Độc đáo nghệ thuật thêu ghép vải của phụ nữ Mông trắng bản Phà Xắc

Biết thêu ghép vải mới lấy được chồng

Đến bản Phà Xắc, xã Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An, bất kể người phụ nữ nào cũng đều thành thạo, biết thêu ghép vải, những bé gái khoảng 10 tuổi tại nơi đây đã bắt đầu được bà, được mẹ hướng dẫn cách dệt vải, thêu, may các hoa văn truyền thống.

Người phụ nữ Mông trắng trong bộ trang phục truyền thống. Ảnh: TUYẾT LAN

“Có biết thêu ghép vải mới lấy được chồng” là câu nói của các bà, các mẹ ở nơi đây. Bởi vào ngày quan trọng nhất của đời người con gái, cô dâu dân tộc Mông trắng sẽ mặc bộ trang phục mà mình tự thêu, may đi về nhà chồng.

Kỹ thuật thêu ghép vải kiểu trổ thủng là một nét đặc trưng của người Mông trắng ở xã Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn, tỉnh Nghệ An. Đây là kỹ thuật tạo ra các mảng hoa văn trên cổ áo, tay áo, thắt lưng, mũ trẻ em của người dân nơi đây. Không chỉ làm điểm nhấn cho trang phục, nó còn thể hiện sự khéo léo, tỉ mỉ và tinh tế của người phụ nữ Mông trắng.

Bộ quần áo truyền thống của phụ nữ Mông trắng tại bản Phà Xắc bao gồm quần rộng và áo dài màu đen, với cổ áo được thêu đáp mảnh công phu. Xung quanh hông là chiếc thắt lưng thêu màu hồng sáng và xanh lá cây. Bên cạnh đó, có khăn xếp đội đầu, được làm bằng dải lụa màu tím dài hơn 10 mét và trang trí bằng một đoạn ruy băng kẻ sọc. Ngoài ra, còn đeo thêm đồ trang sức là một sợi dây chuyền bạc lớn ở cổ.

Điểm nhấn trong trang phục của người Mông trắng là phần cổ áo, tay áo và thắt lưng.

Điểm nhấn nổi bật trên bộ trang phục của phụ nữ Mông trắng là cổ áo, tay áo và chiếc dây lưng với họa tiết rực rỡ. Để có được những mảnh thêu ghép vải đẹp, phụ nữ Mông trắng cần sử dụng sự khéo léo của đôi bàn tay và nhiều thời gian. Muốn tạo ra một bộ trang phục truyền thống hoàn chỉnh phải mất từ một đến hai năm. Phụ nữ Mông trắng tại Phà Xắc thường mặc các bộ trang phục truyền thống vào ngày Tết, đám cưới, đám tang, chợ phiên hay các dịp lễ đặc biệt.

Vừa tỉ mỉ, khéo léo thêu ghép vải, chị Vừ Y Ma, tại bản Phà Xắc cho biết, kỹ thuật thêu ghép vải của người Mông trắng gồm 5 bước. Bước 1: Đặt hai mảnh vải chồng lên nhau, dùng kim vạch những đường thẳng đánh dấu vị trí các hoa văn dự định sẽ thêu. Bước 2: Khâu cố định hai lớp vải bằng những mũi chỉ dài. Bước 3: Dùng kéo nhỏ cắt thủng các đường nét hoa văn. Bước 4: Gấp mép các đường nét hoa văn, khâu viền bằng các sợi chỉ mảnh. Các mũi chỉ phải đều, ngắn và được giấu kín không lộ ra ngoài. Bước 5: Khi đã đi viền hết các đường hoa văn trổ thủng, dùng chỉ màu thêu thêm các hoa văn nhỏ, các đường móc xích xen kẽ các hoa văn chính.

Nghệ thuật thêu ghép vải gồm 5 bước.

