đặt ra hiện nay là: Triển vọng xuất khẩu trái cây trong thời gian tới như thế nào? Liệu đây có thực sự là mặt hàng xuất khẩu chủ lực bền vững của nông sản Việt Nam không? Những thách thức đang đặt ra là gì?

Ở góc độ nhà quản lý, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh đánh giá: Với đà tăng trưởng hiện nay và những gì đang có, khả năng để ngành hàng trái cây và rau quả Việt Nam hướng tới KNXK 10 tỷ USD trong thời gian tới là điều hoàn toàn khả thi.

Tuy nhiên, để đạt mục tiêu này, có không ít vấn đề đặt ra. Theo ông Võ Quan Huy, Giám đốc Công ty TNHH Huy Long An-Mỹ Bình (tỉnh Long An), một trong những doanh nghiệp trồng và xuất khẩu trái cây: Ngoài các thị trường Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc thì Trung Đông là thị trường nhiều tiềm năng cho trái chuối cũng như trái cây của Việt Nam. Tuy nhiên, hiện có một số vướng mắc, bất cập ở các khâu bảo quản, vận tải và thanh toán. Nếu những vướng mắc này được khắc phục thì việc xuất khẩu trái cây vào thị trường này sẽ còn tiếp tục tăng trưởng mạnh trong thời gian tới.

Cùng với đó, yêu cầu về chất lượng của các thị trường cũng ngày càng tăng. Những năm trước đây, trong các thị trường xuất khẩu trái cây của Việt Nam thì Trung Quốc luôn được coi là thị trường dễ tính thì nay mọi sự đã thay đổi. Để xuất khẩu trái cây vào Trung Quốc, đối tác luôn yêu cầu về chất lượng, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, sản phẩm phải có bao bì, dán tem mác, gắn mã số vùng trồng để phục vụ truy suất nguồn gốc. Ông Lê Thanh Hòa, Phó cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN&PTNT) cho hay: "Tuân thủ nghiêm các quy định về truy xuất nguồn gốc là yêu cầu bắt buộc của mọi thị trường nếu muốn thành công. Đơn cử như trái dưa hấu xuất khẩu sang Trung Quốc, nếu đăng ký được mã số vùng trồng, cung cấp cho hải quan nước bạn để được mã hóa bằng QR code thì khi thương lái thu mua, họ có thể kiểm tra chất lượng từng quả, dán tem ngay tại ruộng, sau đó chuyển lên cửa khẩu. Tại cửa khẩu, cán bộ hải quan của bạn chỉ cần quét qua điện thoại thông minh vài giây là ra mọi thông tin và cho thông quan. Còn nếu không có tem nhãn, các thủ tục kiểm tra sẽ rất mất thời gian và làm giảm chất lượng dưa hấu".

Về cơ hội tăng cường xuất khẩu trái cây, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường nhận định: Trái cây tươi giao dịch thương mại toàn cầu là 240 tỷ USD/năm, nước quả chế biến là 270 tỷ USD/năm. Dự báo tốc độ tăng trưởng trung bình trong vòng 5 năm tới của mặt hàng này là 2-3%. Tổng giá trị KNXK trái cây và rau quả của Việt Nam hiện mới chỉ chiếm gần 2% giá trị thương mại của mặt hàng này trên thị trường thế giới, cho thấy tiềm năng xuất khẩu còn rất lớn. Do đó, để phát triển mặt hàng trái cây và rau quả, theo Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cần tập trung vào chế biến và tổ chức thị trường.

Theo các chuyên gia, xuất khẩu trái cây tươi chịu nhiều rào cản về kỹ thuật từ các thị trường nhập khẩu, như: Kiểm dịch, vệ sinh an toàn thực phẩm. Trong khi đó, xuất khẩu các sản phẩm trái cây chế biến, như: Nước trái cây, trái cây sấy sẽ chịu ít rào cản kỹ thuật hơn, đồng thời giá trị và hiệu quả kinh tế cũng cao hơn. Do đó, cùng với việc đẩy mạnh đàm phán, xúc tiến thương mại để mở rộng thị trường xuất khẩu trái cây tươi thì cần tập trung các chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào khâu bảo quản, chế biến sẽ mang lại lợi ích kép, không chỉ giúp trái cây gia tăng giá trị mà còn giảm áp lực mùa vụ.

Chúng tôi gặp ông Bùi Đình Anh, chủ trang trại thanh long ở xã Xuân Phú (Xuân Lộc, Đồng Nai), với diện tích 43ha, năm 2018 sản lượng 1.300 tấn, tổng doanh thu 32 tỷ đồng. Ông có mong muốn Nhà nước đẩy mạnh hỗ trợ việc xây dựng thương hiệu, quảng bá, mở rộng thị trường tiêu thụ trái cây, trong đó có trái thanh long. "Với tiềm năng và lợi thế của mình, trái cây Việt sẽ còn vươn xa hơn nữa", ông Bùi Đình Anh nói.

Vươn xa cũng chính là khát vọng, là mong muốn chung của các nhà quản lý, các doanh nghiệp, cũng như nông dân để đưa Việt Nam trở thành “cường quốc xuất khẩu trái cây", là “vựa trái cây” của thế giới, góp phần đem lại cuộc sống ấm no và sung túc cho người nông dân.

Bài và ảnh: NGUYỄN KIỂM