Chính phủ tiếp tục đề nghị truy cứu trách nhiệm hình sự pháp nhân

QĐND Online - Sau lần đặt vấn đề bổ sung quy định truy cứu trách nhiệm hình sự với pháp nhân trong 2 lần sửa đổi Bộ luật Hình sự gần đây nhất - năm 1999 và năm 2009 - không thành, ngày 7-4, Chính phủ tiếp tục nêu lại vấn đề này khi trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho ý kiến về dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi).

Trình bày Tờ trình của Chính phủ về dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường cho hay, thực tế vẫn tồn tại 2 loại ý kiến về vấn đề này.

Loại ý kiến thứ nhất cho rằng, việc quy định trách nhiệm hình sự pháp nhân trong Bộ luật Hình sự là cần thiết. Thực tế trong những năm qua đã xảy ra những vụ việc do pháp nhân thực hiện gây hậu quả hết sức nghiêm trọng như vụ của Công ty Vedan, vụ Công ty Nicotex (Thanh hóa), làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường. Việc áp dụng các chế tài hành chính, dân sự không đủ sức răn đe sự vi phạm nên cần có chế tài đủ mạnh để ngăn chặn sự vi phạm này.

Loại ý kiến thứ hai lại không đồng tình với việc bổ sung quy định này, vì theo quan niệm truyền thống thì chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với cá nhân. Hơn nữa, hiện nay, pháp luật đã có các chế tài hành chính, dân sự, kinh tế để xử lý các pháp nhân vi phạm. Ngoài ra, việc áp dụng chế tài hình sự sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi cho người lao động ngay tình, họ không có lỗi.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường giải trình thêm trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội về dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi).

Ở nước ta, vấn đề này đã được đặt ra từ khi xây dựng Bộ luật Hình sự năm 1999. Tuy nhiên, vào thời điểm đó, về mặt thực tiễn, Việt Nam chưa có những ví dụ thực tế điển hình về các vi phạm nghiêm trọng của pháp nhân gây ảnh hưởng cho tính mạng, sức khỏe của con người cũng như cho kinh tế và môi trường cần phải xử lý hình sự. Hơn nữa, đề xuất quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân chưa xác định rõ loại pháp nhân nào phải chịu trách nhiệm hình sự cũng như phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân. Bên cạnh đó, việc quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân là một vấn đề phức tạp, cần có thời gian nghiên cứu thấu đáo hơn về mặt lý luận và thực tiễn. Do vậy, vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân chưa được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 1999.

Năm 2009, khi sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự, vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân tiếp tục được đặt ra. Tuy nhiên, do việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự năm 2009 chỉ tập trung vào một số vấn đề cấp bách trước mắt mà thực tiễn đặt ra cần phải giải quyết ngay nên vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân vẫn chưa được giải quyết.

Cơ sở đề nghị của Chính phủ

Thực tế, vấn đề trách nhiệm hình sự của pháp nhân đã được ghi nhận trong pháp luật hình sự của nhiều nước (Ví dụ: Nhật Bản, Trung Quốc, Singapore, Malaysia, Anh, Pháp, Mỹ, Canada, Australia, Hà Lan, Bồ Đào Nha, Phần Lan, Vương quốc Bỉ, Thụy Sĩ, Tây Ban Nha, Slovakia, Hungari, Lavia, Estonia, Croatia…).

Bộ trưởng Hà Hùng Cường nói, trong thời điểm hiện nay, Chính phủ nhận thấy, việc quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân là phù hợp.

Từ năm 2009 đến nay, các vấn đề liên quan đến trách nhiệm hình sự của pháp nhân đã được nghiên cứu kỹ. Cụ thể là vấn đề loại pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự (ví dụ: Các pháp nhân kinh tế), loại tội mà pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự (ví dụ: Các tội phạm về kinh tế, môi trường), các chế tài áp dụng đối với pháp nhân (ví dụ: phạt tiền, tước quyền sử dụng giấy phép có thời hạn hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn, tước quyền sử dụng giấy phép vĩnh viễn hoặc đình chỉ hoạt động vĩnh viễn...).

Trong khi đó, tình hình vi phạm pháp luật của pháp nhân ở Việt Nam trong những năm gần đây đang có chiều hướng gia tăng với mức độ nguy hiểm ngày càng nghiêm trọng, phổ biến là các vi phạm trong lĩnh vực bảo vệ môi trường, kinh doanh, thương mại, thuế, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, gây thiệt hại nghiêm trọng cho kinh tế - xã hội và cho đời sống của người dân, đòi hỏi cần phải có giải pháp mạnh để ngăn chặn.

