Hệ thống sông Đồng Nai – Sài Gòn: Xuất hiện nhiều đoạn sông “chết”

Ngày 26-2, tại TPHCM, Bộ Tài nguyên - Môi trường (TN-MT) cùng UBND 12 tỉnh thành liên quan đã tổ chức hội nghị triển khai Đề án bảo vệ môi trường lưu vực hệ thống sông Đồng Nai - Sài Gòn. Qua hội nghị hiện trạng môi trường lưu vực hệ thống sông nói trên đã bị ô nhiễm nghiêm trọng, đặc biệt là vùng hạ lưu, trong khi các giải pháp bảo vệ vẫn còn trong tình trạng thảo luận, dự thảo…

Một số nơi có dấu hiệu ô nhiễm kim loại nặng

Báo cáo hiện trạng môi trường lưu vực hệ thống sông Đồng Nai (LVHTSĐN) dài 34 trang của Cục Bảo vệ môi trường (Bộ TN-MT) dù không có bất ngờ (vì là số liệu cũ) nhưng cũng đã đem lại mối quan tâm rất lớn đối với nhiều người về thực trạng ô nhiễm môi trường.

LVHTSĐN chịu ảnh hưởng mạnh của nhiều nguồn tác động, đặc biệt vùng lưu vực (nằm trong 6 tỉnh thành vùng kinh tế trọng điểm phía Nam) đã bị ô nhiễm nghiêm trọng, có đoạn trở thành sông “chết”.

Kết quả phân tích chất lượng nước từ năm 2000 đến nay cho thấy, ô nhiễm chủ yếu là ô nhiễm chất hữu cơ, vi sinh… đặc biệt, một số nơi đã có dấu hiệu ô nhiễm kim loại nặng.

Ô nhiễm nhất trong lưu vực chính là sông Thị Vải, nơi có một đoạn sông “chết” dài trên 10km. Ở đây các loài sinh vật không còn khả năng sinh sống, hàm lượng thủy ngân tại khu vực cảng Vedan, Mỹ Xuân vượt tiêu chuẩn từ 1,5 đến 4 lần, kẽm vượt 3 - 5 lần…

Khu vực sông Vàm Cỏ (đoạn cầu Kênh Xáng - Tây Ninh) bị ô nhiễm hữu cơ nặng nhất, chất lượng nước sông không còn đảm bảo tiêu chuẩn cho mục đích cấp nước.

Sông Sài Gòn thuộc khu vực TPHCM cũng đã bị ô nhiễm hữu cơ nặng, đặc biệt là ô nhiễm dầu (DO) và vi sinh (Coliform). Hàm lượng DO đo được dao động khoảng 0,03mg/l, trong khi quy định không cho phép dầu hiện diện trong nguồn nước cung cấp sinh hoạt.

Ô nhiễm vi sinh cũng vượt 3 – 168 lần tiêu chuẩn cho phép. Khu vực nội thành với 5 hệ thống kênh rạch tiêu thoát nước chính thì hầu hết cũng ô nhiễm, vào mùa khô ô nhiễm trở nên đặc biệt nghiêm trọng, các giá trị ô nhiễm vượt tiêu chuẩn từ hàng ngàn đến hàng chục ngàn lần…

Nguyên nhân gây ô nhiễm LVHTSĐN chính từ các nguồn nước thải (công nghiệp, sinh hoạt, làng nghề, y tế, nông nghiệp…) và các tác động bởi hoạt động phát triển thủy điện - thủy lợi, nông nghiệp, khai khoáng… Trong đó, nước thải sinh hoạt và nước thải công nghiệp đóng góp tỷ lệ lớn nhất, với tải lượng các chất gây ô nhiễm cao nhất.

Khi nào tình hình được cải thiện?

Sông Sài Gòn tại TPHCM cũng là một dòng sông không “khỏe” trong lưu vực hệ thống sông Đồng Nai. Ảnh: THÀNH TÂM

Câu trả lời đã có trong Quyết định 187/2007/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt “Đề án bảo vệ môi trường LVHTSĐN đến năm 2020”.

