Thực hiện Chỉ thị của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 4-6-1945, Tổng bộ Việt Minh triệu tập Hội nghị cán bộ và tuyên bố chính thức thành lập Khu Giải phóng Việt Bắc gồm hai căn cứ lớn nằm trên địa bàn 6 tỉnh: Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Hà Giang, Tuyên Quang, Thái Nguyên và một số vùng thuộc ngoại tỉnh Bắc Giang, Vĩnh Yên, Phú Thọ, Yên Bái… Trong Khu giải phóng, các UBND do dân cử được hình thành, tổ chức thực hiện 10 chính sách lớn của Việt Minh.

Khu Giải phóng với 1 triệu người gồm nhiều dân tộc khác nhau thực sự là “hình ảnh nước Việt Nam mới”, cùng với hệ thống các chiến khu trong cả nước tạo thành hậu phương và bàn đạp cho thế trận Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng 8-1945. Như vậy, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng và Mặt trận Việt Minh, trong cao trào kháng Nhật, cứu nước tiền khởi nghĩa, các hình thức chính quyền cách mạng đã nảy nở phong phú. Từ các hình thức thấp đến hình thức cao, đặc biệt là Ủy  ban dân tộc giải phóng các cấp, UBND cách mạng trong Khu giải phóng Việt Bắc và các chiến khu chống Nhật trong cả nước đã hoạt động hiệu quả. Đó là kinh nghiệm thực tiễn quý giá để Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào (Tuyên Quang) ngày 13-8-1945 nhận định điều kiện tổng khởi nghĩa đã chín muồi, quyết định chuyển thời kỳ tiền khởi nghĩa sang Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc và chủ trương “Đánh chiếm ngay những nơi chắc thắng không kể thành phố hay thôn quê. Thành lập những UBND ở những nơi ta làm chủ”, thi hành 10 chính sách Việt Minh và chính sách đối ngoại tránh một mình đối phó với nhiều lực lượng đồng minh, giành lấy sự đồng tình của Liên Xô và Mỹ. Cũng nhờ kinh nghiệm tổ chức các hình thức chính quyền đó, Tổng bộ Việt Minh trong bản đề án của mình về Tổng khởi nghĩa giành chính quyền toàn quốc trình trước Đại hội Quốc dân Tân Trào, họp ngày 16-8-1945 đã đề nghị thành lập Ủy ban dân tộc giải phóng Việt Nam do lãnh tụ Hồ Chí Minh làm Chủ tịch và đã được Đại hội quyết định thông qua. Kết quả to lớn có ý nghĩa lịch sử của sự kiện này là việc xây dựng các hình thức chính quyền cách mạng trong thời kỳ tiền khởi nghĩa để tiến lên Tổng khởi nghĩa giành chính quyền hoàn toàn trong cả nước.

PGS, TS Lê Duy Chương