Trong căn phòng ấm áp trên phố Vạn Bảo, phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, TP Hà Nội, nhạc sĩ Phạm Tuyên bồi hồi nhớ lại thời điểm sáng tác ca khúc “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”.
Vừa bước qua tuổi 92 nhưng ông còn khỏe mạnh, đôi mắt tinh anh, đầu óc sáng suốt. Ông chậm rãi kể: “Cuối năm 1972, phần lớn người dân Hà Nội đi sơ tán. Tôi và gia đình cũng được lệnh rời Hà Nội, nhưng tôi tình nguyện xin ở lại để chứng kiến cuộc chiến đấu anh dũng của quân và dân Thủ đô chống lại đế quốc Mỹ, một cuộc chiến mà Mỹ tuyên bố, sẽ đưa Hà Nội trở về thời kỳ đồ đá”.
Theo nhạc sĩ Phạm Tuyên, 4 giờ sáng 19-12-1972, tháp phát sóng lớn nhất của ta ở Mễ Trì (Hà Nội) bị bom Mỹ đánh sập. Ngày 20-12-1972, địch tiếp tục ném bom tháp đài phát sóng ở Bạch Mai... bộ đội phòng không ta đánh trả quyết liệt. Đêm 26-12, bộ đội ta bắn rơi 8 chiếc máy bay B-52.
Từ Sở chỉ huy Bộ Tổng Tư lệnh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp ra lời kêu gọi: “Kẻ địch thua đau và nhất định sẽ thất bại hoàn toàn. Nhưng, chúng vẫn ngoan cố kéo dài cuộc tập kích. Các đơn vị hãy bắn rơi nhiều B-52 hơn nữa, hãy giáng cho không quân Mỹ một đòn “Điện Biên Phủ” ngay trên bầu trời Hà Nội”.
Nghe lời hiệu triệu của Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ làn sóng Đài Tiếng nói Việt Nam, trái tim nhạc sĩ Phạm Tuyên như muốn bung ra khỏi lồng ngực. Niềm xúc động trào dâng trong huyết quản người nhạc sĩ tài hoa. Ông tự nhủ, phải ghi lại ngay thời khắc lịch sử này. Và đêm 27-12-1972, những nốt nhạc đầu tiên của ca khúc: “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” lần lượt vang lên trong trí óc ông, ngay trong căn hầm trú bom.
“Khi nghe chữ Điện Biên Phủ từ lời kêu gọi của Đại tướng, tôi có cảm giác rất khác và ngay đêm hôm ấy, ngồi trong căn hầm dã chiến, tôi viết một mạch, hoàn chỉnh bài “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”. Giai điệu của bài hát ở đây không du dương mà sục sôi, quyết liệt, bởi tôi muốn cho đế quốc Mỹ biết rằng, Hà Nội thân yêu của chúng ta anh dũng như thế nào”, người nhạc sĩ lão thành kể lại.
Sau khi viết xong, nhạc sĩ hát cho các đồng nghiệp nghe: "B-52 tan xác cháy sáng bầu trời/ Hào khí Thăng Long ánh lên ngời ngời/ Rồng ta lao vút tới vây bắt lũ hung thần khát máu/ Ý chí chúng ta đây mạnh hơn ngàn lần bom súng quân thù/ Một trận Ðiện Biên nay sẽ vùi mộng xâm lăng...".
Ông vừa dứt lời, tiếng vỗ tay rào rào tán thưởng, ai cũng rưng rưng xúc động. Anh em trong cơ quan đề nghị thu thanh và phát sóng ngay ca khúc trên làn sóng Ðài Tiếng nói Việt Nam, để khơi dậy ý chí chiến đấu của quân và dân ta. Nhưng lúc đó, cả Ðoàn Ca nhạc Ðài Tiếng nói Việt Nam đi sơ tán hết. Vậy là chính nhạc sĩ Phạm Tuyên và các nhạc sĩ Trần Thụ, Văn Ðạt cùng nhau tập luyện, thể hiện ca khúc này. Sau đó, ca khúc được phát trong Chương trình "Tiếng hát gửi về Nam" qua sóng phát thanh đến với đồng chí, đồng bào trong những ngày diễn ra trận chiến đấu ác liệt giữa quân dân ta và không lực Mỹ trên bầu trời Hà Nội.
