Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp (Kỳ 3)

Đại diện 150 đoàn nhà báo quốc tế chúc mừng Đại tướng nhân kỷ niệm 50 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. Ảnh: TRẦN HỒNG

Từ khi bộ đội chủ lực bắt đầu những chiến dịch quy mô ngày càng lớn, hướng mở chiến dịch mỗi mùa khô đều được sự chấp thuận của Cụ Hồ và tập thể Thường vụ, trên cơ sở chủ động nghiên cứu và đề đạt của Tổng tư lệnh. Trong đề án chuẩn bị cho mỗi chiến dịch, ông Giáp luôn nêu lên thuận lợi, khó khăn và đề nghị Trung ương và Chính phủ chỉ đạo các cấp các ngành góp phần thực hiện về các mặt có liên quan đến quân sự, như đường sá, giao thông vận tải, việc huy động sức người sức của ra tiền tuyến… Mọi khó khăn mà các ngành của Bộ Quốc phòng có thể khắc phục, Tổng tư lệnh chỉ đạo ba cơ quan quân sự Tổng hành dinh nghiên cứu chủ động giải quyết, không ỷ lại vào các Bộ khác.

Trong những ngày đi chiến dịch, ngoài việc bố trí hệ thống thông tin liên lạc đều đặn với hậu phương, ông Giáp thường biên thư hoặc cử cán bộ về báo cáo để Cụ Hồ và tập thể Thường vụ (Bộ Chính trị) “ở nhà” nắm được tình hình và cho chỉ thị những vấn đề tiền tuyến nêu lên xin ý kiến chỉ đạo và giúp đỡ. Có những vấn đề đặc biệt quan trọng (như thay đổi phương châm tác chiến trong chiến dịch Điện Biên Phủ), tuy khi lên đường Tổng tư lệnh đã được Cụ Hồ giao cho tướng quân tại ngoại được toàn quyền quyết định, nhưng ông Giáp vừa chủ động quyết định vừa kịp thời báo cáo về để tranh thủ được sự nhất trí cao của tập thể lãnh đạo.

Tóm lại quan hệ giữa Tổng tư lệnh với tập thể lãnh đạo của Trung ương hay Thường vụ (Bộ Chính trị) là quan hệ cá nhân phụ trách chủ động chuẩn bị đề xuất về chủ trương, xin ý kiến, thảo luận tập thể đi đến thống nhất và khi đã thành nghị quyết và quyết định thì đem hết trách nhiệm cá nhân triển khai thực hiện với tinh thần kiên quyết triệt để, chủ động, sáng tạo, không chờ đợi, ỷ lại.

Đối với tập thể lãnh đạo đồng cấp, cụ thể là Tổng quân ủy hay Đảng ủy Mặt trận mà ông Giáp là Bí thư, ông cũng có sự tôn trọng như vậy. Dù trong những tình huống đặc biệt khẩn trương, ông Giáp cũng cố tạo điều kiện trao đổi, thảo luận (có khi tranh luận, thuyết phục) nhằm đạt được sự nhất trí của tập thể Quân ủy (hay Đảng ủy) đối với dự kiến của mình. Ví dụ như việc thay đổi mục tiêu tiến công đầu tiên trong chiến dịch Biên Giới, việc lui quân khi ta gặp khó khăn trong đợt cuối của các chiến dịch Trần Hưng Đạo, Hoàng Hoa Thám hay sau mấy trận đánh Nà Sản trong đợt 3 chiến dịch Tây Bắc. Điển hình là việc thay đổi phương châm tác chiến chiến dịch Điện Biên Phủ. Là Bí thư Tổng quân ủy, Bí thư Đảng ủy Mặt trận kiêm Chỉ huy trưởng nhưng ông Giáp lại là người đến sau, khi mà tập thể (cả cố vấn Trung Quốc) đã thống nhất cách “đánh nhanh”. Mặc dù ngay từ đầu, ông Giáp đã sớm phát hiện “đánh như thế liệu có mạo hiểm không?”, nhưng phải trải qua 12 ngày đêm suy nghĩ gắn liền với theo dõi công tác chuẩn bị của ta do khó khăn nên phải kéo dài trong khi đó tình hình địch đã có nhiều thay đổi, ngày 26-1-1954 ông mới có đủ cơ sở để khẳng định đánh nhanh không đảm bảo thắng lợi. Với tinh thần “dĩ công vi thượng”, với trách nhiệm về kết quả của chiến dịch có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đồng thời với ý thức tôn trọng tập thể lãnh đạo, Bí thư Đảng ủy Võ Nguyên Giáp đã kết hợp đấu tranh về nguyên tắc “bảo đảm chắc thắng” với kiên trì thuyết phục về tinh thần trách nhiệm trước chiến dịch lịch sử, cuối cùng đã cùng tập thể Đảng ủy Mặt trận đi đến sự nhất trí về phương châm tác chiến mới, đảm bảo thắng lợi cho chiến dịch.