Thực tế cũng cho thấy, cơ chế xử phạt vi phạm hành chính và bồi thường thiệt hại áp dụng đối với pháp nhân vi phạm tỏ ra bất cập, không hiệu quả, gây khó khăn cho người dân - đối tượng bị thiệt hại chính vì họ không thể thực hiện được nghĩa vụ tự chứng minh những thiệt hại đã gây ra cho mình trong thủ tục đòi bồi thường thiệt hại theo pháp luật dân sự. Vì vậy, cần phải có biện pháp xử lý mạnh mẽ hơn, nghiêm khắc hơn để hỗ trợ cho các biện pháp xử lý khác nhằm bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và truy xét đến cùng trách nhiệm của pháp nhân đối với hành vi vi phạm hết sức nguy hiểm mang tính chất tội phạm mà một trong những biện pháp đó chính là xử lý hình sự đối với pháp nhân vi phạm.

Ngoài ra, theo mô hình doanh nghiệp hiện nay, nhiều quyết định quan trọng của pháp nhân là doanh nghiệp được thực hiện thông qua Hội đồng thành viên (đối với Công ty trách nhiệm hữu hạn) hoặc Hội đồng quản trị hay Đại hội đồng cổ đông (đối với Công ty cổ phần). Như vậy, nếu chỉ quy định trách nhiệm hình sự đối với cá nhân thì trong trường hợp này sẽ khó xác định được ai là người phải chịu trách nhiệm để xử lý hình sự. Hơn nữa, sẽ không công bằng nếu chỉ xử lý hình sự đối với một số cá nhân trong khi quyết định là của tập thể. Ngoài ra, trên thực tế cũng đã có trường hợp cá nhân lợi dụng danh nghĩa tập thể để thực hiện hành vi phạm tội nhằm trốn tránh trách nhiệm.

Bên cạnh đó, với tư cách là quốc gia thành viên APG, nước ta có trách nhiệm thực hiện đầy đủ các Khuyến nghị của Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền (FATF), trong đó có Khuyến nghị 2 liên quan đến việc quy định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân và một trong những nội dung thuộc Kế hoạch hành động quốc gia về phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố giai đoạn 2015 - 2020 là "Nghiên cứu, trình, báo cáo Chính phủ, Quốc hội về việc quy định trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân".

Do vậy, dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) lần này đã bổ sung Chương XI quy định về pháp nhân là các tổ chức kinh tế phạm tội.

Đề xuất chưa thuyết phục

Trình bày Báo cáo thẩm tra về dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Hiện cho hay, đa số ý kiến của Ủy ban Tư pháp không đồng tình với việc bổ sung quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân.

Các ý kiến phản đối cho rằng, những vướng mắc trong việc xử lý đối với các pháp nhân vi phạm pháp luật xuất phát từ khâu tổ chức thực hiện, mà không phải do thiếu cơ sở pháp lý. Căn cứ quy định hiện hành, vẫn có thể xử lý trách nhiệm dân sự, hành chính đối với pháp nhân và xử lý hình sự đối với người có thẩm quyền của pháp nhân.

Bên cạnh đó, nếu đặt ra vấn đề xử lý trách nhiệm hình sự đối với các pháp nhân kinh tế và chỉ trong một số loại tội, thì sẽ không bảo đảm tính công bằng với các loại hình pháp nhân khác cũng có vi phạm tương tự. Điều này có thể gây ảnh hưởng bất lợi trong việc thực hiện chủ trương khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển theo cơ chế thị trường định hướng XHCN hiện nay của Đảng và Nhà nước ta.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Phan Trung Lý nhấn mạnh, thực tế hiện nay, một số điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên cũng đã yêu cầu về vấn đề này, kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy có nhiều nước quy định pháp nhân là tội phạm. Tuy nhiên, những lần trước đây trình Quốc hội vấn đề quy định trách nhiệm hình sự với pháp nhân đều chưa nhận được sự đồng tình. Đó là do cách thuyết phục chưa đầy đủ.

Chủ nhiệm Phan Trung Lý lấy ví dụ, ngay trong phần giải thích đầu tiên của Chính phủ, rằng từ năm 2009 đến nay đã nghiên cứu về loại pháp nhân phải chịu trách nhiệm hình sự, đã là không đúng với cả chính sách và nguyên tắc của pháp luật hình sự nước ta. Đó là nguyên tắc tất cả đều bình đẳng trước pháp luật. Vấn đề cần đặt ra cần quy định tội phạm nào thì pháp nhân, bất kể loại pháp nhân nào, phải chịu trách nhiệm hình sự.

Ông Phan Trung Lý lưu ý, cần rất cẩn trọng khi quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân, đặc biệt là phải nghiên cứu kỹ về dấu hiệu tội phạm của pháp nhân, tránh trường hợp tạo thêm “kẽ hở”, không rõ ràng về trách nhiệm để cá nhân lợi dụng đổ trách nhiệm lên tập thể.

Bài, ảnh: CHIẾN THẮNG