Trong hội nghị cán bộ cấp trung đoàn các đơn vị, đồng chí Tổng Tham mưu trưởng Hoàng Văn Thái trình bày kế hoạch tác chiến. Nhiều cán bộ thắc mắc việc chọn Cao Bằng là mục tiêu đột phá mở màn chiến dịch.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chỉ huy trưởng kiêm Chính ủy chiến dịch, tới Sở chỉ huy lâm thời nghe Tổng Tham mưu trưởng báo cáo nội dung hội nghị cán bộ và nói rõ ý định trực tiếp đi trinh sát tại thị xã Cao Bằng. Trong hồi ký của mình, đồng chí Phan Phác, nguyên Tổng Tham mưu phó, kể về chuyến đi trinh sát này: "Sáng 5-8-1950, gà mới gáy tan canh, tôi đưa anh Văn (tên gọi thân mật của Đại tướng Võ Nguyên Giáp) đi thực địa, có hai chiến sĩ bảo vệ đi cùng, đến đài quan sát đặt trên một quả núi cao ở phía đông, cách thị xã Cao Bằng không xa, theo đường chim bay. Từ đây, dùng ống nhòm có thể quan sát khá rõ toàn bộ phía đông, nhà cửa, đường sá, cây cối trong thị xã. Anh Văn nhìn qua viễn vọng kính hồi lâu rồi hỏi các đồng chí trinh sát đã đến tận sân bay và bờ sông trực tiếp quan sát chưa? Tổ trinh sát báo cáo đã cho hai trinh sát viên hai lần lợi dụng đêm trăng đến gần sân bay xem xét, chứ chưa đến sát sân bay và bờ sông vì ngoại vi cách sân bay 500m, cách bờ sông gần 1km, địch thiết lập một hệ thống đồn bốt, ngày và đêm có đội quân cảnh lê dương tuần tra.

Suy nghĩ một lúc, anh Văn lần lượt xem xét từng mục tiêu, đến mục tiêu nào thì hỏi tổ trinh sát thêm chi tiết về mục tiêu ấy; xong anh lại ngồi suy nghĩ một lúc rồi mới tiếp tục xem mục tiêu khác. Trước khi rời đài quan sát, anh hỏi tôi: “Đồng chí đã trực tiếp quan sát phía nam pháo đài và phía tây thị xã lần nào chưa?”.

Tôi đáp: “Thưa anh, tôi đã hai lần đến thực địa quan sát, xem xét hai phía ấy; ở phía tây, địa hình và cách bố phòng của địch giống phía đông, cũng có sông, có công sự kiên cố, chướng ngại vật; phía nam thì có thành dựng đứng, có lỗ châu mai, hai bên có lô cốt, có tháp canh; phía ngoài là một bãi cỏ rộng bằng phẳng, chằng chịt dây thép gai. Địa hình hai bên đó đều là đồi trọc”.

Đêm ấy, chúng tôi hành quân về đến Tha Phẩy Tứa thì trời sáng. Anh Văn nói: “Chuyến đi trinh sát thực địa lần này vất vả nhưng rất có ích, thấy rõ thực địa, nắm được thực chất”. Bốn hôm sau, anh Thái Dũng, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 88 và anh Đặng Văn Việt, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 174, gặp tôi cho biết, các anh đã đi điều tra thực địa Cao Bằng, Đông Khê và đều nhận thấy, đánh Cao Bằng gặp nhiều khó khăn, không chắc thắng, đánh Đông Khê chắc ăn hơn. Tôi cho hai anh biết, Tổng Tư lệnh đã đích thân đi trinh sát, nghiên cứu thực địa Cao Bằng và nói đã thấy rõ thực địa, nắm được thực chất. Tôi tin Tổng Tư lệnh sẽ có quyết định mới chọn mục tiêu cho trận đánh mở đầu chiến dịch.

Ngày 16-8, Đảng ủy chiến dịch họp bàn kế hoạch tác chiến. Anh Văn trình bày nhận định của mình cho rằng, trình độ chiến đấu của bộ đội ta không có khả năng tấn công tiêu diệt Cao Bằng và đề nghị thảo luận nên đánh Đông Khê trước hay đánh Cao Bằng?

Cuối cùng, Bí thư Đảng ủy kết luận đánh Đông Khê trước. Ngày 21-8, Bác Hồ và Thường vụ Trung ương Đảng trả lời đồng ý với đề nghị của Đảng ủy chiến dịch và các ngày 24, 25-8, Đảng ủy chiến dịch tổ chức hội nghị cán bộ quán triệt quyết tâm mới: “Kiên quyết tiêu diệt Đông Khê, giành thắng lợi đầu mở màn Chiến dịch Biên Giới”.

Chiến dịch thắng lợi lớn. Bài học kinh nghiệm rút ra là lãnh đạo, chỉ huy phải đi sát thực tiễn, luôn xuất phát từ thực tiễn mới đề ra được quyết định đúng đắn, sáng suốt.

NGUYỄN THÀNH HỮU