Đặc biệt là tình trạng gia tăng tỷ lệ lây nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ đồng tính (MSM) tăng nhanh. Nhân Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2020, TS Nguyễn Hoàng Long - Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS đã dành cho báo chí cuộc trao đổi xung quanh vấn đề này.
Phóng viên (PV): Ông cho biết tình hình dịch HIV/AIDS tại Việt Nam hiện nay?
TS Nguyễn Hoàng Long: Tại Việt Nam, kể từ ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện năm 1990 tại TP Hồ Chí Minh, tính đến ngày 31-8, cả nước có 213.008 người nhiễm HIV hiện đang còn sống và 107.812 người nhiễm HIV đã tử vong. Trung bình mỗi năm cả nước phát hiện thêm 11.000 ca nhiễm HIV và 2.800 người tử vong. Dịch tập trung chủ yếu ở khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long và chủ yếu ở đối tượng nam giới. Từ năm 1990 đến 2015, tỷ lệ người nhiễm HIV là nam giới có xu hướng giảm nhẹ, tuy nhiên từ năm 2016 tỷ lệ người nhiễm HIV là nam giới bắt đầu có xu hướng gia tăng trở lại.
8 tháng đầu năm 2020, cả nước xét nghiệm phát hiện mới 7.090 trường hợp nhiễm HIV, số bệnh nhân tử vong 1.392 trường hợp. Số người mới phát hiện nhiễm HIV tập trung chủ yếu ở độ tuổi 16-29 (45%) và 30-39 (31%). Đường lây chủ yếu là quan hệ tình dục không an toàn (76,4%) và qua đường máu (11,9%), mẹ sang con 1,1%, còn lại không có thông tin về đường lây truyền. Trong đó, nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) là một trong những nhóm nguy cơ chính của dịch HIV tại Việt Nam hiện nay.
PV: Tình hình nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ đồng tính (MSM) tại Việt Nam hiện nay như thế nào thưa ông?
TS Nguyễn Hoàng Long: Nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) là một trong các nhóm bị ảnh hưởng nặng nề của dịch HIV. Tại châu Á, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM đang tăng lên và có tỷ lệ nhiễm HIV cao gấp 18,7 lần so với dân số chung. Số ca mắc HIV mới trên thế giới đang giảm, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm MSM vẫn không thay đổi và tiếp tục có chiều hướng gia tăng.
Tại Việt Nam, tỷ lệ hiện nhiễm HIV tăng nhanh ở nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), từ 3,95% năm 2011 lên 5,1% năm 2015, 11,36% năm 2018 và 13,85% năm 2019. Tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm MSM thường tập trung ở các khu vực đô thị, các tỉnh, thành phố lớn hoặc các tỉnh du lịch như: Cần Thơ: 20,3%, TP Hồ Chí Minh: 13,8%, Bà Rịa-Vũng Tàu: 16%, Khánh Hòa: 14,6%, Hải Phòng: 5,3%.
Trong thời gian tới, để giảm thiểu số ca lây nhiễm HIV trong nhóm MSM, cần phải tăng cường truyền thông trực tiếp cho nhóm MSM thông qua các nhóm đồng đẳng viên về dự phòng lây nhiễm HIV, xóa bỏ sự kỳ thị và phát triển các dịch vụ cung cấp bao cao-su, dịch bôi trơn và bơm kim tiêm để thực hiện việc can thiệp giảm tác hại phòng, chống HIV/AIDS trong cộng đồng... Như vậy, Việt Nam mới có thể đạt mục tiêu kết thúc dịch AIDS tại Việt Nam vào năm 2030.
PV: Tại sao năm 2020 lại lấy chủ đề của Tháng hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm nay là “30 năm ứng phó và cơ hội chấm dứt đại dịch AIDS tại Việt Nam”, thưa ông?
TS Nguyễn Hoàng Long: Ngày 14-8, Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia phòng, chống HIV/AIDS cho giai đoạn tới trong đó có mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
Do vậy Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2030 là một dấu mốc quan trọng để Việt Nam cùng các đối tác nhìn lại các thành quả mà chương trình phòng, chống HIV/AIDS đã đạt được trong suốt 30 năm qua, những bài học kinh nghiệm mà Việt Nam đã đạt được.
Những kết quả đã đạt được trong suốt 30 năm qua trong công cuộc phòng, chống HIV/AIDS, những bài học kinh nghiệm và Chiến lược quốc gia phòng, chống HIV/AIDS mới được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chính là những cơ hội chấm dứt dịch bệnh AIDS ở Việt Nam vào năm 2030.
PV: PrEP đang là biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV mới, vậy Việt Nam đang làm gì để mở rộng dự phòng lây nhiễm HIV mới như dự phòng trước phơi nhiễm?
TS Nguyễn Hoàng Long: Năm 2017, với những bằng chứng khoa học mạnh mẽ từ những nghiên cứu được công bố, Tổ chức Y tế Thế giới đã đưa ra khuyến cáo các quốc gia điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP) là biện pháp hiệu quả ngăn ngừa lây nhiễm HIV cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao đặc biệt với đối tượng nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Điều trị PrEP là một phần của chiến lược dự phòng HIV toàn diện cho những người có nguy cơ cao nhiễm HIV.
Ngay sau đó, tháng 6-2017, Bộ Y tế đã triển khai thí điểm điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV tại TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh và mở rộng tại 27 tỉnh, thành phố. Tính đến ngày 30-9, tổng số khách hàng sử dụng ít nhất một lần dịch vụ PrEP là 13.256 khách hàng, số khách hàng đang điều trị PrEP 10.097 người, đạt 86,7% chỉ tiêu đã đặt ra cho năm 2020. Trong số khách hàng điều trị PrEP, có 78,6% là nhóm khách hàng MSM có nguy cơ cao nhiễm HIV. Số cơ sở cung cấp dịch vụ PrEP là 111 cơ sở, trong đó tư nhân 28 cơ sở và công lập 83 cơ sở. Trong đó hơn 50% số khách hàng PrEP đang điều trị tại các cơ sở y tế tư nhân.
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chiến lược quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030. Theo đó, đến năm 2025 có 30% và năm 2030 có 40% số MSM được tiếp cận điều trị PrEP tương ứng với khoảng 72.000 người cần được điều trị PrEP trong 5 năm tới. Để góp phần ngăn chặn dịch HIV có xu hướng tăng nhanh ở nhóm MSM và ở những người có hành vi nguy cơ cao, việc triển khai điều trị PrEP là hiệu quả, kịp thời và phù hợp trong bối cảnh hình thái dịch đang dần chuyển sang lây truyền qua đường tình dục, trên nhóm tỷ lệ nhiễm HIV mới cao trong nhóm nam (tập trung nhóm MSM).
Thời gian tới Bộ Y tế sẽ mở rộng nhanh chương trình như là một trong những can thiệp dự phòng mũi nhọn hiện nay để giảm tỷ lệ nhiễm mới HIV. Với quan điểm thay đổi cách tiếp cận truyền thống, Bộ Y tế sẽ linh hoạt tổ chức các mô hình cung cấp dịch vụ hoặc kết hợp, đa dạng hoá nhiều mô hình trong cung cấp dịch vụ điều trị PrEP để đảm bảo phù hợp với khách hàng. Đặc biệt, Bộ Y tế sẽ chú trọng các giải pháp tiếp cận đối với nhóm người trẻ tuổi có hành vi nguy cơ cao nhiễm HIV hiện nay, đặc biệt là các MSM trẻ tuổi; đồng thời thúc đẩy các chính sách đảm bảo bền vững khi chương trình kết thúc tài trợ.
THÁI SƠN (ghi)