QĐND - 70 năm đã qua, mỗi khi nhớ về ngày 17-8-1945, Đại tướng Nguyễn Quyết luôn bùi ngùi xúc động. Ông nói: Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, tôi là Bí thư Thành ủy, Ủy viên Quân sự trong Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội… Khi Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng minh và sau Hội nghị Xứ ủy Bắc Kỳ, anh Nguyễn Khang thay mặt xứ ủy họp bàn ngày 16-8 về việc chuẩn bị tiến hành khởi nghĩa ở Hà Nội. Hội nghị đang họp thì được tin chiều hôm sau, Tổng hội viên chức tổ chức mít tinh tại Nhà hát Lớn để vận động quần chúng ủng hộ chính quyền bù nhìn và xin Nhật trao trả độc lập. Vậy là hội nghị kết hợp bàn cách phá cuộc mít tinh này, biến thành cuộc mít tinh ủng hộ Việt Minh để thăm dò thái độ của Nhật.
Nhận được tin, Đội danh dự Hà Nội dưới sự phụ trách của đồng chí Vũ Oanh, nguyên Thường vụ Thành ủy Hà Nội, nhanh chóng tham gia phá cuộc mít tinh của Tổng hội viên chức. Chiều 17-8, hàng vạn người tụ tập trước Nhà hát Lớn Hà Nội. Các đồng chí trong Đội danh dự xen vào giữa đám đông. Xung quanh nơi mít tinh có nhiều lính bảo an và cảnh sát đứng canh gác. Ban tổ chức của Tổng hội viên chức vừa tuyên bố khai mạc cuộc mít tinh thì đồng chí Lê Phan và đồng chí Từ Như Trang (Trang Anh) trong Đoàn Thanh niên xung phong thành Hoàng Diệu lên giành lấy mi-crô và với danh nghĩa Mặt trận Việt Minh vạch mặt bọn bán nước bù nhìn và hô hào ủng hộ Mặt trận Việt Minh. Sau đó, chị Nguyễn Khoa Diệu Hồng trong Đội tuyên truyền xung phong của Đảng Dân chủ lên hô hào tiếp tục ủng hộ Mặt trận Việt Minh. Trong khi ba anh chị trên nói chuyện thì có mấy lá cờ đỏ sao vàng khổ lớn được giương lên giữa khu vực mít tinh, liền sau đó hàng nghìn lá cờ đỏ sao vàng cỡ nhỏ cũng được giương lên trong đám đông, tạo thành một biển cờ đỏ. Lúc này, quảng trường luôn vang động tiếng hô: "Đả đảo bọn bù nhìn bán nước", "Việt Nam hoàn toàn độc lập"…
Có mặt trong ngày 17-8-1945, ông Lê Đức Vân, nguyên thành viên Ban Thanh vận Hà Nội vẫn không quên được khí thế sục sôi hôm ấy. Ông nhớ lại: Hôm đó, hàng vạn quần chúng xuống đường với một rừng cờ đỏ sao vàng phấp phới tại Quảng trường Nhà hát Lớn. Tôi bám sát các anh trong Đội danh dự Hà Nội đang giương cao lá cờ đỏ sao vàng khổ lớn tiến về hồ Hoàn Kiếm. Anh Lê (tức Mai Thiện Tri) phất ngọn cờ đi đầu, anh Cao Tâm và anh Lâm (tức Nguyễn Viết Đương) giơ súng đi yểm trợ hai bên. Cứ thế dần dần hầu hết những người trong cuộc mít tinh quay lại đi theo lá cờ đỏ sao vàng, có cả một số lính bảo an và cảnh sát cũng nhập vào dòng người. Dòng người cùng với Đội danh dự giương lá cờ đỏ sao vàng khổ lớn dẫn đầu và hàng nghìn lá cờ đỏ sao vàng cỡ nhỏ phía sau, biến thành một cuộc diễu hành biểu dương sức mạnh quật khởi của nhân dân Thủ đô. Đoàn người diễu hành qua nhiều tuyến phố, đi đến đâu cũng có thêm nhiều người gia nhập cuộc diễu hành, thậm chí có cả trung đội lính bảo an với súng ống chỉnh tề gia nhập đoàn diễu hành. Đến trước cổng Phủ Toàn quyền có một trung đội lính Nhật với súng ống đầy đủ đứng gác, nhưng khi đoàn diễu hành đi qua, chúng cũng không có hành động ngăn cản gì.
Ngay tối 17-8, Ủy ban Quân sự Cách mạng Hà Nội họp hội nghị cán bộ mở rộng nhận định tình hình và đi đến quyết định: Toàn thành phố nổi dậy đồng loạt giành chính quyền vào ngày 19-8.
THẢO NGUYÊN