Theo đó, quyết định lên kế hoạch cho các tỉnh thành: đến năm 2010 phải cải thiện có hiệu quả chất lượng môi trường và chất lượng nước của hệ thống sông Đồng Nai, cụ thể, 80% các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao; 40% các khu đô thị mới phải có hệ thống xử lý nước thải tập trung; thu gom được 90% chất thải rắn sinh hoạt, 90% chất thải rắn công nghiệp, 70% chất thải nguy hại và 100% chất thải bệnh viện…

Nếu đạt được mục tiêu nêu trên, tình hình ô nhiễm LVHTSĐN sẽ được cải thiện. Tuy nhiên, liệu có đạt được các mục tiêu nêu trên hay không? Câu trả lời không thấy toát lên ở hội nghị! Sau phần “nhắc lại” tình hình ô nhiễm, các đại biểu tập trung bàn về cơ chế phối hợp và một số giải pháp chống ô nhiễm ở lưu vực sông này.

Theo Thứ trưởng Thường trực Bộ TN-MT Nguyễn Công Thành, Chính phủ cần thành lập ngay Ủy ban bảo vệ môi trường LVHTSĐN, gồm các thành viên là lãnh đạo UBND 12 tỉnh thành trong lưu vực và các bộ ngành liên quan. Bộ TN-MT đang xây dựng dự thảo quyết định thành lập và dự thảo quy chế tổ chức và hoạt động Văn phòng ủy ban.

Đại diện UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, Trưởng phòng Hành chính, ông Huỳnh Đức Dũng cho rằng: Nếu Văn phòng ủy ban chỉ có nhiệm vụ thu thập thông tin, xem xét báo cáo (theo dự thảo) mà không đưa ra các hoạt động cụ thể thì văn bản giấy tờ cứ là văn bản giấy tờ, nước thải cứ thải, doanh nghiệp cứ thu lợi trong khi tình hình ô nhiễm vẫn tiếp diễn.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bình Dương Trần Thị Kim Vân cũng thừa nhận, năm 2010 không còn xa, trong khi các chương trình hoạt động hiện vẫn còn nặng về nghiên cứu, khảo sát, kiểm tra…, e rằng tình hình sẽ khó mà cải thiện. “Muốn thực hiện hiệu quả, quan trọng vẫn là cơ chế, nguồn vốn và tìm ra giải pháp cụ thể cho từng vấn đề.

Cụ thể như muốn sông Thị Vải “sống” lại, cần phải đào các kênh nhỏ, khơi nguồn nước từ sông Đồng Mô (thuộc sông Đồng Nai) về đồng thời áp dụng các biện pháp ngăn chặn, “rửa súc”… Nguồn nước hiện đã ô nhiễm, nếu chúng ta cứ chăm chú vào mục tiêu bảo vệ lâu dài mà không khắc phục các tồn tại lịch sử để lại, thì khó mà thành công” - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai Ao Văn Thịnh cho ý kiến.

Điều gây ngạc nhiên cho nhiều đại biểu tham dự là việc đề án được triển khai như thế nào, nhanh hay chậm một phần rất lớn phụ thuộc vào hai bộ: Tài chính và KH-ĐT, nhưng trong hội nghị triển khai lần này, đại diện các địa phương đã không được nghe ý kiến của họ. Với các đề án xây dựng nhằm bảo vệ môi trường LVHTSĐN mà chậm được phê duyệt, cấp vốn thì e rằng mục tiêu cải thiện tình hình đến năm 2010 đã đề trong quyết định của Chính phủ còn phải… chờ (?!).

Hội nghị đã kết thúc với những bàn luận như vậy trong khi trên thực tế, lưu vực sông Đồng Nai đang ngày một ô nhiễm trầm trọng.

NGỌC LỮ