Một số chi tiết liên quan đến những ngày đầu toàn quốc kháng chiến

1 - Về ngày họp Thường vụ Trung ương Đảng mở rộng tại làng Vạn Phúc (Hà Đông).

Trước ngày Toàn quốc kháng chiến, Thường vụ Trung ương Đảng ta có Hội nghị mở rộng tại làng Vạn Phúc (Hà Đông). Về thời gian họp Hội nghị này, nhiều tài liệu viết còn khác nhau. Cụ thể: Sách Tổng kết cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp-Thắng lợi và bài học của Ban chỉ đạo tổng kết chiến tranh-trực thuộc Bộ Chính trị, Nxb CTQG, Hà Nội, 1996, viết: “ngày 18, Thường vụ Trung ương họp hội nghị mở rộng” (tr.97). Sách Hà Nội mở đầu Toàn quốc kháng chiến-tầm vóc và ý nghĩa (in lần thứ 2) của Thành uỷ Hà Nội-Viện Lịch sử quân sự Việt Nam-Quân khu Thủ đô, Nxb QĐND, Hà Nội, 2004, viết “ngày 17 và 18 tháng 12, tại làng Vạn Phúc cách Hà Nội 12 kilômét, Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp hội nghị bất thường mở rộng, dưới sự chủ toạ của Chủ tịch Hồ Chí Minh.” (tr.39). Sách 60 năm Quân đội nhân dân Việt Nam (Biên niên sự kiện) của Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Nxb QĐND, Hà Nội, 2004, viết “17-18 tháng 12. Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp mở rộng…” (tr.43). Sách Lịch sử cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp 1945-1954, tập 1, Chuẩn bị Toàn quốc kháng chiến của Viện Lịch sử quân sự Việt Nam, Nxb QĐND, Hà Nội, 2001, viết: “Trong hai ngày 18 và 19, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Thường vụ Trung ương Đảng họp Hội nghị mở rộng…” (tr.370). Sách Những sự kiện lịch sử Đảng, tập 2 (1945-1954) của Ban nghiên cứu lịch sử Đảng Trung ương, Nxb Sự thật, Hà Nội, 1979, viết: “trong hai ngày 18 và 19 tháng 12 năm 1946, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã họp tại làng Vạn Phúc (Hà Đông), dưới sự chủ toạ của đồng chí Hồ Chí Minh” (tr.99)

Như vậy, Hội nghị này, theo các sách nói trên, diễn ra theo 3 thời gian khác nhau: ngày 18, ngày 17 và 18, ngày 18 và 19. Theo kết quả nghiên cứu, chúng tôi thấy thời gian Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng mở rộng họp tại làng Vạn Phúc (Hà Đông) diễn ra vào ngày 18 và 19 tháng 12 là có cơ sở chính xác.

2 - Về thời gian kết thúc cuộc rút lui toàn thắng của Trung đoàn Thủ Đô

Trung đoàn Thủ Đô sau khi hoàn thành nhiệm vụ chiến đấu trong Liên khu 1, theo kế hoạch, đã thực hiện rút lực lượng ra khỏi Hà Nội về vùng tự do. Đã có nhiều công trình, bài viết về cuộc rút lui toàn thắng đó nhưng có một số chi tiết khác nhau, mà cụ thể là:

- Đồng chí Vương Thừa Vũ, nguyên Khu trưởng kiêm Phó Chủ tịch ủy ban kháng chiến Khu XI, trong cuốn Hà Nội 60 ngày đêm khói lửa, Nxb Hà Nội, 1996 (tái bản) viết: “Trời vừa sáng, giặc Pháp phát hiện được. Chúng cho 2 xe tăng và một toán quân từ đầu cầu Gia Lâm theo bờ sông đi ngược lên phía Bắc cùng một đoàn ca-nô chở đầy quân xăm xăm chạy rẽ nước đuổi theo đoàn thuyền cuối cùng của ta” (tr.193). Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại đã chiến đấu và hy sinh anh dũng. “12 giờ trưa ngày 18 tháng 2 năm 1947, trung đoàn Thủ Đô về tới Văn Hoạch, Long Tựu (Đông Ngàn), bên kia sông Đuống” (tr.195).

