Quy định chặt để bảo vệ và khai thác hiệu quả khoáng sản

QĐND Online - Thực trạng khai thác, sử dụng khoáng sản một cách lãng phí, ảnh hưởng đến môi trường, đời sống người dân địa phương nơi có khai thác khoáng sản trong thời gian vừa qua đã trở thành nỗi bức xúc của toàn xã hội. Nghiên cứu Dự thảo Luật Khoáng sản (sửa đổi), các đại biểu về cơ bản đều nhất trí với nội dung dự thảo, tuy nhiên không ít đại biểu còn nhiều tâm tư…

“Phải có trách nhiệm”

Đây là cụm từ được nhiều đại biểu nhắc đến trong buổi thảo luận ở hội trường sáng (16-6) về Luật Khoáng sản (sửa đổi), vì trong dự thảo luật còn một số nội dung chưa chặt chẽ dễ dẫn đến việc khó quản lý và thực hiện khi luật đi vào đời sống. Điều 7 quy định về quyền lợi của nhân dân địa phương nơi có tài nguyên khoáng sản được khai thác được nhiều đại biểu  mổ xẻ. Thực tế hiện nay, đối với địa phương có khoáng sản được khai thác, môi trường bị ô nhiễm, cơ sở hạ tầng giao thông bị xuống cấp, ảnh hưởng đến đời sống của người dân. Các nguồn thu từ hoạt động khai thác khoáng sản được cân đối theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước nên không có khoản kinh phí riêng hỗ trợ cho địa phương nơi có khoáng sản; phí môi trường thu từ hoạt động khai thác khoáng sản còn thấp.

Đại biểu Hà Sơn Nhin (đoàn Gia Lai) băn khoăn: thực tế cho thấy, các địa phương có khoáng sản đa phần là địa phương nghèo mà nhiều người nhấn mạnh là “nghèo trên đống vàng”. Khi có hoạt động khai thác khoáng sản thì địa phương và người dân lại không được hưởng lợi, ngược lại, phải chịu ảnh hưởng tiêu cực từ hoạt động khai thác như mất đất sản xuất, môi trường ô nhiễm, cơ sở hạ tầng xuống cấp. Đây là điều mà luật hướng tới điều chỉnh để khắc phục tình trạng này. Tuy nhiên, trong khoản 3, Điều 7 của dự thảo luật lại quy định: “Khuyến khích tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản hỗ trợ đầu tư nâng cấp, duy tu xây dựng cơ sở hạ tầng; hỗ trợ xây dựng các công trình phúc lợi cho nhân dân địa phương nơi có hoạt động khai thác khoáng sản”. Nếu quy định như vậy những doanh nghiệp, đơn vị thiếu trách nhiệm sẽ không có hoạt động gì cho địa phương. Do vậy, cần xem xét quy định theo hướng “phải có trách nhiệm” chứ không thể chỉ khuyến khích.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Kiên Giang Danh Út phát biểu ý kiến. Ảnh: TTXVN.

Cùng quan điểm, đại biểu Đỗ Mạnh Hùng (đoàn Thái Nguyên) cho rằng: những quy định như “kết hợp”, “khuyến khích” trong Điều 7 là chung chung, chưa cụ thể, đi vào thực tế sẽ rất khó thực hiện và đời sống người dân địa phương lại không được bảo đảm. Chúng ta cần cân nhắc quy định sao cho khi có hoạt động khai thác, thu hồi, sử dụng đất của người dân thì phải bảo đảm người dân đó có điều kiện sống bằng hoặc hơn so với lúc trước khi có khai thác khoáng sản. Đại biểu Triệu Sỹ Lầu (đoàn Cao Bằng) nhấn mạnh: chúng ta quy định rõ “phải có trách nhiệm” chứ không thể quy định chung chung thiếu rõ ràng như vậy được.

Chỉ đấu giá quyền khai thác khoáng sản?

Về quy định đấu giá quyền thăm dò – khai thác khoáng sản, đấu giá quyền khai thác khoáng sản được đa phần đại biểu tán thành về mặt nguyên tắc và cho rằng, đây là quy định cần thiết, phù hợp với yêu cầu quản lý hoạt động khoáng sản trong nền kinh tế thị trường, khắc phục những tiêu cực hiện nay. Có ý kiến cho rằng, quy định này không khả thi vì Luật hiện hành đã quy định nhưng trong giai đoạn vừa qua không triển khai thực hiện được. Có đại biểu đề nghị không quy định về đấu giá quyền thăm dò khoáng sản vì tính rủi ro trong hoạt động thăm dò là rất cao. Mặt khác, khi chưa thăm dò thì chưa đánh giá được trữ lượng, chất lượng khoáng sản nên khó thực hiện. Đề nghị chỉ quy định về đấu giá quyền khai thác khoáng sản.

Đại biểu Trần Đình Nhã (đoàn Bà Rịa-Vũng Tàu) quả quyết: chúng ta nên mạnh dạn bỏ hẳn cấp phép khai thác khoáng sản đi, chỉ cấp phép thăm dò thôi. Với khai thác khoáng sản thì cho tổ chức đấu giá tất. Làm được việc này sẽ rất khó, tuy nhiên để quản lý tốt khai thác khoáng sản, đảm bảo khai thác khoáng sản tiết kiệm, hiệu quả thì khó chúng ta cũng phải làm.

Nhiều đại biểu đề nghị phải quy định chặt chẽ việc chuyển nhượng quyền khai thác khoáng sản. Đại biểu Lưu Thị Chi Lan (đoàn Vĩnh Phúc) đồng tình với việc chuyển nhượng quyền thăm dò, còn quyền khai thác phải qua đấu giá. Với tổ chức, cá nhân không tiếp tục khai thác thì Nhà nước thu hồi, chuyển cho tổ chức, cá nhân khác khai thác.

Cùng quan điểm này, đại biểu Vũ Thị Phương Anh (đoàn Quảng Nam) nhấn mạnh: nếu đơn vị, tổ chức đã đấu thầu rồi mà không làm, để kéo dài thì phải trả lại quyền khai thác cho Nhà nước, đồng thời phải đền bù một khoản để các cơ quan nhà nước có thể tiếp tục đấu thầu tiếp. Không để tình trạng bới lên rồi để đó hoặc dẫn đến tình trạng người dân trong khu vực muốn làm nhà, sửa chữa nhà, ổn định lại cuộc sống mà không được…

Ngoài ra, nhiều đại biểu cũng đề cập đến việc hạn chế xuất khẩu khoáng sản thô, thậm chí cấm xuất khẩu một số loại khoáng sản nhằm phục vụ nhu cầu trong nước trước mắt và tương lai. Một số ý kiến cho rằng, nên giao quyền tập trung cho Bộ Tài nguyên và Môi trường chứ không nên giao cho nhiều bộ, ngành như trong dự thảo để quản lý tập trung. Tuy nhiên, lại có đại biểu có quan điểm ngược lại, nên giao cho nhiều bộ, ngành vì nếu chỉ giao cho Bộ Tài nguyên và Môi trướng sẽ quá nặng, Bộ Tài nguyên và Môi trường không đủ nhân lực, vật lực để quản lý tốt. Đây cũng là vấn đề Quốc hội đề nghị Ban soạn thảo cân nhắc để đưa ra việc phân công cụ thể. Một số đại biểu kiến nghị cần đưa thêm chế tài và quy định trách nhiệm cụ thể vào trong dự thảo luật vì dự thảo luật còn ít quy định và quy định lại chung chung.

Xuân Dũng