Công đoạn được người phụ nữ Mông trắng coi là khó và mất nhiều thời gian trong nghệ thuật thêu ghép vải là bước 4 và bước 5. Các hoa văn được thêu lấy cảm hứng từ những hình ảnh gần gũi, quen thuộc trong đời sống như: Lá cây, chân gà, con giun…

Gìn giữ và phát triển nghệ thuật truyền thống

Kỳ Sơn là một huyện miền núi thuộc tỉnh Nghệ An, tiếp giáp với Lào; cộng đồng dân tộc thiểu số ở đây bao gồm người Mông, người Thái và người Khơ Mú. Trước đây, người dân trong huyện thường trồng thuốc phiện. Nhằm hỗ trợ người dân địa phương tìm kế sinh nhai bền vững thay thế cây thuốc phiện, Công ty Cổ phần Doanh nghiệp Xã hội Craft Link đã hợp tác với Chương trình phòng, chống ma túy của Liên hợp quốc trong dự án giúp đỡ phụ nữ Mông trắng thuộc bản Phà Xắc, xã Huồi Tụ, huyện Kỳ Sơn có thêm nguồn thu nhập thông qua việc duy trì sản xuất và kinh doanh hàng thủ công truyền thống.

Các thành viên nhóm Mông Kỳ Sơn cùng những sản phẩm thêu ghép vải. Ảnh: TUYẾT LAN

Năm 1999, nhóm Mông Kỳ Sơn đã được thành lập với hàng chục thành viên là phụ nữ Mông trắng dưới sự hỗ trợ của Công ty Cổ phần Doanh nghiệp Xã hội Craft Link, nhằm giữ gìn và phát triển nghệ thuật thêu ghép vải truyền thống.

Được biết, hiện nay bản Phà Xắc có khoảng 125 gia đình người Mông trắng sinh sống. Theo truyền thống, họ sống chủ yếu dựa vào nông nghiệp: Trồng lúa, ngô, rau, quả và chăn nuôi. Kể từ ngày nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ của dự án, người dân nơi đây đã biết tạo thêm thu nhập từ nghệ thuật thêu ghép vải sẵn có.

Các sản phẩm thêu ghép vải không chỉ tạo ra trang phục truyền thống, mà ngày nay phụ nữ Mông trắng còn sử dụng để thiết kế ra các sản phẩm mới, thu hút thị trường. Tiêu biểu trên một số mẫu sản phẩm như: Vòng tay, túi, ví, áo, váy,…

Phụ nữ Mông trắng hướng dẫn du khách trải nghiệm thêu ghép vải và mặc trang phục truyền thống.

Chị Lầu Y Mê, thành viên của nhóm Mông Kỳ Sơn bày tỏ: “Từ khi nhận được sự hỗ trợ của dự án về gìn giữ và phát triển nghệ thuật truyền thống, đến nay chúng tôi đã có nhiều cơ hội giới thiệu sản phẩm tại thủ đô Hà Nội. Nhờ vậy, chúng tôi có thể lan tỏa được nét đẹp, nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình đến với mọi người. Tôi hy vọng rằng, ngày càng nhiều người biết đến và sử dụng những sản phẩm mới được tạo ra từ kỹ thuật thêu ghép vải truyền thống của dân tộc Mông trắng. Qua đó, giúp chúng tôi có thêm nguồn thu nhập trang trải cuộc sống bên cạnh làm nương rẫy”.

Bà Trần Tuyết Lan - Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Doanh nghiệp Xã hội Craft Link cho biết, Craft Link là một tổ chức phi lợi nhuận và công bằng thương mại, hoạt động với mục đích hỗ trợ các nhóm dân tộc thiểu số, các nhóm khuyết tật và các nhóm làng nghề truyền thống trong việc khôi phục truyền thống văn hóa, phát triển sản xuất hàng thủ công và tăng thêm thu nhập cho cộng đồng.

Những mẫu sản phẩm mới từ thêu ghép vải.

Với sự hỗ trợ của Công ty Cổ phần Doanh nghiệp Xã hội Craft Link trong suốt hơn 20 năm qua, những sản phẩm tưởng chừng chỉ quẩn quanh nơi vùng sâu, vùng xa của người Mông trắng tại bản Phà Xắc, giờ đây đã vươn ra toàn cầu, trong đó có những thị trường khó tính như châu Âu, châu Mỹ, châu Úc,...

Bài, ảnh: DIỆU HUYỀN

* Mời bạn đọc vào chuyên mục Dân tộc, tôn giáo xem các tin, bài liên quan.