- Ông Lê Trung Toản, nguyên Bí thư Đảng bộ Liên khu 1, Chính uỷ Trung đoàn Thủ Đô, người đã tham gia chỉ huy, chiến đấu suốt 60 ngày đêm ở Hà Nội (19-12-1946 – 18-2-1947) có bài Cuộc rút lui toàn thắng đăng trên Tạp chí Lịch sử quân sự, số 2-1987, tr.16-23, viết: “2 giờ sáng ngày 18 tháng 2, các chiến sĩ Trung đoàn Thủ Đô bắt đầu sang sông. Thuyền nhỏ lại ít, người đông, phải đến 9 giờ sáng, các chiến sĩ mới sang hết”. Ngày 18 tháng 2, toàn Trung đoàn đã về tới địa điểm đã định.

- Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Tổng tập hồi ký, Nxb QĐND, Hà Nội, 2006, viết: “Trưa ngày 18, anh Thái tới vui vẻ báo cáo cuộc rút lui của trung đoàn Thủ Đô đã thành công trọn vẹn, trung đoàn rút không thiếu một người, không thiếu một khẩu súng” (tr.404). “Trưa khi trung đoàn đã rút khỏi bến Long Tựu, quân Pháp mới phát hiện bộ đội ta đã rút khỏi Liên khu 1. Địch huy động lực lượng đuổi theo. Nguyễn Ngọc Nại ra lệnh cho tiểu đội nổ súng từ bãi Tầm Xá thu hút sự chú ý của địch để đảm bảo cho sự an toàn của trung đoàn. Cả tiểu đội dàn ra chặn đánh địch. Tám trong số mười chiến sĩ của tiểu đội du kích anh hùng đã hy sinh, kể cả tiểu đội trưởng Nguyễn Ngọc Nại”
(tr. 406 ).

- Từ điển Bách khoa quân sự Việt Nam, Nxb QĐND, Hà Nội, 2005, có mục từ Rút lui của Trung đoàn Thủ đô, viết: “Sáng 18 tháng 2 quân Pháp phát hiện thấy dấu vết và tổ chức lực lượng truy đuổi, bị Tiểu đội du Hồng Hà chặn đánh ở Bãi Giữa, Phúc Xá. Tiểu đội đã anh dũng chiến đấu đến người cuối cùng, bảo vệ an toàn cuộc rút quân” (tr. 858).

- Sách Tổng kết 60 ngày đêm chiến đấu mở đầu Toàn quốc kháng chiến chống Pháp của quân và dân Thủ đô Hà Nội (19-12-1946–18-2-1947) của Thành uỷ Hà Nội-Quân khu Thủ đô, Nxb QĐND, Hà Nội, 1997, tr.165-166 viết: “Đến khoảng 11 giờ đêm 18, tuyệt đại bộ phận của trung đoàn sang tới Dâu Canh.

Sáng 19 tháng 2, khi địch phát hiện quân ta đã rút khỏi Liên khu 1, chúng liền huy động thuỷ, lục, không quân đuổi theo hòng tiêu diệt Trung đoàn Thủ Đô. Nghe có tiếng súng nổ ở phía Tứ Tổng, đồng chí Nguyễn Ngọc Nại, liền trèo lên một cây cao ở chùa Tàm Xá, nơi đóng quân của của Đội liên lạc đặc biệt để quan sát và phát hiện địch đang truy kích. Đồng chí lập tức lệnh cho 2 đội viên tiếp tục dẫn đường cho tiểu đội sau cùng của trung đoàn vượt sông”. Và, tiểu đội này chiến đấu, hy sinh vào ngày 19-2-1947 tại khu vực Tứ Tổng và Tàm Xá.

- Sách Hà Nội mở đầu Toàn quốc kháng chiến-tầm vóc và ý nghĩa (Kỷ yếu Hội thảo khoa học kỷ niệm 50 ngày Toàn quốc kháng chiến, in lần thứ 2), Nxb QĐND, Hà Nội, 2004, tr. 68 viết: “Khi lần vượt sông cuối cùng vào sáng 19 tháng 2, đơn vị đã bị địch phát hiện và tổ chức truy kích dữ dội”. Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại hy sinh ngày 19-2-1947.