Trong bài trả lời phỏng vấn đăng trên tờ Tiền Phong (Xuân Canh Thìn) Thượng tướng Trần Văn Trà khẳng định Võ Nguyên Giáp là con người bao dung và độ lượng. Ông nói:

“Là một cán bộ cấp dưới của anh Văn, tôi luôn luôn thấy anh Văn nói về cái tốt, cái đúng của đồng đội, đồng thời chưa bao giờ thấy Võ Nguyên Giáp thanh minh một vấn đề nào thuộc về bản thân mình. Với Võ Nguyên Giáp, bất cứ công tác nào mà cách mạng trao phó cho anh, anh đều hoàn thành chu đáo…”.

Theo tướng Đoàn Huyên (viết trên Đại đoàn kết 8-2001) thì:

“Trong đấu tranh để giải quyết những vấn đề chưa thống nhất nảy sinh trong quá trình lãnh đạo cách mạng, ông luôn tự xác định một thái độ đúng đắn nhất, đấu tranh xây dựng để đoàn kết thống nhất, bình tĩnh và tự kiềm chế, ung dung tự tại, không hề để cá nhân chi phối, ảnh hưởng đến lợi ích cách mạng.

Quan điểm xuyên suốt của Võ Nguyên Giáp là mọi thành công của một chủ trương chiến lược, mọi thắng lợi của một chiến dịch đều là công lao của tập thể, của toàn quân, toàn dân. Có yếu tố lãnh đạo, chỉ đạo, chỉ huy, nhưng quan điểm của ông về quần chúng làm nên lịch sử là rất rõ ràng, minh bạch. Nói đến một chiến công, ông không quên các tướng lĩnh thuộc quyền, không quên những chiến sĩ trực tiếp đối mặt với kẻ thù ở phía trước, đặc biệt là những người lập công xuất sắc - những Anh hùng La Văn Cầu, Nguyễn Quốc Trị, Cù Chính Lan, Phan Đình Giót…- nhưng đồng thời cũng không quên tập thể bộ đội công binh sửa đường, phá thác, tập thể dân công và thanh niên xung phong, những người đổ mồ hôi và đổ cả máu để phía trước có đủ lương thực, đạn dược chiến đấu, không quên những nghệ sĩ trong các đội văn công hỏa tuyến, những bác sĩ, y tá, hộ lý thức thâu đêm để chăm sóc cứu chữa thương binh… Sau thắng lợi của mỗi chiến dịch, trong Nhật lệnh đọc trong lễ mừng công, bao giờ ông cũng biểu dương thành tích của các chiến trường phối hợp, động viên và an ủi thương binh, bệnh binh, cám ơn nhân dân địa phương, cám ơn sự chi viện hết mình của nhân dân hậu phương xa gần, kể cả bà con nông dân trong vùng sau lưng địch đã vượt qua vành đai trắng, đối mặt với địch để đưa được hạt gạo ra vùng tự do phục vụ tiền tuyến. Không quên một ai khi nói khi viết đến chiến công, đó là điều ông căn dặn những người cầm bút, vì mặc dù người trực tiếp lập công là người chiến sĩ cầm súng nhưng để giành được một thắng lợi, nhất là thắng lợi có ý nghĩa chiến lược, đó là công lao của toàn dân.

Một cây đại thụ rợp bóng nhân văn

Với những tình cảm và lòng mến phục đặc biệt, anh em cựu chiến binh lớn tuổi công tác ở cơ quan Tổng hành dinh trước đây thường nói với nhau về niềm tin yêu và ngưỡng mộ của toàn dân, toàn quân đối với Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp. Tình cảm đó bắt nguồn từ đâu? Từ thực tế cuộc sống và chiến đấu của ông trong hơn 30 năm cầm quân, dưới con mắt của bạn bè trong và ngoài nước, của cán bộ cấp dưới ở đơn vị cũng như trong cơ quan Tổng hành dinh, của các tầng lớp nhân dân từ Bắc vào Nam và xa hơn nữa, còn từ những kỷ niệm cũ nặng tình thầy trò vẫn lắng đọng trong lòng những người học sinh Thăng Long những năm 30 của thế kỷ trước.

