Tăng thuế thuốc lá, biện pháp hữu hiệu để bảo vệ sức khỏe

Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đã được coi là một công cụ quan trọng trong việc điều tiết tiêu dùng các mặt hàng có hại cho sức khỏe như: Thuốc lá, rượu bia, nước ngọt có đường... Trong các nền kinh tế đang phát triển như Việt Nam, bên cạnh mục tiêu chính là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, TTĐB còn đóng vai trò bổ sung nguồn lực tài chính cho ngân sách quốc gia để phục vụ các mục tiêu phát triển bền vững.

Việc tiêu thụ thuốc lá không chỉ gây hại cho sức khỏe cá nhân mà còn kéo theo những hệ lụy nghiêm trọng về mặt kinh tế, môi trường và xã hội. Theo báo cáo của Hội Khoa học Kinh tế Y tế Việt Nam, mỗi năm, tổng chi phí y tế và tổn thất lao động do các bệnh liên quan đến thuốc lá gây ra đã lên tới 108.000 tỷ đồng, tương đương 1,14% GDP. Đây là một con số đáng báo động, gấp 5 lần so với nguồn thu thuế thuốc lá mang lại cho ngân sách.

Không dừng lại ở đó, rác thải từ thuốc lá như: Tàn thuốc, bao bì, nhựa từ đầu lọc cũng gây ra tổn thất môi trường nghiêm trọng, với tổng chi phí ước tính gần 99.000 tỷ đồng/năm, tương đương 1,04% GDP. Điều đó có nghĩa là, chỉ riêng việc tiêu dùng thuốc lá đã gây thiệt hại cho nền kinh tế Việt Nam hơn 2% GDP mỗi năm.

Hướng dẫn các hộ kinh doanh trên địa bàn quận Hoàn Kiếm, Hà Nội dán biển "không hút thuốc lá" tại địa điểm kinh doanh. Ảnh: THU HUYỀN

Mặc dù những tác hại của thuốc lá đã được chứng minh rõ ràng, nhưng tốc độ điều chỉnh thuế thuốc lá tại Việt Nam vẫn chậm. Việc giãn lộ trình tăng thuế đến năm 2027 và với mức tăng chưa đủ mạnh sẽ bỏ lỡ cơ hội cứu sống nhiều người khỏi bệnh tật, tử vong vì các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá, bỏ lỡ việc tăng nguồn thu cho y tế và phát triển, bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Trong khi đó, theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc tăng thuế thuốc lá đủ mạnh, cụ thể là 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tiếp tục tăng đến 15.000 đồng/bao vào năm 2030, sẽ góp phần giảm đáng kể tỷ lệ hút thuốc, từ đó giảm gánh nặng bệnh tật và tử vong do thuốc lá gây ra.

Mặc dù những tác hại của thuốc lá đã được chứng minh rõ ràng, nhưng tốc độ điều chỉnh thuế thuốc lá tại Việt Nam vẫn chậm. Bác sĩ Phan Thị Hải, Phó giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (Bộ Y tế) cho biết, hơn 45 triệu người Việt Nam đang có nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá. Đặc biệt, phần lớn người tử vong vì bệnh do thuốc lá đều đang trong độ tuổi lao động, độ tuổi đóng góp nhiều nhất cho tăng trưởng kinh tế. "Gánh nặng bệnh tật do thuốc lá sẽ còn rõ rệt hơn trong 10-20 năm tới nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời", bà Hải cảnh báo.

Việc tăng thuế thuốc lá mang lại lợi ích kép: Vừa giảm tỷ lệ tiêu dùng thuốc lá, từ đó giảm chi phí y tế, tử vong sớm và tổn thất lao động, vừa gia tăng nguồn thu ngân sách cho Chính phủ để đầu tư trở lại vào y tế, giáo dục và các chương trình an sinh xã hội, góp phần thực hiện các cam kết về Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs) liên quan đến sức khỏe.

Theo bà Sandra Mullin, Phó chủ tịch cao cấp Ban truyền thông Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu Vital Strategies, việc sử dụng thuốc lá tại Việt Nam đang gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe và đời sống của người dân, đồng thời cản trở tiến trình phát triển kinh tế bền vững. Áp dụng các biện pháp cải cách thuế thuốc lá mạnh mẽ ngay từ bây giờ sẽ mở đường cho một tương lai khỏe mạnh hơn, đặc biệt đối với thế hệ trẻ và góp phần thúc đẩy sự thịnh vượng kinh tế cho Việt Nam trong những năm tới

Tăng thuế thuốc lá còn là một công cụ để bảo vệ trẻ em và thế hệ tương lai. Trẻ em và thanh thiếu niên-nhóm đang dễ bị “dụ dỗ” sử dụng thuốc lá sẽ ít có cơ hội tiếp cận sản phẩm khi giá thành tăng mạnh. Đây chính là “hàng rào giá cả” hữu hiệu để bảo vệ thế hệ kế tiếp. Các chuyên gia đề xuất Quốc hội cần xem xét lộ trình tăng thuế thuốc lá một cách kiên quyết và mạnh mẽ. Cụ thể, áp dụng mức thuế tuyệt đối 5.000 đồng/bao từ năm 2026; tăng đều đặn mỗi năm 2.500 đồng/bao, đạt mức tăng thêm 15.000 đồng/bao vào năm 2030 bên cạnh việc giữ nguyên mức thuế tỉ lệ 75% giá xuất xưởng như hiện nay.

Việc tăng thuế thuốc lá không chỉ là quyết định kinh tế, mà còn là hành động thể hiện trách nhiệm xã hội và đạo đức chính sách-với mục tiêu bảo vệ sức khỏe nhân dân, giảm bất bình đẳng và hướng tới phát triển bền vững.

DIỆP CHÂU

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Y tế xem các tin, bài liên quan.