- Bài Đội liên lạc anh hùng Nguyễn Ngọc Nại và khúc bi tráng bên dòng sông Hồng của Phạm Kim Thanh trên báo Văn nghệ Công an điện tử (Website Cand.com), ngày 16-8-2006, viết: Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại có 8 người hy sinh vào ngày 19-2-1947 (29-1 năm Đinh Hợi) và hai đội viên là Nguyễn Thị Chén và Đỗ Văn Túc bị thương.

Điểm qua các sách nói trên, chúng tôi thấy:

- Về thời gian quân Pháp phát hiện và truy đuổi Trung đoàn Thủ Đô rút quân, Tiểu đội du kích Hồng Hà hy sinh chênh nhau. Đa số viết khoảng từ 8 đến 9 giờ sáng ngày 18-2, chuyến thuyền cuối cùng đã sang sông, đến trưa hôm đó (18-2) toàn bộ Trung đoàn đã đến bên kia sông Đuống, Tiểu đội du kích Hồng Hà chiến đấu và hy sinh vào ngày 18-2. Các cuốn: Tổng kết 60 ngày đêm chiến đấu mở đầu Toàn quốc kháng chiến chống Pháp của quân và dân Thủ đô Hà Nội (19-12-1946 - 18-2-1947) và Hà Nội mở đầu Toàn quốc kháng chiến-tầm vóc và ý nghĩa lại viết đến 11 giờ đêm 18-2 tuyệt đại bộ phận lực lượng của Trung đoàn mới tới Dâu Canh, địch tuy đuổi Trung đoàn Thủ Đô và Tiểu đội du kích Hồng Hà hy sinh diễn ra vào ngày 19 tháng 2. Các tác giả cuốn “Tổng kết 60 ngày đêm…” lý giải rằng do có 1 tiểu đội đi lạc đường nên đến sáng 19-2, Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại còn ở lại Bãi Giữa làm nhiệm vụ. Đây là một chi tiết mới, cần được xác minh thêm. Căn cứ theo các bài viết của nhân chứng như Vương Thừa Vũ, Lê Trung Toản, Võ Nguyên Giáp… và tính toán thời gian, chúng tôi nghiêng về phía viết việc địch truy đuổi Trung đoàn Thủ Đô diễn ra vào buổi sáng ngày 18 tháng 2.

- Theo bài báo nói trên của Phạm Kim Thanh, hiện nay tại Nghĩa trang liệt sỹ xã Xuân Canh, Đông Anh, Hà Nội, ghi ngày hy sinh của 8 đội viên Tiểu đội Nguyễn Ngọc Nại là 29-1 năm Đinh Hợi (tức 19-2-1947). Điều lưu ý ở đây là đến đầu những năm 90 của thế kỷ XX, nghĩa là sau gần 50 năm kể từ ngày xảy ra sự kiện trên, mới phát hiện được phần mộ của các anh. Do đó, khẳng định ngày hy sinh của các liệt sỹ là rất khó. Ngày 29-1 âm lịch hàng năm là ngày giỗ của nhiều người dân trước đây ở Tứ Tổng, Tàm Xá…, (bởi sau khi không truy đuổi được Trung đoàn Thủ Đô, địch đã tàn sát nhân dân), rất có thể vì thế nên ngày 29-1 âm lịch được coi là ngày hy sinh của các liệt sỹ. Hiện nay, tại Nhà bia tưởng niệm liệt sỹ phường Ngọc Thuỵ, quận Long Biên, Hà Nội có Danh sách, năm hy sinh của các liệt sỹ Tiểu đội du kích Hồng Hà, nhưng không ghi ngày tháng mất.

-Về số cán bộ, chiến sĩ của Tiểu đội du kích Hồng Hà có chiến đấu và hy sinh, các sách, bài viết cũng khác nhau. Một số viết toàn bộ số người trong Tiểu đội du kích Hồng Hà ở lại chiến đấu đều hy sinh. Nếu đúng như vậy thì còn ai để có thể biết các chiến sĩ đó đã chiến đấu, hy sinh như thế nào. Chúng tôi thấy những bài viết nói rằng Tiểu đội đó còn có người bị thương, sống sót sau đó là nhân chứng kể lại trận chiến đấu là hợp lý hơn.

TRẦN VĂN THỨC