Người ta nói về tài thao lược của ông một phần - tất nhiên là phần chủ yếu - nhưng cũng có những việc chỉ có thể thấy ở Võ Nguyên Giáp, những việc cụ thể rất Võ Nguyên Giáp. Ví như mấy dòng, chỉ mấy dòng thôi, tỏ lòng thương tiếc Văn Cao khi người nhạc sĩ (mà ông gọi là “tài ba xuất chúng”) này qua đời. Hay ví như bức thư gửi nhân dân một xã vùng cao Nguyên Bình, Cao Bằng, cám ơn đồng bào cưu mang đùm bọc, dù chỉ bằng cháo bẹ chăn sui, những ngày trứng nước của cách mạng. Bức thư viết trên trang giấy bình thường nhưng nó toát lên một tình cảm ấm cúng của ông đối với bà con dân bản. Bức thư được đặt trong khung kính, treo trang trọng giữa văn phòng ủy ban. Anh em cán bộ Tổng hành dinh chưa quên sự quan tâm động viên của Tổng tư lệnh đối với nhân viên quân y ngoài mặt trận, từ bức thư ngắn gửi bác sĩ Nguyễn Thúc Mậu ở mặt trận Lạng Sơn tháng 4 năm 1947 đến cú điện thoại trao đổi với giáo sư-bác sĩ Tôn Thất Tùng ở mặt trận Điện Biên tháng 4 năm 1954, tất cả đều nhằm động viên anh chị em từ bác sĩ đến hộ lý vượt mọi khó khăn thử thách cứu chữa thương binh. Đã hơn nửa thế kỷ đã qua, vậy mà ông vẫn nhớ tường tận những chiến sĩ lập công xuất sắc trong kháng chiến chống Pháp. Nguyễn Quốc Trị là một trong mấy anh hùng quân đội được tuyên dương ngay từ Đại hội Anh hùng và chiến sĩ thi đua lần thứ nhất. Năm trước, khi gia đình lập nhà tưởng niệm, có ngỏ lời “xin Đại tướng mấy chữ”. Ông đã tự tay viết và chỉ mấy dòng ngắn gọn, ông nhắc đến người cán bộ đại đội mà năm xưa ông đã tặng cho danh hiệu Nhanh như sóc - Mạnh như hổ do tác phong chiến đấu dũng mãnh của Nguyễn Quốc Trị trong trận Tu Vũ - chiến dich Hòa Bình. Trang viết có chữ ký của ông được phóng to, lồng kính treo trang trọng trong nhà lưu niệm, khiến cả dòng họ càng tăng thêm niềm tự hào vì sự quan tâm của ông đối với người thân của gia đình. Trong không khí hữu nghị thân tình đầm ấm khi tiếp tổng thống một nước bạn châu Phi, theo đề nghị của khách, ông nhờ chuyển một thông điệp đến nhân dân nước bạn khẩu hiệu của Cụ Hồ: Đoàn kết, Đoàn kết, Đại đoàn kết - Thành công, Thành công, Đại thành công, đồng thời gửi riêng cho thanh niên nước bạn một lời nhắn: lớp trẻ muốn tiến bộ phải học tập… Nhiều, rất nhiều những việc cụ thể, người thật và việc thật được anh em nhắc đến mỗi khi có dịp nói về ông. Anh em phân tích chủ nghĩa nhân văn trong con người Võ Nguyên Giáp, ví ông như cây đại thụ, rợp mát tình người, nổi lên là tình thương yêu đồng đội.

Người ta thường biểu lộ tình cảm và sự mến phục Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp bằng cách nhìn, cách nhận xét và biểu lộ tình cảm kính yêu mến phục từ nhiều góc cạnh khác nhau. Có vị tướng chỉ muốn gọi Võ Nguyên Giáp bằng cái tên gần gụi sao cho thể hiện tình cảm yêu mến của toàn quân, cái tên người Anh cả của quân đội mà Cụ Hồ đã gọi. Có người nước ngoài thể hiện sự ngưỡng mộ ngay từ đầu, chỉ bằng quan sát khuôn mặt của ông, như trường hợp sử gia Pháp Jean Lacouture. Khi còn là một nhà báo trẻ, lần đầu sang Đông Dương và gặp vị Bộ trưởng Nội vụ (mà ông ta gọi là Bộ An ninh công cộng - Sécurité publique), khuôn mặt vị Bộ trưởng 35 tuổi đã gây ấn tượng mạnh đối với người đối thoại. Trong cuốn Võ Nguyên Giáp - Một chân dung, Jean viết:

“Đặc biệt là sự sống động và sức cuốn hút của đôi mắt. Khuôn mặt khiến người mà nó chinh phục thêm bối rối: đây đâu phải là con người dễ bề chịu lấn lướt hoặc là kẻ có thể bị thuyết phục từ bỏ các mục tiêu của mình… Ông Giáp quả là một trong những hiện thân của cách mạng - vừa theo chủ nghĩa xã hội, vừa yêu nước, vừa lãng mạn, vừa khoa học. Cặp mắt sáng rực và cử chỉ sôi nổi, giọng nói lúc đầy xúc động, lúc hài hước… Không một người Việt Nam nào để lại một ấn tượng mạnh như thế đối với tôi…