    |
 |
| Nhạc sĩ Phạm Tuyên tại tư gia. Ảnh: ĐỨC TRÍ. |
Giai điệu, lời ca của bài hát lúc rắn rỏi, đĩnh đạc, khi hào hùng, tha thiết: “Hà Nội đây! Đế quốc Mỹ có nghe chăng câu trả lời của Hà Nội chúng ta? Đâu chỉ vì non nước riêng này. Phất ngọn cờ sao chính nghĩa”... Ca khúc nhanh chóng được phổ biến rộng rãi, trở thành một trong những tượng đài của nền âm nhạc cách mạng. Với nhạc sĩ Phạm Tuyên, khi ông sáng tác ca khúc này, đó là cảm xúc tự nhiên được tuôn trào khi ông chứng kiến Hà Nội rung chuyển bởi sự tàn phá của bom Mỹ, chứng kiến lòng quả cảm, tinh thần chiến đấu ngoan cường của quân và dân Hà Nội trong 12 ngày đêm khói lửa.
Tác phẩm còn là lời động viên, hiệu triệu, tiếp sức cho chiến sĩ, đồng bào cả nước đứng lên, như lời khẳng định cho chiến thắng ắt sẽ đến của quân và dân ta. Không những thế, ca khúc bất hủ “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” đã khắc họa một Hà Nội gan góc, vững vàng như lời động viên tiếp sức cho chiến sĩ, đồng bào cả nước đứng lên, như lời khẳng định cho chiến thắng. Trong những ngày khói lửa đó, “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không” có sức lan tỏa mạnh mẽ, cổ vũ quân dân ta chiến đấu bảo vệ độc lập. Ông nói rằng, chính sự tự tin đến mãnh liệt vào chiến thắng của dân tộc từ trận đánh “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” là mạch nguồn cảm xúc khiến không lâu sau đó, ông viết nên bài ca chiến thắng “Như có Bác trong ngày vui đại thắng”, vào đêm 28-4-1975.
Trong câu chuyện thân mật với người nhạc sĩ lão thành, tôi còn được biết, trong thời gian diễn ra trận chiến đấu 12 ngày đêm “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không” 50 năm trước, nhạc sĩ Phan Nhân cũng cho ra đời ca khúc nổi tiếng: “Hà Nội niềm tin và hy vọng” với những ca từ, giai điệu da diết, tràn đầy tinh thần lạc quan: “Mặt Hồ Gươm vẫn lung linh mây trời, càng tỏa ngát hương thơm hoa Thủ đô/ Đường lộng gió thênh thang năm cửa ô/ Nghe tiếng cười không quên niềm thương đau/ Hà Nội đó, niềm tin yêu hy vọng/ của núi sông hôm nay và mai sau/ Chân ta bước lòng ung dung tự hào, kìa nòng pháo vẫn vươn lên trời cao/ Ơi Đông Đô! Hùng thiêng dấu xưa còn in nơi đây!/ Ơi Thăng Long! Ngày nay chiến công rạng danh non sông/ Hà Nội mến yêu của ta, Thủ đô mến yêu của ta là ngôi sao mai rạng rỡ.... Sáng soi bóng đêm Trường Sơn, lắng trong nước sông Cửu Long/ nhẹ nhàng bước chân hành quân dệt nên tiếng ca, át tiếng bom rền...”
Cùng với “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không” của Nhạc sĩ Phạm Tuyên, “Hà Nội niềm tin và hy vọng” của nhạc sĩ Phan Nhân đã trở thành những ca khúc hay nhất viết về Hà Nội. Ca từ, giai điệu của bài hát thể hiện niềm kiêu hãnh, ý chí kiên cường, bất khuất và tâm hồn lãng mạn của người Hà Nội. Điều thú vị ở chỗ, cũng như nhạc sĩ Phạm Tuyên, ca khúc được nhạc sĩ Phan Nhân viết rất nhanh, vào đúng những ngày Hà Nội gồng mình chiến đấu dũng cảm trong trận chiến 12 ngày đêm chống lại đợt rải bom B-52 của đế quốc Mỹ.
Chiến tranh đã lùi sâu vào quá khứ, nhưng mỗi lần giai điệu các ca khúc “Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không”, “Hà Nội niềm tin và hy vọng” vang lên, các thế hệ người dân Thủ đô và những người yêu Hà Nội như được sống lại trận đối đầu với đế quốc Mỹ trong 12 ngày đêm đầy hào hùng và oanh liệt. Các ca khúc đã trở nên thân quen với mỗi người dân Việt Nam, là tiếng kèn xung trận, hun đúc ý chí để quân và dân ta tiếp tục làm nên những Chiến thắng Điện Biên Phủ trên mặt trận mới.
NGUYỄN HỒNG SÁNG