Một trong những công việc quan trọng dịp này chính là rà soát nhân sự có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín và đạt các tiêu chí cần thiết để hiệp thương, đưa vào danh sách bầu cử đúng theo quy định của pháp luật. Trong đó, niêm yết công khai việc kiểm soát, kê khai tài sản, thu nhập của cán bộ được xem là yếu tố quan trọng, là cơ sở để nhân dân lựa chọn được những đại biểu ưu tú, đẩy nhanh thực hiện hiệu quả khát vọng xây dựng Việt Nam hùng cường. Làm tốt công tác này cũng là thiết thực đưa phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp công tác xây dựng Đảng đã được xác định trong văn kiện Đại hội XIII của Đảng: “Kết hợp giữa giữ vững kỷ luật, kỷ cương của Đảng, đề cao pháp luật của Nhà nước với giáo dục, bồi dưỡng nhân cách, đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên". 

Kiểm soát tài sản và thu nhập của cán bộ, đảng viên đã được Đảng, Nhà nước, Chính phủ triển khai từ lâu. Ngày 17-7-2013, Chính phủ ban hành Nghị định số 78/2013/NĐ-CP về minh bạch tài sản, thu nhập. Ở thời điểm ấy, sự ra đời của nghị định được xem là một bước tiến, được dư luận rất kỳ vọng đồng tình ủng hộ. Dư luận tin là tham nhũng, lãng phí và tiêu cực sẽ bị đẩy lùi bởi công cụ này. Tuy nhiên, sau gần 8 năm triển khai nhận thấy việc này được tổ chức còn nhiều bất cập; chưa được tiến hành tới nơi, tới chốn và hiệu quả thấp vì nhiều nguyên nhân. Thực tế cho thấy, chỉ khi nào cơ quan chức năng khởi tố vụ án và điều tra thì việc kiểm tra, kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ, đảng viên vi phạm mới được phát hiện, làm rõ. Ví dụ, giai đoạn 2006-2016 chỉ phát hiện, xử lý kỷ luật 17 người kê khai tài sản không trung thực; 70 người bị xử lý kỷ luật do vi phạm quy định về tổ chức thực hiện việc kê khai tài sản, thu nhập. Năm 2017, có 78 người được xác minh tài sản, thu nhập và phát hiện, xử lý 5 trường hợp vi phạm về kê khai tài sản, thu nhập. Năm 2018, có 1.136.902 người kê khai tài sản, thu nhập nhưng chỉ phát hiện 6 trường hợp vi phạm(1).

Để có một công cụ mạnh mẽ hơn trong phòng, chống tham nhũng, ngày 30-10-2020, Chính phủ ban hành Nghị định số 130/2020/NĐ-CP về kiểm soát tài sản, thu nhập của người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị (gọi tắt là kiểm soát tài sản, thu nhập) và có hiệu lực từ ngày 20-12-2020. Nghị định này quy định rất rõ đối tượng, nội dung, thời gian, phương pháp tiến hành. Tuy nhiên, qua theo dõi nhận thấy nhiều cơ quan, đơn vị, địa phương triển khai chậm, thậm chí không ít nơi chưa triển khai. Bằng chứng là nhiều cơ quan, đơn vị, địa phương chưa niêm yết công khai bản kê khai tài sản, thu nhập của 105 đối tượng cán bộ, công chức trước khi có biến động thực hiện nhiệm vụ hoặc được điều động, bổ nhiệm như nội dung của nghị định yêu cầu. 

Kiểm soát tài sản, thu nhập là nội dung được nhiều quốc gia trên thế giới chú trọng, nhằm ngăn ngừa tham nhũng, ngăn chặn sự độc quyền, lạm quyền, rửa tiền và thao túng chính trị. Nó bảo đảm cho nền hành chính hiện đại hoạt động liêm chính, đề cao tinh thần phục vụ, vì dân, vì đất nước phát triển phồn thịnh. Đối với nước ta, kiểm soát tài sản, thu nhập là chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước đã được triển khai từ nhiều năm. Nó được kỳ vọng là loại “vaccine” đặc hiệu, ngăn ngừa tham nhũng, câu kết tham nhũng cả lĩnh vực công và lĩnh vực tư. Nhìn rộng ra, kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ còn trở thành giải pháp rất quan trọng củng cố niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng ngày càng vững chắc. Bởi sự lãnh đạo của Đảng được hiện hữu thông qua năng lực, trí tuệ, đạo đức, phong cách của mỗi cán bộ, đảng viên.

Ở nước ta, kê khai tài sản, thu nhập vốn được xem là vấn đề nhạy cảm; là lĩnh vực riêng tư của cán bộ. Do việc kiểm soát, đánh giá tài sản kê khai rất phức tạp, cần sự phối hợp của nhiều cơ quan chuyên môn; do quy định xử lý các tài sản bất minh, không chứng minh được nguồn gốc mới chỉ dừng lại ở kiểm điểm và kỷ luật; do việc sử dụng tiền mặt còn phổ biến trong các giao dịch thương mại... nên nhiều cán bộ, đảng viên không trung thực và kê khai thiếu đầy đủ.

 Một trong những phẩm chất cốt lõi và cần thiết nhất của cán bộ, đảng viên là sự trung thực. Chỉ có trung thực và thật thà mới giúp cán bộ, đảng viên ngay thẳng, trung thành, đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên trên lợi ích cá nhân. Một trong những đặc trưng ưu việt về chế độ chính trị ở nước ta chính là nằm ở tinh thần tiên phong, gương mẫu của cán bộ, đảng viên. Nếu cá nhân không trung thực, gương mẫu kê khai tài sản, thu nhập với Đảng, với nhân dân thì sự trung thực ấy chỉ là... nửa vời, sự ưu việt của chế độ sẽ không còn nhiều giá trị, ý nghĩa.

Hiện nay, chủ nghĩa sùng bái vật chất, chủ nghĩa đồng tiền trong không ít người, kể cả cán bộ, đảng viên như ngọn lửa sẵn sàng bùng cháy dữ dội khi có thời cơ. Nó là căn nguyên khiến nhiều cán bộ, đảng viên không giữ được liêm chính và tinh thần phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, sa vào tham nhũng. Hệ lụy tất yếu của nó là sinh ra các hiện tượng “chạy” mà Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI, XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng, phòng, chống “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” đã chỉ ra. Nó cũng là cơ hội để các thế lực thù địch lợi dụng và khoét sâu tuyên truyền chống phá, gây chia rẽ và mất niềm tin trong nhân dân. Thế nên, để cán bộ, đảng viên “không dám tham nhũng” như mục tiêu mà Trung ương từng đề cập thì vấn đề kiểm soát thu nhập của cán bộ, đảng viên, nhất là những người có chức quyền có ý nghĩa rất quan trọng. Kiểm soát được thu nhập của cán bộ chức quyền là giúp kiểm soát được quyền lực, chống lạm quyền, lộng quyền. Nó là biện pháp đủ mạnh để chấn hưng đạo đức xã hội đang có nguy cơ xuống cấp và thậm chí có lĩnh vực rơi vào “báo động đỏ”.

Thực hiện kiểm soát tài sản, thu nhập hiệu quả là giải pháp mạnh trong phòng, chống tham nhũng, hoàn toàn phù hợp với chủ trương mà Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã xác định. Để thực hiện tốt việc này thì vấn đề quan trọng là cần tăng cường kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở thực hiện theo đúng nội dung mà nghị định đã ban hành, gắn với trách nhiệm của người đứng đầu và bí thư cấp ủy các cấp. Cần đưa hoạt động kê khai, niêm yết công khai tài sản, thu nhập của cán bộ, đảng viên vào tiêu chí để bình xét chất lượng đảng viên, đánh giá thi đua và khen thưởng.

Việc kiểm soát tài sản, thu nhập của cán bộ rất quan trọng vì thông qua đó sẽ chỉ ra được nguồn tài sản bất minh. Đặc biệt, đây là cơ sở để nhân dân, cử tri lựa chọn đại biểu ưu tú bầu vào Quốc hội, HĐND các cấp nhiệm kỳ 2021-2026; lựa chọn được người xứng đáng đại diện cho quyền lợi của chính mình. Để nghị định có hiệu lực, thiết nghĩ Chính phủ nên nghiên cứu đưa ra quy định xung quỹ những tài sản mà cán bộ, đảng viên có chức-quyền không chứng minh được nguồn gốc. Đây sẽ là “đòn đánh” mạnh để diệt trừ “sâu mọt”, nhằm phát huy hiệu quả, vai trò giám sát của nhân dân trong phòng, chống tham nhũng. Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần ráo riết chỉ đạo thực hiện chủ trương không dùng tiền mặt một cách triệt để; đồng thời đẩy nhanh tiến độ cải cách tiền lương, nâng cao thu nhập chính đáng cho cán bộ, đảng viên.

NGUYỄN MẠNH THẮNG

(1) Tạp chí Tổ chức Nhà nước: Kê khai tài sản, thu nhập góp phần phòng, chống tham nhũng ở Việt Nam: Thực trạng, nguyên nhân và giải pháp của TS Phạm Thanh Hà, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh khu vực I